DOI Artikel:
Juszkiewicz, Piotr: Burzyć, mieszkać, produkować: ideowe podstawy urbanistycznych teorii awangardy rosyjskiej lat 20. i 30. XX wieku w projekcie socgorodu Nikołaja Milutina
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.29589#0153
BURZYĆ, MIESZKAĆ, PRODUKOWAĆ. IDEOWE PODSTAWY URBANISTYCZNYCH TEORII AWANGARDY...
147
II. 2. N.A. Milutin, Projekt koncepcyjny zagospodarowania Stalingradu. Układ pasmowy 1930.
Źródło ilustracji: N.A. Miliutin, Problema stroitielstwa socjalisticzeskich gorodow, facsimile,
oprać. D. Chmielnicki, Berlin 2008
wi techniki polepszenie miejskiej komunikacji, usprawnienie sieci wodociągowej i kanalizacyjnej, wreszcie
efektywniejsze wykorzystanie przestrzeni osiągalne dzięki rozbudowie miejskiej tkanki wzwyż. Dochodzą
do tego próby rozluźnienia miejskich struktur poprzez wprowadzanie zielonych placów - pozostałości po
marzeniach o zielonych miastach i miastach ogrodach. Są to jednak środki ostatecznie nie tylko niewystar-
czające, nie mówiąc już o tym, że ze względów ekonomicznych korzyści z nich płynące pozostają dla prole-
tariatu nieosiągalne, a wręcz szkodliwe. Ten sposób naprawczego działania jest bowiem w istocie szkodliwą
utopią, stwarzającą złudzenie, że realne wyjście z wielkomiejskiego koszmaru możliwe jest bez konieczności
zniszczenia systemu kapitalistycznego, co w rezultacie osłabia gotowość proletariatu do walki z nim. Ta
jednakże jest konieczna, bo wygrana proletariatu w tej walce oznacza możliwość wyjścia poza spór toczący
się pomiędzy zwolennikami urbanizacji, a więc odpowiedzi na kryzys miasta polegającej na koncentracji
zabudowy, oraz propagatorami dezurbanizacji, czyli maksymalnego rozproszenia urbanistycznych struktur.
Dopiero bowiem zniesienie własności prywatnej, twierdził Milutin, otwiera drogę do realizacji właściwego
zadania architekta socjalistycznego, a mianowicie zatarcia różnic pomiędzy miastem a wsią.
Sposób, w jaki Milutin rozumiał ten postulat, ogromnie ważny, bo wsparty autorytetami Marksa,
Engelsa i Lenina i typowy zresztą dla awangardowego środowiska OSA, był dla niego punktem wyjścia
także do krytyki sytuacji współczesnej w architekturze i urbanistyce ZSRR. Z jednej strony bowiem,
pisał Milutin, albo wciąż buduje się tradycyjnie: „po kupiecku”, kładąc nacisk na mieszkania rodzinne
nastawione na konieczność obsługi wszystkich aspektów życia, albo marzy się o miastach przyszłości,
co raczej właściwie jest dla powieściopisarzy. Nie możemy jednak - stwierdzał - ani „tańcować od
przegniłego pieca do zakurzonego dziecięcego łóżeczka”, ani nastawiać się na budowę nowoczesnych
wieżowców, wyrażających kapitalistyczną ideę koncentracji przemysłu i handlu12. Krytyka fantastycznych
wizji oznaczała dystans w stosunku do przypisywanego przez Milutina Łunaczarskiemu marzeń o pałacach
socjalizmu, które więziłyby socjalistyczną architekturę, sądził, w okowach rosyjskiego empiru. Ale w ten
sposób Milutin po pierwsze wyrażał dystans wobec tych awangardowych wizji, które szły śladem awan-
gardowego toposu wieży robotniczego wysiłku, po drugie odżegnywał się od propozycji komunalistów.
O ile wspomniany topos pojawiał się głównie w obszarze literackiej utopii, takich jak Wieża Aleksieja
Gastiewa13 czy Wykop Andrieja Płatonowa14 i równie utopijnych projektów przestrzennych, jak pomnik
III Międzynarodówki Tatlina, to idee komunalistów znajdowały praktyczne wcielenie w planach budowy
nowych miast (np. Kuznieck, proj. A. i W. Wiesninów) i pojedynczych budynków. Pod koniec lat 20.
zresztą to właśnie idee komunalistów, a więc zasada uspołeczniania życia jednostki poprzez wyprowadze-
nie z przestrzeni mieszkania do wspólnych pomieszczeń takich funkcji, jak przygotowanie i spożywanie
posiłku, wychowanie dzieci, aktywny wypoczynek, pranie, a nawet utrzymanie osobistej higieny, domi-
12 Ibidem, s. 9.
13 J. S a d o w s k i, Rewolucja i kontrrewolucja obyczajów. Rodzina, prokreacja i przestrzeń życia w rosyjskim dyskursie utopijnym
lat 20. i 30. XX wieku. Łódź 2005, s. 85 i n.
14 Ibidem.
147
II. 2. N.A. Milutin, Projekt koncepcyjny zagospodarowania Stalingradu. Układ pasmowy 1930.
Źródło ilustracji: N.A. Miliutin, Problema stroitielstwa socjalisticzeskich gorodow, facsimile,
oprać. D. Chmielnicki, Berlin 2008
wi techniki polepszenie miejskiej komunikacji, usprawnienie sieci wodociągowej i kanalizacyjnej, wreszcie
efektywniejsze wykorzystanie przestrzeni osiągalne dzięki rozbudowie miejskiej tkanki wzwyż. Dochodzą
do tego próby rozluźnienia miejskich struktur poprzez wprowadzanie zielonych placów - pozostałości po
marzeniach o zielonych miastach i miastach ogrodach. Są to jednak środki ostatecznie nie tylko niewystar-
czające, nie mówiąc już o tym, że ze względów ekonomicznych korzyści z nich płynące pozostają dla prole-
tariatu nieosiągalne, a wręcz szkodliwe. Ten sposób naprawczego działania jest bowiem w istocie szkodliwą
utopią, stwarzającą złudzenie, że realne wyjście z wielkomiejskiego koszmaru możliwe jest bez konieczności
zniszczenia systemu kapitalistycznego, co w rezultacie osłabia gotowość proletariatu do walki z nim. Ta
jednakże jest konieczna, bo wygrana proletariatu w tej walce oznacza możliwość wyjścia poza spór toczący
się pomiędzy zwolennikami urbanizacji, a więc odpowiedzi na kryzys miasta polegającej na koncentracji
zabudowy, oraz propagatorami dezurbanizacji, czyli maksymalnego rozproszenia urbanistycznych struktur.
Dopiero bowiem zniesienie własności prywatnej, twierdził Milutin, otwiera drogę do realizacji właściwego
zadania architekta socjalistycznego, a mianowicie zatarcia różnic pomiędzy miastem a wsią.
Sposób, w jaki Milutin rozumiał ten postulat, ogromnie ważny, bo wsparty autorytetami Marksa,
Engelsa i Lenina i typowy zresztą dla awangardowego środowiska OSA, był dla niego punktem wyjścia
także do krytyki sytuacji współczesnej w architekturze i urbanistyce ZSRR. Z jednej strony bowiem,
pisał Milutin, albo wciąż buduje się tradycyjnie: „po kupiecku”, kładąc nacisk na mieszkania rodzinne
nastawione na konieczność obsługi wszystkich aspektów życia, albo marzy się o miastach przyszłości,
co raczej właściwie jest dla powieściopisarzy. Nie możemy jednak - stwierdzał - ani „tańcować od
przegniłego pieca do zakurzonego dziecięcego łóżeczka”, ani nastawiać się na budowę nowoczesnych
wieżowców, wyrażających kapitalistyczną ideę koncentracji przemysłu i handlu12. Krytyka fantastycznych
wizji oznaczała dystans w stosunku do przypisywanego przez Milutina Łunaczarskiemu marzeń o pałacach
socjalizmu, które więziłyby socjalistyczną architekturę, sądził, w okowach rosyjskiego empiru. Ale w ten
sposób Milutin po pierwsze wyrażał dystans wobec tych awangardowych wizji, które szły śladem awan-
gardowego toposu wieży robotniczego wysiłku, po drugie odżegnywał się od propozycji komunalistów.
O ile wspomniany topos pojawiał się głównie w obszarze literackiej utopii, takich jak Wieża Aleksieja
Gastiewa13 czy Wykop Andrieja Płatonowa14 i równie utopijnych projektów przestrzennych, jak pomnik
III Międzynarodówki Tatlina, to idee komunalistów znajdowały praktyczne wcielenie w planach budowy
nowych miast (np. Kuznieck, proj. A. i W. Wiesninów) i pojedynczych budynków. Pod koniec lat 20.
zresztą to właśnie idee komunalistów, a więc zasada uspołeczniania życia jednostki poprzez wyprowadze-
nie z przestrzeni mieszkania do wspólnych pomieszczeń takich funkcji, jak przygotowanie i spożywanie
posiłku, wychowanie dzieci, aktywny wypoczynek, pranie, a nawet utrzymanie osobistej higieny, domi-
12 Ibidem, s. 9.
13 J. S a d o w s k i, Rewolucja i kontrrewolucja obyczajów. Rodzina, prokreacja i przestrzeń życia w rosyjskim dyskursie utopijnym
lat 20. i 30. XX wieku. Łódź 2005, s. 85 i n.
14 Ibidem.