DOI article:
Świtek, Gabriela: Boullée, Wolter, Newton: architektura i newtonianizm w dobie oświecenia
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.29589#0099
BOULLEE, WOLTER, NEWTON. ARCHITEKTURA I NEWTONIANIZM W DOBIE OŚWIECENIA
93
J5xPEXXEirC£ AeROSTA TIQVjE J/ Vhn.SrtILLE. S le ifiSept-1733
En Ereserice de leurs JkCa/esAte' d^l^j/Famllla Ziai./ ale et tlepluć cle
x3o rru/le- Sperłałmtrs par At™'de aHoiitgcdfier avec im Ballo?t cle ay
Eieds de Ziauieur sur 4.L de Jdiametre . Cełte superbe 7Hac/une- j- eleoa dtcr-o
leć curs a une grandę Zutu/etcr cz la. surpriotr dej dpectateurs eta.it. bnciŁ des
acclamado/ić public elle dećcendić letiźtrrnenŁ 3 mmutteć dpi-ej a 2700 faises
de tlić tance dwpoint de son. depart dano le. boio de Vaucrg/frotv Carrefbur
77larcehal Ze ftloułon le Co 7 et le fanurd n eprouoerent nurt me incomodite
II. 11. Experience aerostatiąue faite a Yersailles le 19 sept. 1783, fot. Bibliotheąue nationale de France
symbolem wolności137. Projekt cenotafii Newtona powstał przed rewolucją, jednak jego kulista forma, symu-
lacja nieskończonego nieba, którą można było osiągnąć środkami architektonicznymi, znalazła kontynuację
w symbolicznych przestrzeniach rewolucyjnych świąt narodowych. Te spektakle narodowej jedności odbywały
się często pod kopułą nieba: „święta narodowe nie mogą mieć innych granic niż sklepienie niebieskie”138.
NIESKOŃCZONOŚĆ NIEBA I PRZESTRZEŃ ARCHITEKTONICZNA
W kulturze emblematycznej kula była nie tylko atrybutem Uranii; pojawiała się również w personifika-
cjach Boskości, Chwały, Inteligencji, Piękna, Matematyki, Prawdy, Teologii czy Wiedzy139. Niezależnie od
tradycji, w której kula, podobnie jak koło, symbolizowała doskonałość, czyli skończoność świata, Boullee
podkreśla w opisie cenotafu Newtona, że wnętrze zaprojektowanej przez niego budowli ma naśladować
nieskończoność nieba:
Oto niezrównana korzyść wynikająca z tej formy: otóż z której by strony nie padało spojrzenie (tak jak
w naturze), dostrzega się tylko ciągłą powierzchnię, która nie ma ani początku, ani końca i która im bardziej się
ją przebiega oczyma, tym staje się większa. Forma ta, jaką nigdy dotąd się nie posłużono, jest jedyną stosowną
dla tego pomnika, a jest taką dzięki swej krzywiźnie, skutkiem czego widz nie może zanadto zbliżyć się do tego,
co ona ukazuje, i zmuszony jest, niby za sprawą sił wyższych, trzymać się wyznaczonego mu miejsca środko-
137 Zob. M. Ozouf, Święto rewolucyjne 1789-1799, tłum. A. Siemek, Warszawa 2008, s. 167-168.
138 Ibidem, s. 162. Na temat architektonicznych i symbolicznych przestrzeni rewolucji, gromadzących „masy” w jednym miejscu
zob. także: R Sloterdijk, Foam City, transl. J. Di Filippo, „Log” 2007, No. 9 (Winter/Spring), s. 63-76.
139 Zob. C. Ripa, Ikonologia, tłum. I. Kania, Kraków 1998, s. 14, 17, 48, 129, 244, 266, 342, 394, 410. Na temat znaczenia kuli
w ikonografii architektury zob. na przykład: A.M. Vogt, Boullees Newton-Denkmal: Sakralbau und Kugelidee, Basel-Stuttgart 1969;
W. O e c h s 1 i n, Pyramide et sphere. Notes sur l ’architecture revolutionnaire du XVIlIe siecle et ses sources italiennes, „Gazette des
Beaux-Arts” 1971, Vol. LXXVII, s. 201-238; A. Perez-Gómez, Architecture and the Crisis of Modern Science, Cambridge MA-
London 1983, s. 129-161.
93
J5xPEXXEirC£ AeROSTA TIQVjE J/ Vhn.SrtILLE. S le ifiSept-1733
En Ereserice de leurs JkCa/esAte' d^l^j/Famllla Ziai./ ale et tlepluć cle
x3o rru/le- Sperłałmtrs par At™'de aHoiitgcdfier avec im Ballo?t cle ay
Eieds de Ziauieur sur 4.L de Jdiametre . Cełte superbe 7Hac/une- j- eleoa dtcr-o
leć curs a une grandę Zutu/etcr cz la. surpriotr dej dpectateurs eta.it. bnciŁ des
acclamado/ić public elle dećcendić letiźtrrnenŁ 3 mmutteć dpi-ej a 2700 faises
de tlić tance dwpoint de son. depart dano le. boio de Vaucrg/frotv Carrefbur
77larcehal Ze ftloułon le Co 7 et le fanurd n eprouoerent nurt me incomodite
II. 11. Experience aerostatiąue faite a Yersailles le 19 sept. 1783, fot. Bibliotheąue nationale de France
symbolem wolności137. Projekt cenotafii Newtona powstał przed rewolucją, jednak jego kulista forma, symu-
lacja nieskończonego nieba, którą można było osiągnąć środkami architektonicznymi, znalazła kontynuację
w symbolicznych przestrzeniach rewolucyjnych świąt narodowych. Te spektakle narodowej jedności odbywały
się często pod kopułą nieba: „święta narodowe nie mogą mieć innych granic niż sklepienie niebieskie”138.
NIESKOŃCZONOŚĆ NIEBA I PRZESTRZEŃ ARCHITEKTONICZNA
W kulturze emblematycznej kula była nie tylko atrybutem Uranii; pojawiała się również w personifika-
cjach Boskości, Chwały, Inteligencji, Piękna, Matematyki, Prawdy, Teologii czy Wiedzy139. Niezależnie od
tradycji, w której kula, podobnie jak koło, symbolizowała doskonałość, czyli skończoność świata, Boullee
podkreśla w opisie cenotafu Newtona, że wnętrze zaprojektowanej przez niego budowli ma naśladować
nieskończoność nieba:
Oto niezrównana korzyść wynikająca z tej formy: otóż z której by strony nie padało spojrzenie (tak jak
w naturze), dostrzega się tylko ciągłą powierzchnię, która nie ma ani początku, ani końca i która im bardziej się
ją przebiega oczyma, tym staje się większa. Forma ta, jaką nigdy dotąd się nie posłużono, jest jedyną stosowną
dla tego pomnika, a jest taką dzięki swej krzywiźnie, skutkiem czego widz nie może zanadto zbliżyć się do tego,
co ona ukazuje, i zmuszony jest, niby za sprawą sił wyższych, trzymać się wyznaczonego mu miejsca środko-
137 Zob. M. Ozouf, Święto rewolucyjne 1789-1799, tłum. A. Siemek, Warszawa 2008, s. 167-168.
138 Ibidem, s. 162. Na temat architektonicznych i symbolicznych przestrzeni rewolucji, gromadzących „masy” w jednym miejscu
zob. także: R Sloterdijk, Foam City, transl. J. Di Filippo, „Log” 2007, No. 9 (Winter/Spring), s. 63-76.
139 Zob. C. Ripa, Ikonologia, tłum. I. Kania, Kraków 1998, s. 14, 17, 48, 129, 244, 266, 342, 394, 410. Na temat znaczenia kuli
w ikonografii architektury zob. na przykład: A.M. Vogt, Boullees Newton-Denkmal: Sakralbau und Kugelidee, Basel-Stuttgart 1969;
W. O e c h s 1 i n, Pyramide et sphere. Notes sur l ’architecture revolutionnaire du XVIlIe siecle et ses sources italiennes, „Gazette des
Beaux-Arts” 1971, Vol. LXXVII, s. 201-238; A. Perez-Gómez, Architecture and the Crisis of Modern Science, Cambridge MA-
London 1983, s. 129-161.