DOI Artikel:
Biłozór-Salwa, Małgorzata: Teoria tworzenia anamorfoz stożkowych według Jana Ziarnki
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.29589#0053
TEORIA TWORZENIA ANAMORFOZ STOŻKOWYCH WEDŁUG JANA ZIARNKI
47
II. 4. Jan Ziarnko, Herb G. Du Vaira, ilustracja z druku „Perspectivae stereo graphicae pars specialis”, 1619, drzeworyt,
Gdańska Biblioteka PAN
z nich należy uznać za tablice poglądowe, mające zilustrować tekst, a zarazem pomóc czytelnikowi w jak
najlepszym zrozumieniu kolejnych wyłuszczanych zasad. Ostatnia tablica to przykład skończonego dzieła
anamorficznego. Rycina przedstawia ćwiartkę koła, w której kompozycja została zdeformowana w taki
sposób, aby po zwinięciu karty w stożek patrzącemu nań od strony wierzchołka ukazał się ukryty obraz.
Bezpośrednio do wycinka koła, na środku dolnej krawędzi łuku, przylega okrąg. W jego wnętrzu Ziarnko
umieścił niezdeformowaną kompozycję, a więc prototyp anamorfozy. Na kompozycję widoczną zarówno
w okręgu, a zarazem zdeformowaną w mającej stworzyć stożek ćwiartce koła składa się tarcza herbowa
podtrzymywana przez dwa lwy, z rycerskim hełmem w klejnocie oraz z labrami w formie przestylizowa-
nych liści akantu. Nad całością widnieje ozdobna banderola spleciona w ósemkę (il. 4).
W ten sposób rytownik w okręgu, który można uznać za podstawę stożka, umieścił wizerunek, który
widz mógł również ujrzeć, umiejętnie patrząc na przedstawienie anamorficzne. Całość ilustracji jest więc
z jednej strony modelem pracy anamorficznej, której tworzeniu poświęcony jest tekst, z drugiej zaś jest
egzemplifikacją barokowego konceptu gry z widzem: ukrywania tego, co widzialne, i odsłaniania tego,
co ukryte. Rycina zamieszczona na końcu traktatu Perspectivae stereo graphicae pars specialis jest na
tle całego oeuvre graficznego Ziamki wyjątkowa pod względem użytej techniki. Datowana i sygnowana,
w pełni potwierdza wielokrotnie przywoływaną wszechstronność i niezwykłą biegłość techniczną, jaką
lwowianin odznaczał się w swoich pracach19. Wzbogaca też dotychczasową listę technik rytowniczych,
którymi posługiwał się artysta (miedzioryt i akwaforta), o drzeworyt. Ponadto podjęta tematyka oraz sposób
zakomponowania herbu wpisuje tę pracę do grupy trzech znanych dotychczas akwafortowych ekslibrisów
wykonanych przez Ziamkę dla Jakuba Sobieskiego, Jana Karola Chodkiewicza i Piotra Daniowicza20. Dwa
ostatnie, powstałe ok. 1619 r., również ukazują herby podtrzymywane przez zwierzęta heraldyczne Jednak
rycina ta stanowi zaledwie część traktatu, będącego dokładnie przemyślaną i spójną całością.
Zgodnie ze zwyczajem przyjętym w ówczesnych wydawnictwach Ziarnko poprzedził zasadniczy tekst
kwiecistą, rozbudowaną dedykacją, którą skierował do Guillaume’a Du Vaira (1556-1621) - cenionego
francuskiego prawnika, autora tekstów poświęconych filozofii, moralizatorstwu oraz uznanego uczonego.
Jak pisze, szukając protektora, któremu mógłby ofiarować swoją pracę, dane mu było spotkać możnego
drukowane razem z tekstem, stąd poszczególne egzemplarze, do których udało się dotrzeć, różnią się miejscem umieszczenia ilustracji
lub ich liczbą. Przykładowo w obu egzemplarzach przechowywanych w Bibliotheąue national de France [R-1928, V-6047] brak ostatniej
planszy z anamorfozą, natomiast w egzemplarzu przechowywanym w Houghton Library w Cambridge [Typ. 615.19.896] znajdują się
tylko trzy ilustracje.
19 Pod lukiem będącym dolną krawędzią ćwiartki koła znajdują się inskrypcje: MAGNl ARTIFICIS EST, CLYSISSE TOTEM IN
EXIGVO Senec:/ Jo: Ziarnko. Polon[us]. Aut hor Parissys. 1619.; poniżej, w okręgu pośrodku u dołu data: 1.6.1.9.
20 Talb i er ska, op. cit., s. 47; M. Radojewski, Un exlibris inconnu de Jean Ziarnko destine a Jakub Sobieski, „El”, 7,
1997, s. 11-17.
47
II. 4. Jan Ziarnko, Herb G. Du Vaira, ilustracja z druku „Perspectivae stereo graphicae pars specialis”, 1619, drzeworyt,
Gdańska Biblioteka PAN
z nich należy uznać za tablice poglądowe, mające zilustrować tekst, a zarazem pomóc czytelnikowi w jak
najlepszym zrozumieniu kolejnych wyłuszczanych zasad. Ostatnia tablica to przykład skończonego dzieła
anamorficznego. Rycina przedstawia ćwiartkę koła, w której kompozycja została zdeformowana w taki
sposób, aby po zwinięciu karty w stożek patrzącemu nań od strony wierzchołka ukazał się ukryty obraz.
Bezpośrednio do wycinka koła, na środku dolnej krawędzi łuku, przylega okrąg. W jego wnętrzu Ziarnko
umieścił niezdeformowaną kompozycję, a więc prototyp anamorfozy. Na kompozycję widoczną zarówno
w okręgu, a zarazem zdeformowaną w mającej stworzyć stożek ćwiartce koła składa się tarcza herbowa
podtrzymywana przez dwa lwy, z rycerskim hełmem w klejnocie oraz z labrami w formie przestylizowa-
nych liści akantu. Nad całością widnieje ozdobna banderola spleciona w ósemkę (il. 4).
W ten sposób rytownik w okręgu, który można uznać za podstawę stożka, umieścił wizerunek, który
widz mógł również ujrzeć, umiejętnie patrząc na przedstawienie anamorficzne. Całość ilustracji jest więc
z jednej strony modelem pracy anamorficznej, której tworzeniu poświęcony jest tekst, z drugiej zaś jest
egzemplifikacją barokowego konceptu gry z widzem: ukrywania tego, co widzialne, i odsłaniania tego,
co ukryte. Rycina zamieszczona na końcu traktatu Perspectivae stereo graphicae pars specialis jest na
tle całego oeuvre graficznego Ziamki wyjątkowa pod względem użytej techniki. Datowana i sygnowana,
w pełni potwierdza wielokrotnie przywoływaną wszechstronność i niezwykłą biegłość techniczną, jaką
lwowianin odznaczał się w swoich pracach19. Wzbogaca też dotychczasową listę technik rytowniczych,
którymi posługiwał się artysta (miedzioryt i akwaforta), o drzeworyt. Ponadto podjęta tematyka oraz sposób
zakomponowania herbu wpisuje tę pracę do grupy trzech znanych dotychczas akwafortowych ekslibrisów
wykonanych przez Ziamkę dla Jakuba Sobieskiego, Jana Karola Chodkiewicza i Piotra Daniowicza20. Dwa
ostatnie, powstałe ok. 1619 r., również ukazują herby podtrzymywane przez zwierzęta heraldyczne Jednak
rycina ta stanowi zaledwie część traktatu, będącego dokładnie przemyślaną i spójną całością.
Zgodnie ze zwyczajem przyjętym w ówczesnych wydawnictwach Ziarnko poprzedził zasadniczy tekst
kwiecistą, rozbudowaną dedykacją, którą skierował do Guillaume’a Du Vaira (1556-1621) - cenionego
francuskiego prawnika, autora tekstów poświęconych filozofii, moralizatorstwu oraz uznanego uczonego.
Jak pisze, szukając protektora, któremu mógłby ofiarować swoją pracę, dane mu było spotkać możnego
drukowane razem z tekstem, stąd poszczególne egzemplarze, do których udało się dotrzeć, różnią się miejscem umieszczenia ilustracji
lub ich liczbą. Przykładowo w obu egzemplarzach przechowywanych w Bibliotheąue national de France [R-1928, V-6047] brak ostatniej
planszy z anamorfozą, natomiast w egzemplarzu przechowywanym w Houghton Library w Cambridge [Typ. 615.19.896] znajdują się
tylko trzy ilustracje.
19 Pod lukiem będącym dolną krawędzią ćwiartki koła znajdują się inskrypcje: MAGNl ARTIFICIS EST, CLYSISSE TOTEM IN
EXIGVO Senec:/ Jo: Ziarnko. Polon[us]. Aut hor Parissys. 1619.; poniżej, w okręgu pośrodku u dołu data: 1.6.1.9.
20 Talb i er ska, op. cit., s. 47; M. Radojewski, Un exlibris inconnu de Jean Ziarnko destine a Jakub Sobieski, „El”, 7,
1997, s. 11-17.