DOI Artikel:
Świtek, Gabriela: Boullée, Wolter, Newton: architektura i newtonianizm w dobie oświecenia
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.29589#0091
BOULLEE, WOLTER, NEWTON. ARCHITEKTURA I NEWTONIANIZM W DOBIE OŚWIECENIA
85
II. 7. Jean Daulle (na podstawie kompozycji Roberta Le Vrac de Toumieres), Pierre Louis Moreau de Maupertuis, 1740,
fot. Reunion des Musees Nationaux/BE&W
Wolter zaznacza jednocześnie, że Newton zbudował swoją teorię w odniesieniu do hipotez i doświadczeń innych
naukowców: „z chwilą, gdy zaczęto zdawać sobie sprawę, że nasz glob się obraca dookoła swej osi w ciągu
dwudziestu czterech godzin, można było sądzić, iż nie może on posiadać kształtu doskonale kulistego. [...]
Ziemia jest sferoidą wzniesioną na równiku, a doskonałą kulą być nie może”80. Przypomnijmy, że w 1738 r.
jeden z eksponentów odkryć naukowych Newtona we Francji, matematyk Pierre Louis Moreau de Maupertuis
(1698-1759), opublikował traktat Sur la figurę de la terre. Podczas wyprawy do Laponii w 1736 r. Mauper-
tuis wykazał dzięki pomiarom, że Ziemia jest lekko spłaszczona na biegunach, a wybrzuszona na równiku,
potwierdzając tym samym hipotezę Newtona. Do tego naukowego doświadczenia nawiązuje portret Maupertuisa
z 1740 r., autorstwa Roberta Le Vrac de Toumieres (1667-1752) i rozpowszechnionemu dzięki rycinom Jeana
Daulle, w którym naukowiec przyciska dłoń do globu, dosłownie „spłaszczając Ziemię” (il. 7)81.
Rozbieżności między sferoidą Newtona a kulą Boulleego zauważył Adolf Max Vogt w Russische und
franzósische Revolutions-Architektur 1917, 1789. Zur Einwirkung des Marxismus und des Newtonismus
auf die Bauweise (1974)82. To temu badaczowi, ale także francuskiemu monografiście Boulleego, Jean-
Marie Perouse de Montclos83, zawdzięczamy powiązanie zawartości biblioteki architekta z popularyzacją
odkryć astronomicznych w dobie oświecenia. Vogt wskazuje na Historie de l Astronomie Jean Sylva-
ina Bailly jako publikację, z której pod koniec XVIII w. czerpano wiedzę o kształcie naszej galaktyki,
a która znalazła się w bibliotece architekta. Bailly, urodzony w 1735, zgilotynowany w 1793, członek
Academie des Sciences, opublikował dwa tomy historii astronomii. W 1775 r. ukazała się Historie de
Vastronomie ancienne depuis son origine jusqu’a l’etablissement de l’ecole dAlexandrie, a w 1779 r.
Historie de l'astronomie moderne depuis la fondation de l’ecole d’Alexandrie jusqu’a l’epoque de 1780M.
80 Ibidem, s. 178.
81 Zob. Shank, The Newton Wars..., s. 417, fig. 22.
82 Zob. A.M. Vogt, Russische und Franzósische Revolutions-Architektur 1917, 1789. Zur Einwirkung des Marxismus und des
Newtonismus auf die Bauweise, Koln 1974, s. 222-224.
83 Zob. Perouse de Montclos, Etienne-Louis Boullee (1728-1799)..., s. 200 i aneks III, s. 254.
84 Zob. G. Gusdorf, De 1’Histoire des Sciences a 1’histoire de la pensee, Paris 1966, s. 67. Vogt podaje rok 1782 jako datę
pierwszego wydania Historie de TAstronomie, czyli dwa lata przed projektem cenotafu Newtona datowanego na 1784. Zob. Vogt, Rus-
sische und Franzósische Revolutions-Architektur 1917, 1789..., s. 223. Warto wspomnieć o polskim tłumaczeniu traktatu Bailly. Zob.
85
II. 7. Jean Daulle (na podstawie kompozycji Roberta Le Vrac de Toumieres), Pierre Louis Moreau de Maupertuis, 1740,
fot. Reunion des Musees Nationaux/BE&W
Wolter zaznacza jednocześnie, że Newton zbudował swoją teorię w odniesieniu do hipotez i doświadczeń innych
naukowców: „z chwilą, gdy zaczęto zdawać sobie sprawę, że nasz glob się obraca dookoła swej osi w ciągu
dwudziestu czterech godzin, można było sądzić, iż nie może on posiadać kształtu doskonale kulistego. [...]
Ziemia jest sferoidą wzniesioną na równiku, a doskonałą kulą być nie może”80. Przypomnijmy, że w 1738 r.
jeden z eksponentów odkryć naukowych Newtona we Francji, matematyk Pierre Louis Moreau de Maupertuis
(1698-1759), opublikował traktat Sur la figurę de la terre. Podczas wyprawy do Laponii w 1736 r. Mauper-
tuis wykazał dzięki pomiarom, że Ziemia jest lekko spłaszczona na biegunach, a wybrzuszona na równiku,
potwierdzając tym samym hipotezę Newtona. Do tego naukowego doświadczenia nawiązuje portret Maupertuisa
z 1740 r., autorstwa Roberta Le Vrac de Toumieres (1667-1752) i rozpowszechnionemu dzięki rycinom Jeana
Daulle, w którym naukowiec przyciska dłoń do globu, dosłownie „spłaszczając Ziemię” (il. 7)81.
Rozbieżności między sferoidą Newtona a kulą Boulleego zauważył Adolf Max Vogt w Russische und
franzósische Revolutions-Architektur 1917, 1789. Zur Einwirkung des Marxismus und des Newtonismus
auf die Bauweise (1974)82. To temu badaczowi, ale także francuskiemu monografiście Boulleego, Jean-
Marie Perouse de Montclos83, zawdzięczamy powiązanie zawartości biblioteki architekta z popularyzacją
odkryć astronomicznych w dobie oświecenia. Vogt wskazuje na Historie de l Astronomie Jean Sylva-
ina Bailly jako publikację, z której pod koniec XVIII w. czerpano wiedzę o kształcie naszej galaktyki,
a która znalazła się w bibliotece architekta. Bailly, urodzony w 1735, zgilotynowany w 1793, członek
Academie des Sciences, opublikował dwa tomy historii astronomii. W 1775 r. ukazała się Historie de
Vastronomie ancienne depuis son origine jusqu’a l’etablissement de l’ecole dAlexandrie, a w 1779 r.
Historie de l'astronomie moderne depuis la fondation de l’ecole d’Alexandrie jusqu’a l’epoque de 1780M.
80 Ibidem, s. 178.
81 Zob. Shank, The Newton Wars..., s. 417, fig. 22.
82 Zob. A.M. Vogt, Russische und Franzósische Revolutions-Architektur 1917, 1789. Zur Einwirkung des Marxismus und des
Newtonismus auf die Bauweise, Koln 1974, s. 222-224.
83 Zob. Perouse de Montclos, Etienne-Louis Boullee (1728-1799)..., s. 200 i aneks III, s. 254.
84 Zob. G. Gusdorf, De 1’Histoire des Sciences a 1’histoire de la pensee, Paris 1966, s. 67. Vogt podaje rok 1782 jako datę
pierwszego wydania Historie de TAstronomie, czyli dwa lata przed projektem cenotafu Newtona datowanego na 1784. Zob. Vogt, Rus-
sische und Franzósische Revolutions-Architektur 1917, 1789..., s. 223. Warto wspomnieć o polskim tłumaczeniu traktatu Bailly. Zob.