Rocznik Historii Sztuki (39.2014)

148

PIOTR JUSZKIEWICZ

II. 3. N. Miliutin, Schemat potokowej organizacji w rozplanowaniu Niżniegorodskiej fabryki samochodów, 1930.

Źródło ilustracji: N.A. Miliutin, Problema stroitielstwa socjalisticzeskich gorodow, facsimile,

oprać. D. Chmielnicki, Berlin 2008

nowały w mającym wpływ na myślenie Milutina środowisku OSA. Jednakże, choć podzielał on ambicje
komunalistów zmierzające do kolektywizacji życia i przekonania Gastiewa (długoletniego dyrektora Cen-
tralnego Instytutu Pracy) co do konieczności wzorowania się przejawów ludzkiej aktywności na procesie
produkcji, to odrzucał mniej czy bardziej fantastyczny monumentalizm przyszłej architektury. Nawoływał
w swej książce do przyjęcia jako zasadniczych determinantów określających charakter nowoczesnego,
rewolucyjnego budownictwa i osadnictwa: stanu zaawansowania ówczesnej techniki, charakteru najłatwiej
dostępnego materiału budowlanego oraz poziomu przeciętnej płacy robotnika15. Biorąc pod uwagę realne
możliwości techniczne i finansowe, nie zapominał jednak Milutin o pryncypiach, a mianowicie o koniecz-
ności stworzenia alternatywy wobec produktu gospodarki towarowej i rynkowej, jakim miało być wedle
jego opinii współczesne, kapitalistyczne miasto. Odchodziło ono bowiem, jego zdaniem, wraz z kresem
kapitalistycznej gospodarki w przeszłość. W przeszłość odchodziła również, jak twierdził, zasada wiązania
dawnych miast z najczęściej już niefunkcjonującymi szlakami handlowymi oraz z jakąś bazą surowco-
wą i energetyczną. Koncentracja przemysłu pociągała za sobą koncentrację administracji i koncentrację
przestrzenną, czyli skupianie się danych struktur miejskich wokół rynków. Architekt socjalistyczny stawał
zatem według Milutina przed zadaniem stworzenia alternatywnej struktury osadniczej, której głównym
zadaniem byłoby podniesienie poziomu życia mas, a zarazem wprowadzenie nowego modelu owego życia
związanego z przebudową kultury. Oznaczało to w praktyce dwa równoczesne rodzaje działań: zniszczenie
czy rozmontowanie ciągle istniejącej centralizacji przemysłu oraz projektowanie nowych form osadniczych
oparte na innych niż dotychczas zasadach organizacyjnych i przestrzennych. W tym pierwszym przypad-
ku chodziło o rozluźnianie starych miast poprzez dzielenie ich na części, poprzez uwalnianie gruntów
pod tereny zielone oraz poprzez absorbujące część populacji, energii społecznej, środków finansowych,
zakładów przemysłowych i ośrodków kultury, osady satelitarne. Wzmocnienie tak rozumianych tenden-
cji odśrodkowych zapewniać miała reguła wykluczająca lokowanie nowych fabryk czy zakładów pracy
w starych ośrodkach miejskich. Ten burzycielski aspekt wizji Milutina współgrał, dodajmy, z wcześniej-
szymi postulatami Ginzburga i Ochitowicza, którzy proponowali uwzględnienie w procesie dochodzenia
do regularnego, sieciowego i równomiernego pod względem gęstości rozmieszczenia struktury osadniczej
na terenie całego kraju fazy pośredniej, czyli demontażu istniejącej tkanki miejskiej poprzez układy sate-
litarne, decentryczne, czy też acentryczne.

W przypadku drugim, to jest odmiennych zasad projektowania miast, Milutin głosił potrzebę myśle-
nia o nich jako harmonijnym połączeniu aspektów produkcji przemysłowej i rolnej i widzenia ich jako
elementów jednej całości - tak spójnej gospodarczo i organizacyjnie jak wielki kombinat. Możliwości
takie dawał jego zdaniem liniowy układ równoległy, w którym w funkcjonalny system związane byłyby
jednostki przemysłowe, magistrale transportowe, jednostki mieszkalne i elementy struktury komunalnej.

15 Milutin, op. cit., s. 19-25.