DOI article:
Adamski, Jakub: Śląska geneza gotyckiej katedry gnieźnieńskiej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.29589#0169
ŚLĄSKA GENEZA GOTYCKIEJ KATEDRY GNIEŹNIEŃSKIEJ
163
11. 4. Gniezno, katedra. Filar międzynawowy w chórze
od strony południowego ramienia obejścia.
Fot. J. Adamski
II. 5. Gniezno, katedra. Rzut i pomiar filara
międzynawowego w chórze.
Rys. wg J. Zachwatowicza
postowe arkady, w których drobne, negatywowe profilowania kontynuowane są jednorodnie aż po klucze
archiwolt (il. 6). W pozostałych przęsłach nawy głównej wrocławskiego tumu odznaczają się z kolei
podobne do gnieźnieńskich prostokątne filary międzynawowe o wklęsłych narożnikach (napotykające jednak
na podłucza odmiennie od nich profilowane). Również kondygnacja okienna uderza wielką surowością
gładkiego lica muru, przerwanego tylko wnękami mieszczącymi okna.
Zapewne częściowo pod wpływem katedry, a równocześnie w wyniku oddziaływania wzorów archi-
tektury gómoreńskiej, ukształtowane zostało wnętrze korpusu wrocławskiej fary św. Elżbiety (około 1319
- połowa XIV w.; il. 7)37. Ta zaś odegrała kluczową rolę w wykształceniu się regionalnego modelu budowli
bazylikowej, z negatywowo oprofilowanymi arkadami i wielkimi płaszczyznami gładkiego muru, dzie-
lonego jedynie wąskimi akcentami służek lub lizen. Choć chór katedry w Gnieźnie nie powiela modelu
korpusu katedry wrocławskiej ani schematu bazyliki śląskiej, dzieli z nimi bardzo zbliżoną orientację
stylową i wskazane wyżej rozwiązania kompozycyjne.
Śląskie cechy jednak się na tym nie kończą, a do ogólnikowych obserwacji Kutznera można dodać
szereg dalszych. O półośmiobocznych służkach w obejściu katedry (il. 4, 5, 8) Świechowski pisał, że ich
postromańską formę daje się wyjaśnić wyłącznie wpływem architektury klasztornej w Austrii, południo-
wych Niemczech i Czechach38. Jak można przypuścić, Kutzner wywodził je konkretnie z nieukończonej
nawy kościoła Benedyktynów w Sazawie, bo takie chyba możliwe jest uzasadnienie jego lapidarnego
stwierdzenia, że mistrz chóru katedralnego był wcześniej członkiem warsztatu sazawskiego39. Sięganie
37 Zob. zwłaszcza M. Kutzner, Kościół św. Elżbiety we Wrocławiu na tle śląskiej szkoły architektonicznej XIV w., [w:] Z dziejów
wielkomiejskiej fary. Wrocławski kościół św. Elżbiety w świetle historii i zabytków sztuki, red. M. Zlat, Wrocław 1996, s. 25-41. Pole-
mika z tezami Kutznera w: J. Adamski, Między Strasburgiem a Wrocławiem. O genezie artykulacji elewacji wewnętrznych śląskich
bazylik XIV wieku, [w:] Procesy przemian w sztuce średniowiecznej. Przełom - regres - innowacja - tradycja. Studia z historii sztuki,
red. R. Eysymontt, R. Kaczmarek, Warszawa 2014, s. 117-130.
38 Świechowski, Gotycka katedra..., s. 67.
39 Kutzner, Wielkopolska..., s. 160.
163
11. 4. Gniezno, katedra. Filar międzynawowy w chórze
od strony południowego ramienia obejścia.
Fot. J. Adamski
II. 5. Gniezno, katedra. Rzut i pomiar filara
międzynawowego w chórze.
Rys. wg J. Zachwatowicza
postowe arkady, w których drobne, negatywowe profilowania kontynuowane są jednorodnie aż po klucze
archiwolt (il. 6). W pozostałych przęsłach nawy głównej wrocławskiego tumu odznaczają się z kolei
podobne do gnieźnieńskich prostokątne filary międzynawowe o wklęsłych narożnikach (napotykające jednak
na podłucza odmiennie od nich profilowane). Również kondygnacja okienna uderza wielką surowością
gładkiego lica muru, przerwanego tylko wnękami mieszczącymi okna.
Zapewne częściowo pod wpływem katedry, a równocześnie w wyniku oddziaływania wzorów archi-
tektury gómoreńskiej, ukształtowane zostało wnętrze korpusu wrocławskiej fary św. Elżbiety (około 1319
- połowa XIV w.; il. 7)37. Ta zaś odegrała kluczową rolę w wykształceniu się regionalnego modelu budowli
bazylikowej, z negatywowo oprofilowanymi arkadami i wielkimi płaszczyznami gładkiego muru, dzie-
lonego jedynie wąskimi akcentami służek lub lizen. Choć chór katedry w Gnieźnie nie powiela modelu
korpusu katedry wrocławskiej ani schematu bazyliki śląskiej, dzieli z nimi bardzo zbliżoną orientację
stylową i wskazane wyżej rozwiązania kompozycyjne.
Śląskie cechy jednak się na tym nie kończą, a do ogólnikowych obserwacji Kutznera można dodać
szereg dalszych. O półośmiobocznych służkach w obejściu katedry (il. 4, 5, 8) Świechowski pisał, że ich
postromańską formę daje się wyjaśnić wyłącznie wpływem architektury klasztornej w Austrii, południo-
wych Niemczech i Czechach38. Jak można przypuścić, Kutzner wywodził je konkretnie z nieukończonej
nawy kościoła Benedyktynów w Sazawie, bo takie chyba możliwe jest uzasadnienie jego lapidarnego
stwierdzenia, że mistrz chóru katedralnego był wcześniej członkiem warsztatu sazawskiego39. Sięganie
37 Zob. zwłaszcza M. Kutzner, Kościół św. Elżbiety we Wrocławiu na tle śląskiej szkoły architektonicznej XIV w., [w:] Z dziejów
wielkomiejskiej fary. Wrocławski kościół św. Elżbiety w świetle historii i zabytków sztuki, red. M. Zlat, Wrocław 1996, s. 25-41. Pole-
mika z tezami Kutznera w: J. Adamski, Między Strasburgiem a Wrocławiem. O genezie artykulacji elewacji wewnętrznych śląskich
bazylik XIV wieku, [w:] Procesy przemian w sztuce średniowiecznej. Przełom - regres - innowacja - tradycja. Studia z historii sztuki,
red. R. Eysymontt, R. Kaczmarek, Warszawa 2014, s. 117-130.
38 Świechowski, Gotycka katedra..., s. 67.
39 Kutzner, Wielkopolska..., s. 160.