Rocznik Historii Sztuki (39.2014)

150

PIOTR JUSZKIEWICZ

II. 5. N. Miliutin, Minimalna jednostka mieszkaniowa, 1930.

Źródło ilustracji: N. A. Miliutin, Problema stroitielstwa socjalisticzeskich gorodow, facsimile,

oprać. D. Chmielnicki, Berlin 2008

dopiero wtedy, gdzie i kiedy rozpocznie się masowa walka przeciw drobnemu gospodarstwu domowemu,
a raczej jego masowa przebudowa w wielkie socjalistyczne gospodarstwo”18.

Milutin jednak uważał, że zasadnicze zmiany w życiu społecznym należy wprowadzać etapowo i w pro-
jekcie socgorodu przewidywał stopniowe zastąpienie wpływu rodziców na wychowanie dzieci wpływem
całego kolektywu. Uznawał w związku z tym, inaczej niż komunaliści, że na etapie pośrednim konieczne
jest zagwarantowanie łączności dzieci i rodziców oraz prawo rodziców do brania dziecka w każdej chwili do
siebie, o ile nie są pozbawieni praw rodzicielskich. Był jednak przekonany, że uspołecznienie wychowania
dzieci, a co za tym idzie generalna przebudowa struktury rodzinnej, nieuchronnie nastąpi w niedalekiej
przyszłości. Istniejąca bowiem forma społecznej organizacji, w której dominuje rodzina monogamiczna,
to nic innego, pisał, tym razem postępując za Engelsem, jak niejawna prostytucja19.

Perspektywa antropologicznej rewolucji była atrakcyjna w latach 20. i 30. XX wieku nie tylko na
obszarze objętym Leninowskim przewrotem20. Właściwie w całej Europie i USA zachęcani rozwojem
antropologii, paleontologii, psychologii, nauk medycznych liczni reformatorzy zastanawiali się nad sposo-
bami ulepszenia ludzkiego rodzaju. To oczywiście zbyt szerokie zagadnienie, żeby choćby zasygnalizować
w tym miejscu jego rozległość i złożoność. Ograniczmy się zatem jedynie do zarysowania najbliższego
postulatom Milutina kontekstu. Pobrzmiewa w nich przede wszystkim, jak wspomniałem, stanowcze odrzu-
cenie przez Engelsa idei rodziny monogamicznej, które było wynikiem istotnej fascynacji tego myśliciela
i polityka ideami amerykańskiego antropologa, Lewisa H. Morgana21. Na Engelsie zrobiła wrażenie jego
najgłośniejsza książka - Społeczeństwo pierwotne. Morgan prezentował w niej rodzinę monogamiczną
jako wytwór historycznych okoliczności, które w minionych fazach rozwoju człowieka wysuwały na plan
pierwszy inne formy związków - takie jak rodzina kazirodcza, punalna, symbiastyczna czy patriarchalna.
Engels przeniósł te antropologiczne obserwacje w przyszłość, pytając o losy monogamicznego związku
w perspektywie klasowej rewolucji. „Nadchodząca rewolucja społeczna, pisał w Pochodzeniu rodziny,
własności prywatnej i państwa, przez przekształcenie we własność społeczną przynajmniej przytłaczającej
większości trwałych, dających się przekazać w dziedzictwie bogactw - środków produkcji - sprowadzi
do minimum całą tę troskę o dziedzictwo. Skoro zaś monogamia powstała z przyczyn ekonomicznych,
powstaje pytanie, czy zniknie ona, gdy znikną te przyczyny? Można by nie bez słuszności odpowiedzieć:
monogamia nie tylko nie zniknie, lecz wówczas dopiero zostanie urzeczywistniona w całej pełni, gdyż wraz

18 W.I. Lenin, Wielka Inicjatywa, [w:] Dzieła, t. 29, Warszawa 1956, s. 424.

19 Milutin, op. cit., s. 34-35.

20 Eugenika, biopolityka, państwo. Z historii europejskich ruchów eugenicznych w pierwszej połowie XX w., red. M. Gawin,
K. Uzarczyk, Warszawa 2010.

21 F. E n g e 1 s, Der Unsprung der Faimilie, des Privateigenthums und des Staats Im Anschluss an Lewis H. Morgans Forschungen
(1884), cyt. za K. Marks, F. Engels, Pochodzenie rodziny, własności prywatnej i państwa. W związku z badaniami Lewisa H. Mor-
gana, [w:] Dzieła, t. 21, Warszawa 1969.