DOI article:
Świtek, Gabriela: Boullée, Wolter, Newton: architektura i newtonianizm w dobie oświecenia
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.29589#0088
82
GABRIELA SWITEK
II. 6. Januarius Zick, Alegoria zasług Newtona dla wiedzy o grawitacji, 1785-1795, olej, płótno, 63 x 72,5 cm
© Niedersachsisches Landesmuseum, Hanower
który został przez artystę opatrzony komentarzem. Newton siedzi w otoczeniu dziewięciu Muz u podnóża
Parnasu, oparty o obelisk zwieńczony figurą Pegaza, symbolu poetyckiego natchnienia. Jedna z Muz podaje
naukowcowi kielich. Prawa stopa Newtona, zakuta w kajdany, jest połączona łańcuchem z kulą ziemską
- atrybutem Uranii. Wokół kuli zostały rozrzucone atrybuty matematyka i astronoma: cyrkiel, kątomierz,
linijka, luneta, a także księgi; na jednej z nich widnieje tytuł Gravitaticmis Chronicha. Ukazanie Newtona
pośród Muz, u stóp Parnasu, oznaczałoby, że genialny naukowiec w pełni zasłużył na wieczną sławę. Rów-
nie interesująca w tej edycji znanych motywów ikonograficznych jest symbolika łańcucha i kuli ziemskiej,
być może nawiązująca do prawa powszechnego ciążenia odkrytego przez Newtona. Oceniając innowacje
ikonograficzne Zicka, Francis Haskell zwrócił jednak uwagę, że dwie alegorie nie odnoszą się w bezpośred-
ni sposób do odkryć naukowych Newtona59. Kompozycja Zicka, prawdopodobnie ilustrująca powszechne
ciążenie za pomocą atrybutów znanych z tradycyjnej kultury emblematycznej, jest próbą stworzenia nowej
ikonografii naukowca, który został pośmiertnie uznany za patrona oświecenia. „Newton demands the Muse”
to słynna fraza z peanu Richarda Glovera, A Poem on Sir Isaac Newton, opublikowanego w 1728 r.60 Można
ją uznać za lakoniczną wskazówkę dla artystów, którzy nawiązując do Opticks i Principia mathematica,
sławili geniusz naukowca w poezji i w sztukach wizualnych61. Warto jednak zaznaczyć, że nowa ikonografia
geniusza, zarysowana w dwóch obrazach Zicka, powstała mniej więcej w tym samym czasie, co projekt
cenotafii Newtona, w którym Boullee próbuje przedstawić prawo grawitacji, odrzucając tradycyjne atrybuty
alegoryczne, i otacza pusty grób naukowca monumentalną, kulistą powłoką.
bibliograficzną dziękuję prof. Andrzejowi Pieńkosowi. Zob. także A. Pieńkos, Okropności sztuki. Nowoczesne obrazy rzeczy ostatec-
znych, Gdańsk 2000, s. 22.
59 Zob. F. Haskell, The Apotheosis of Newton in Art, „The Texas Quarterly” 1967, Vol. 10, s. 218-232; Keynes, The Iconog-
raphy of Sir Isaac Newton..., s. 46.
60 Poemat Glovera opublikowano w A View of Sir Isaac Newton ś Philosophy Henry’ego Pembertona (London 1728). Zob.
Nicolson, Newton Demands the Muse..., s. 5 i 14; Wagner, Isaac Newton im Zwielicht zwischen Mythos und Forschung..., s. 116.
61 Angielscy poeci XVIII w. sięgali zarówno po Opticks, jak i po Principia jako źródła inspiracji i poetyckich metafor, rysując
obraz uporządkowanego ruchu planet we wszechświecie czy przypływów mórz uzależnionych od księżyca. Zob. W. Powell Jones,
Newton Further Demands the Muse, „Studies in English Literaturę, 1500-1900”, 1963, Vol. 3, No. 3, Restoration and Eighteenth Century
(Summer), s. 287-306. Uzupełnieniem studium Marjorie Hope Nicolson jest również artykuł Ruth T. Murdoch traktujący o wpływie
Opticks i Principia Newtona na francuską poezję i prozę XVIII w. Opticks została przetłumaczona na francuski w 1720 r., ponad
dwadzieścia lat wcześniej niż Principia-, francuscy poeci częściej odwoływali się do nauki o rozszczepieniu światła i jego kolorach
niż do prawa grawitacji. Zob. R.T. Murdoch, Newton and the French Muse, „Journal of the History of Ideas”, 1958, Vol. 19, No. 3
(June), s. 323-334.
GABRIELA SWITEK
II. 6. Januarius Zick, Alegoria zasług Newtona dla wiedzy o grawitacji, 1785-1795, olej, płótno, 63 x 72,5 cm
© Niedersachsisches Landesmuseum, Hanower
który został przez artystę opatrzony komentarzem. Newton siedzi w otoczeniu dziewięciu Muz u podnóża
Parnasu, oparty o obelisk zwieńczony figurą Pegaza, symbolu poetyckiego natchnienia. Jedna z Muz podaje
naukowcowi kielich. Prawa stopa Newtona, zakuta w kajdany, jest połączona łańcuchem z kulą ziemską
- atrybutem Uranii. Wokół kuli zostały rozrzucone atrybuty matematyka i astronoma: cyrkiel, kątomierz,
linijka, luneta, a także księgi; na jednej z nich widnieje tytuł Gravitaticmis Chronicha. Ukazanie Newtona
pośród Muz, u stóp Parnasu, oznaczałoby, że genialny naukowiec w pełni zasłużył na wieczną sławę. Rów-
nie interesująca w tej edycji znanych motywów ikonograficznych jest symbolika łańcucha i kuli ziemskiej,
być może nawiązująca do prawa powszechnego ciążenia odkrytego przez Newtona. Oceniając innowacje
ikonograficzne Zicka, Francis Haskell zwrócił jednak uwagę, że dwie alegorie nie odnoszą się w bezpośred-
ni sposób do odkryć naukowych Newtona59. Kompozycja Zicka, prawdopodobnie ilustrująca powszechne
ciążenie za pomocą atrybutów znanych z tradycyjnej kultury emblematycznej, jest próbą stworzenia nowej
ikonografii naukowca, który został pośmiertnie uznany za patrona oświecenia. „Newton demands the Muse”
to słynna fraza z peanu Richarda Glovera, A Poem on Sir Isaac Newton, opublikowanego w 1728 r.60 Można
ją uznać za lakoniczną wskazówkę dla artystów, którzy nawiązując do Opticks i Principia mathematica,
sławili geniusz naukowca w poezji i w sztukach wizualnych61. Warto jednak zaznaczyć, że nowa ikonografia
geniusza, zarysowana w dwóch obrazach Zicka, powstała mniej więcej w tym samym czasie, co projekt
cenotafii Newtona, w którym Boullee próbuje przedstawić prawo grawitacji, odrzucając tradycyjne atrybuty
alegoryczne, i otacza pusty grób naukowca monumentalną, kulistą powłoką.
bibliograficzną dziękuję prof. Andrzejowi Pieńkosowi. Zob. także A. Pieńkos, Okropności sztuki. Nowoczesne obrazy rzeczy ostatec-
znych, Gdańsk 2000, s. 22.
59 Zob. F. Haskell, The Apotheosis of Newton in Art, „The Texas Quarterly” 1967, Vol. 10, s. 218-232; Keynes, The Iconog-
raphy of Sir Isaac Newton..., s. 46.
60 Poemat Glovera opublikowano w A View of Sir Isaac Newton ś Philosophy Henry’ego Pembertona (London 1728). Zob.
Nicolson, Newton Demands the Muse..., s. 5 i 14; Wagner, Isaac Newton im Zwielicht zwischen Mythos und Forschung..., s. 116.
61 Angielscy poeci XVIII w. sięgali zarówno po Opticks, jak i po Principia jako źródła inspiracji i poetyckich metafor, rysując
obraz uporządkowanego ruchu planet we wszechświecie czy przypływów mórz uzależnionych od księżyca. Zob. W. Powell Jones,
Newton Further Demands the Muse, „Studies in English Literaturę, 1500-1900”, 1963, Vol. 3, No. 3, Restoration and Eighteenth Century
(Summer), s. 287-306. Uzupełnieniem studium Marjorie Hope Nicolson jest również artykuł Ruth T. Murdoch traktujący o wpływie
Opticks i Principia Newtona na francuską poezję i prozę XVIII w. Opticks została przetłumaczona na francuski w 1720 r., ponad
dwadzieścia lat wcześniej niż Principia-, francuscy poeci częściej odwoływali się do nauki o rozszczepieniu światła i jego kolorach
niż do prawa grawitacji. Zob. R.T. Murdoch, Newton and the French Muse, „Journal of the History of Ideas”, 1958, Vol. 19, No. 3
(June), s. 323-334.