DOI Artikel:
Skrabek, Aleksandra: Między ekspresją artystyczną a ekspresją faktu: Jean-Martin Charcot i Aby Warburg wobec ikonografii szaleństwa
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.29589#0130
124
ALEKSANDRA SKRABEK
ból i rozkosz, jak fale przypływu. Władimir wije się w tradycyjnym kobiecym tańcu”. Ponownie zatem
artysta, uważając pozę histeryczną za właściwą kobiecie, przenosi ją na mężczyznę. W pracy Rosena
łuk histeryczny jest jednym z etapów zniszczenia i rozpadu ciała bohatera - Władimira Putina, którego
doświadcza on podczas upiornej nocy, stając się ofiarą ataków żądnych zemsty przedmiotów.
Innym sposobem wykorzystania choroby jest użycie określenia „histeryczny” do wyrażenia kruchej
emocjonalności kobiecej. Taka sytuacja ma miejsce w filmie Anny Baumgart Ekstatyczki, histeryczki i inne
święte z 2004 r. Artystka pokazała kobiety, które poddają swoje ciała aktom autoagresji. „Histeryczka”
staje się określeniem stygmatyzującym dla kobiet nieradzących sobie z rzeczywistością i własnymi sła-
bościami, synonimem dramatu, wynikającego z bezsilności i niemożności werbalnego wyrażenia siebie
w codziennym życiu.
Histeria, wraz z narosłą wokół niej legendą choroby tajemniczej i w swych objawach ekscytują-
cej, stała się także doskonałym tematem dla popularnych produkcji filmowych. Inspiracją dla fikcyjnych
obrazów histerii były często prawdzie postacie. Bohaterką filmu fabularnego Angnstine w reżyserii Alice
Winocour z 2012 r. została słynna pacjentka Charcota. Film przedstawia naiwny i uproszczony obraz
choroby i relacji między lekarzem i tytułową bohaterką. Znacznie ciekawsze są zdjęcia - kadry zostały
skomponowane na wzór ikonograficznej dokumentacji szpitala, a niektóre ujęcia łudząco przypominają
słynny obraz Brouilleta.
Prawdziwe losy pacjentki szpitala stały się także inspiracją dla powieści znakomitego szwedzkiego
pisarza Pera 01ova Enąuista, którą można uznać za dobre podsumowanie współczesnego wyobrażenia
o dziewiętnastowiecznej chorobie. Autor, opierając się na źródłach, których jednak nie zamierza ujawnić,
opowiada historię Blanche Wittman i Marii Skłodowskiej-Curie, które spotkały się w Paryżu, w momencie
gdy ta pierwsza już jako zdrowa kobieta pracowała w Salpetriere przy rentgenie. W 1897 r. Skłodowska
zatrudniła Wittman jako swoją laborantkę. Wspólna praca obu kobiet polegała na przerzucaniu w magazy-
nie wielu ton promieniotwórczych rud uranu. Opowieść o Blanche i Marie jest przede wszystkim jednak
historią o miłości Blanche i Charcota oraz Marie i Paula Langevina spisaną 'w fikcyjnym pamiętniku
„królowej histeryczek”. Blanche, pozbawiona kończyn, na skutek kontaktu z promieniotwórczym pier-
wiastkiem, unieruchomiona na drewnianym wózku skonstruowanym przez Skłodowską, snuje niezwykle
przekonujące wspomnienia o pobycie w Salpetriere: „upośledzone epileptyczki i histeryczki to arystokra-
cja tego piekła smutku, to one były gwiazdami, elitą. Wzbudzały zawiść w tym tragiczno-komicznym
zbiorowisku sześciu tysięcy mamroczących, krzyczących czy płaczących cieni [...]. Te najbardziej oso-
bliwe, z udziałem których eksperymenty wzbudzały największe zainteresowanie, nazywano histeryczkami.
Wytrwale pracowały nad tym, aby zostać «gwiazdami wśród szczurów» - mówiono o nich, że chwytały
każdą możliwość, by zwrócić na siebie uwagę podczas pokazów i leczenia ekstrawaganckimi metodami
profesora Charcota, a więc «tęczowym łukiem», rozmaitymi ćwiczeniami akrobatycznymi oraz gardłowymi
krzykami rozpaczy, radości czy ulgi. Te teatralne pokazy miały na celu ujawnienie wcześniejszej wypartej
drogi do przerażającego i groźnego świata kobiecości i miłości”55.
55 RO. Enąuist, Opowieść o Blanche i Marie, tłum. I. Jędrzejewska, Warszawa 2006, s. 53-57.
ALEKSANDRA SKRABEK
ból i rozkosz, jak fale przypływu. Władimir wije się w tradycyjnym kobiecym tańcu”. Ponownie zatem
artysta, uważając pozę histeryczną za właściwą kobiecie, przenosi ją na mężczyznę. W pracy Rosena
łuk histeryczny jest jednym z etapów zniszczenia i rozpadu ciała bohatera - Władimira Putina, którego
doświadcza on podczas upiornej nocy, stając się ofiarą ataków żądnych zemsty przedmiotów.
Innym sposobem wykorzystania choroby jest użycie określenia „histeryczny” do wyrażenia kruchej
emocjonalności kobiecej. Taka sytuacja ma miejsce w filmie Anny Baumgart Ekstatyczki, histeryczki i inne
święte z 2004 r. Artystka pokazała kobiety, które poddają swoje ciała aktom autoagresji. „Histeryczka”
staje się określeniem stygmatyzującym dla kobiet nieradzących sobie z rzeczywistością i własnymi sła-
bościami, synonimem dramatu, wynikającego z bezsilności i niemożności werbalnego wyrażenia siebie
w codziennym życiu.
Histeria, wraz z narosłą wokół niej legendą choroby tajemniczej i w swych objawach ekscytują-
cej, stała się także doskonałym tematem dla popularnych produkcji filmowych. Inspiracją dla fikcyjnych
obrazów histerii były często prawdzie postacie. Bohaterką filmu fabularnego Angnstine w reżyserii Alice
Winocour z 2012 r. została słynna pacjentka Charcota. Film przedstawia naiwny i uproszczony obraz
choroby i relacji między lekarzem i tytułową bohaterką. Znacznie ciekawsze są zdjęcia - kadry zostały
skomponowane na wzór ikonograficznej dokumentacji szpitala, a niektóre ujęcia łudząco przypominają
słynny obraz Brouilleta.
Prawdziwe losy pacjentki szpitala stały się także inspiracją dla powieści znakomitego szwedzkiego
pisarza Pera 01ova Enąuista, którą można uznać za dobre podsumowanie współczesnego wyobrażenia
o dziewiętnastowiecznej chorobie. Autor, opierając się na źródłach, których jednak nie zamierza ujawnić,
opowiada historię Blanche Wittman i Marii Skłodowskiej-Curie, które spotkały się w Paryżu, w momencie
gdy ta pierwsza już jako zdrowa kobieta pracowała w Salpetriere przy rentgenie. W 1897 r. Skłodowska
zatrudniła Wittman jako swoją laborantkę. Wspólna praca obu kobiet polegała na przerzucaniu w magazy-
nie wielu ton promieniotwórczych rud uranu. Opowieść o Blanche i Marie jest przede wszystkim jednak
historią o miłości Blanche i Charcota oraz Marie i Paula Langevina spisaną 'w fikcyjnym pamiętniku
„królowej histeryczek”. Blanche, pozbawiona kończyn, na skutek kontaktu z promieniotwórczym pier-
wiastkiem, unieruchomiona na drewnianym wózku skonstruowanym przez Skłodowską, snuje niezwykle
przekonujące wspomnienia o pobycie w Salpetriere: „upośledzone epileptyczki i histeryczki to arystokra-
cja tego piekła smutku, to one były gwiazdami, elitą. Wzbudzały zawiść w tym tragiczno-komicznym
zbiorowisku sześciu tysięcy mamroczących, krzyczących czy płaczących cieni [...]. Te najbardziej oso-
bliwe, z udziałem których eksperymenty wzbudzały największe zainteresowanie, nazywano histeryczkami.
Wytrwale pracowały nad tym, aby zostać «gwiazdami wśród szczurów» - mówiono o nich, że chwytały
każdą możliwość, by zwrócić na siebie uwagę podczas pokazów i leczenia ekstrawaganckimi metodami
profesora Charcota, a więc «tęczowym łukiem», rozmaitymi ćwiczeniami akrobatycznymi oraz gardłowymi
krzykami rozpaczy, radości czy ulgi. Te teatralne pokazy miały na celu ujawnienie wcześniejszej wypartej
drogi do przerażającego i groźnego świata kobiecości i miłości”55.
55 RO. Enąuist, Opowieść o Blanche i Marie, tłum. I. Jędrzejewska, Warszawa 2006, s. 53-57.