DOI Artikel:
Adamski, Jakub: Śląska geneza gotyckiej katedry gnieźnieńskiej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.29589#0174
168
JAKUB ADAMSKI
II. 14. Gniezno, katedra. Artykulacja muru obwodowego
nawy północnej koipusu. Fot. J. Adamski
II. 15. Gniezno, katedra. Nasada żeber w południowo-
wschodnim narożniku nawy południowej. Fot. J. Adamski
PORTALE KORPUSU
Wreszcie - oba zachowane portale gotyckie w skrajnych zachodnich przęsłach naw bocznych katedry
wykazują wyraźne śląskie inspiracje. Dotyczy to przede wszystkim portalu w kruchcie północnej. W jego
drobnoczłonowych ościeżach, wyłaniających się z ukośnej płaszczyzny powyżej zwartego zarysu coko-
łu, zwraca uwagę bardzo szerokie wklęśnięcie. Jest ono skontrastowane z ujmującymi je drobniejszymi
profilami gruszkowymi i wałeczkami, w partii archiwolty zaś wypełnione jest mikroarchitektonicznymi,
wielobocznymi baldachimami, o ściankach dekorowanych wimpergami między sterczynami. Świechow-
ski wskazywał na szwabską i parlerowską genezę tego portalu49. Trzeba jednak stwierdzić, że za jego
bezpośredni wzór posłużyła najpewniej oprawa głównego wejścia zachodniego katedry we Wrocławiu,
według Romualda Kaczmarka wykonana około lat 1340-135050. Odznacza się ona właśnie szeroką wklę-
ską, wypełnioną sekwencją baldachimów. Choć w portalu wrocławskim wszystkie profile w ościeżach
pozbawione są liściastych kapitelików, których dwie pary występują w Gnieźnie, jednak podobieństwo
jest uderzające. Zauważmy przy tym, że cieniutkie laski zwieńczone niewielkimi kapitelami z dekoracją
rośliną są nader często spotykane w innych czternastowiecznych portalach na Śląsku51.
Tymczasem oprawa wejścia do katedry gnieźnieńskiej w kruchcie południowej, bardziej indywidualna
w charakterze, zwraca uwagę dość nieporadnie wykonanym „grzebieniem” maswerkowym, umieszczonym
bezpośrednio pod płaskorzeźbionym tympanonem. W tym przypadku Świechowski słusznie podnosił połu-
dniowoniemieckie, a dalej parlerowskie korzenie tego motywu (Brauttur kościoła św. Sebalda w Norym-
49 A. Świechowska, Z. Świechowski, Rzeźba architektoniczna, [w:] Katedra gnieźnieńska..., s. 104-107.
50 Kaczmarek, Rzeźba architektoniczna..., s. 60-64.
51 Por. użyteczne zestawienia rysunkowe w:H. Kozaczewsk a-Go 1 a s z, A. B e r n a ś, Portale czternastowieczne w kościołach
śląskich, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, 55, 2010, s. 53-92.
JAKUB ADAMSKI
II. 14. Gniezno, katedra. Artykulacja muru obwodowego
nawy północnej koipusu. Fot. J. Adamski
II. 15. Gniezno, katedra. Nasada żeber w południowo-
wschodnim narożniku nawy południowej. Fot. J. Adamski
PORTALE KORPUSU
Wreszcie - oba zachowane portale gotyckie w skrajnych zachodnich przęsłach naw bocznych katedry
wykazują wyraźne śląskie inspiracje. Dotyczy to przede wszystkim portalu w kruchcie północnej. W jego
drobnoczłonowych ościeżach, wyłaniających się z ukośnej płaszczyzny powyżej zwartego zarysu coko-
łu, zwraca uwagę bardzo szerokie wklęśnięcie. Jest ono skontrastowane z ujmującymi je drobniejszymi
profilami gruszkowymi i wałeczkami, w partii archiwolty zaś wypełnione jest mikroarchitektonicznymi,
wielobocznymi baldachimami, o ściankach dekorowanych wimpergami między sterczynami. Świechow-
ski wskazywał na szwabską i parlerowską genezę tego portalu49. Trzeba jednak stwierdzić, że za jego
bezpośredni wzór posłużyła najpewniej oprawa głównego wejścia zachodniego katedry we Wrocławiu,
według Romualda Kaczmarka wykonana około lat 1340-135050. Odznacza się ona właśnie szeroką wklę-
ską, wypełnioną sekwencją baldachimów. Choć w portalu wrocławskim wszystkie profile w ościeżach
pozbawione są liściastych kapitelików, których dwie pary występują w Gnieźnie, jednak podobieństwo
jest uderzające. Zauważmy przy tym, że cieniutkie laski zwieńczone niewielkimi kapitelami z dekoracją
rośliną są nader często spotykane w innych czternastowiecznych portalach na Śląsku51.
Tymczasem oprawa wejścia do katedry gnieźnieńskiej w kruchcie południowej, bardziej indywidualna
w charakterze, zwraca uwagę dość nieporadnie wykonanym „grzebieniem” maswerkowym, umieszczonym
bezpośrednio pod płaskorzeźbionym tympanonem. W tym przypadku Świechowski słusznie podnosił połu-
dniowoniemieckie, a dalej parlerowskie korzenie tego motywu (Brauttur kościoła św. Sebalda w Norym-
49 A. Świechowska, Z. Świechowski, Rzeźba architektoniczna, [w:] Katedra gnieźnieńska..., s. 104-107.
50 Kaczmarek, Rzeźba architektoniczna..., s. 60-64.
51 Por. użyteczne zestawienia rysunkowe w:H. Kozaczewsk a-Go 1 a s z, A. B e r n a ś, Portale czternastowieczne w kościołach
śląskich, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, 55, 2010, s. 53-92.