DOI article:
Pieńkos, Andrzej: Oświeceniowe "laboratorium natury": w poszukiwaniu mediów poznania
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.29589#0109
OŚWIECENIOWE „LABORATORIUM NATURY”. W POSZUKIWANIU MEDIÓW POZNANIA
103
II. 7. John ‘Warwick’ Smith, Wierzchołek i krater Wezuwiusza, bliski widok z trzema osobami przyglądającymi się przepaści,
ok. 1778, akwarela; Londyn, British Museum. © Trustees of the British Museum
Wydaje się, że można dość łatwo wskazać cechy wyróżniające postawę Houela z czasu jego drugiej
podróży wśród pozornie podobnych malarzy, rysowników, czynnych w tym samym czasie jako oświe-
ceniowi reporterzy w basenie Morza Śródziemnego. Bardzo sumienny Louis-Franęois Cassas pracował
przede wszystkim jako dokumentalista, swoimi rysunkami z Bliskiego Wschodu i Turcji (np. z wykopalisk
w Smyrnie i Efezie albo zabytków egipskich) zdawał sprawozdanie z oglądu wybranych, ważniejszych
miejsc i obiektów25. On właśnie świetnie wciela ideał twórcy obrazów „informacyjnych”. W porówna-
niu z nim pracujący między innymi dla edycji Saint-Nona Claude-Louis Chatelet wprowadzał wyraźny
czynnik malarski, komponując rysunki i obrazy w myśl pewnych założeń tradycji pejzażowej. Niekiedy
przekraczał ograniczenia tradycyjnych konwencji w myśl nowych założeń sublime: jego niesamowita kom-
pozycja gwaszu Wodospad Fiitme Grandę (kolekcja prywatna)26 sytuuje już go blisko najwybitniejszego
wizjonera włoskich souvenirs turystycznych ostatniej ćwierci XVIII w., Louisa-Abrahama Ducrosa. Ten
ostatni zwykł był notorycznie aspekt poznawczy i informacyjny widoku poddawać obróbce pod kątem
maksymalizacji efektów. Najbardziej niesamowite widoki Houela zaś zawdzięczają swój niewątpliwie
również wizjonerski charakter konkretnemu oddaniu przedmiotu badań, to jest nie tyle nawet prawdy
motywu, ile specyfiki studiowanego zjawiska. Tak chyba można interpretować dziwną, pozornie naiwną
kompozycję jego Groty w Caumont koło Rouen, jednej z nielicznych zachowanych prac dokumentujących
także zainteresowanie rodzimymi stronami Normandii (rysunek i gwasz; Rouen, Musee des Beaux-Arts)27.
Przerysowanej wizyjności Ducrosa czy Louis-Jeana Despreza nie znajdziemy u Houela, odpornego chyba
na nasilanie się tendencji sublime.
terminu vovage pittoresąue w odniesieniu do wielkich publikacji ilustrowanych przedstawia W. Szamb i en, Ze ‘voyage pittoresąue’:
une entreprise de grandę envergure, 1776 et suiv., [w:] idem, Le Musee d’architecture, Paris 1988, s. 16-21. Jego zdaniem pierwszą
i wzorcową pozostaje hrabiego Marie-Gabriela de Choiseul-Gouffiera Le vovage pittoresąue de la Grece, której pierwszy tom ilustrowany
przez kilku rysowników francuskich został ukończony w 1779 r. - kolejne jednak dopiero po wielu latach. Dzieło to miało poza tym
wyraźne polityczne ukierunkowanie, związane z dyplomatyczną działalnością hrabiego.
25 Chociaż Colin McMordie zwracał kiedyś uwagę na ewolucję Cassasa, w niektórych włoskich rysunkach zdradzającego zain-
teresowanie efektami światła i ich skutkami dla efektu wizualnego: C. McMordie, Louis-Franęois Cassas: The Formation of a neo-
Classical Landscapist, „Apollo”, 1976, March, s. 229-230. Zbliżony charakter sumiennych notatek, nie bez malarskiego zafascynowa-
nia, zdradzają również rysunki z podróży Jana Ch. Kamsetzera. Por. M. Królikowska-Dziubecka, Podróże artystyczne Jana
Chrystiana Kamsetzera (1776 -1777; 1780-1782), Warszawa 2003. Autorka ta wręcz uznała rysunki Kamsetzera i Houela za podobne
w artykule: e a d e m, Podróże Jana Chrystiana Kamsetzera na Sycylię i Maltę w świetle listów architekta do Marcella Bacciarellego,
[w:] Iter italicum. Sztuka i historia, red. M. Wrześniak, Warszawa 2011, s. 116..
26 Por. M. Warnke, Politische Landschaft. Zur Kunstgeschichte der Natur, Munchen-Wien 1992, s. 119. Porównuje on ten
widok z akwafortą Francisco Goyi, a przypisuje mu zadziwiającą wymowę polityczną, bez większego uzasadnienia.
27 Zob. French Landscape Drawings and Sketches of the Eighteenth Century. Katalog wystawy, British Museum, London 1977,
103
II. 7. John ‘Warwick’ Smith, Wierzchołek i krater Wezuwiusza, bliski widok z trzema osobami przyglądającymi się przepaści,
ok. 1778, akwarela; Londyn, British Museum. © Trustees of the British Museum
Wydaje się, że można dość łatwo wskazać cechy wyróżniające postawę Houela z czasu jego drugiej
podróży wśród pozornie podobnych malarzy, rysowników, czynnych w tym samym czasie jako oświe-
ceniowi reporterzy w basenie Morza Śródziemnego. Bardzo sumienny Louis-Franęois Cassas pracował
przede wszystkim jako dokumentalista, swoimi rysunkami z Bliskiego Wschodu i Turcji (np. z wykopalisk
w Smyrnie i Efezie albo zabytków egipskich) zdawał sprawozdanie z oglądu wybranych, ważniejszych
miejsc i obiektów25. On właśnie świetnie wciela ideał twórcy obrazów „informacyjnych”. W porówna-
niu z nim pracujący między innymi dla edycji Saint-Nona Claude-Louis Chatelet wprowadzał wyraźny
czynnik malarski, komponując rysunki i obrazy w myśl pewnych założeń tradycji pejzażowej. Niekiedy
przekraczał ograniczenia tradycyjnych konwencji w myśl nowych założeń sublime: jego niesamowita kom-
pozycja gwaszu Wodospad Fiitme Grandę (kolekcja prywatna)26 sytuuje już go blisko najwybitniejszego
wizjonera włoskich souvenirs turystycznych ostatniej ćwierci XVIII w., Louisa-Abrahama Ducrosa. Ten
ostatni zwykł był notorycznie aspekt poznawczy i informacyjny widoku poddawać obróbce pod kątem
maksymalizacji efektów. Najbardziej niesamowite widoki Houela zaś zawdzięczają swój niewątpliwie
również wizjonerski charakter konkretnemu oddaniu przedmiotu badań, to jest nie tyle nawet prawdy
motywu, ile specyfiki studiowanego zjawiska. Tak chyba można interpretować dziwną, pozornie naiwną
kompozycję jego Groty w Caumont koło Rouen, jednej z nielicznych zachowanych prac dokumentujących
także zainteresowanie rodzimymi stronami Normandii (rysunek i gwasz; Rouen, Musee des Beaux-Arts)27.
Przerysowanej wizyjności Ducrosa czy Louis-Jeana Despreza nie znajdziemy u Houela, odpornego chyba
na nasilanie się tendencji sublime.
terminu vovage pittoresąue w odniesieniu do wielkich publikacji ilustrowanych przedstawia W. Szamb i en, Ze ‘voyage pittoresąue’:
une entreprise de grandę envergure, 1776 et suiv., [w:] idem, Le Musee d’architecture, Paris 1988, s. 16-21. Jego zdaniem pierwszą
i wzorcową pozostaje hrabiego Marie-Gabriela de Choiseul-Gouffiera Le vovage pittoresąue de la Grece, której pierwszy tom ilustrowany
przez kilku rysowników francuskich został ukończony w 1779 r. - kolejne jednak dopiero po wielu latach. Dzieło to miało poza tym
wyraźne polityczne ukierunkowanie, związane z dyplomatyczną działalnością hrabiego.
25 Chociaż Colin McMordie zwracał kiedyś uwagę na ewolucję Cassasa, w niektórych włoskich rysunkach zdradzającego zain-
teresowanie efektami światła i ich skutkami dla efektu wizualnego: C. McMordie, Louis-Franęois Cassas: The Formation of a neo-
Classical Landscapist, „Apollo”, 1976, March, s. 229-230. Zbliżony charakter sumiennych notatek, nie bez malarskiego zafascynowa-
nia, zdradzają również rysunki z podróży Jana Ch. Kamsetzera. Por. M. Królikowska-Dziubecka, Podróże artystyczne Jana
Chrystiana Kamsetzera (1776 -1777; 1780-1782), Warszawa 2003. Autorka ta wręcz uznała rysunki Kamsetzera i Houela za podobne
w artykule: e a d e m, Podróże Jana Chrystiana Kamsetzera na Sycylię i Maltę w świetle listów architekta do Marcella Bacciarellego,
[w:] Iter italicum. Sztuka i historia, red. M. Wrześniak, Warszawa 2011, s. 116..
26 Por. M. Warnke, Politische Landschaft. Zur Kunstgeschichte der Natur, Munchen-Wien 1992, s. 119. Porównuje on ten
widok z akwafortą Francisco Goyi, a przypisuje mu zadziwiającą wymowę polityczną, bez większego uzasadnienia.
27 Zob. French Landscape Drawings and Sketches of the Eighteenth Century. Katalog wystawy, British Museum, London 1977,