DOI Artikel:
Adamski, Jakub: Śląska geneza gotyckiej katedry gnieźnieńskiej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.29589#0176
170
JAKUB ADAMSKI
11. 18. Wrocław, katedra. Portal zachodni.
Fot. J. Adamski
występuje co najmniej 29 różnych znaków, a zatem przynajmniej tylu kamieniarzy musiało pracować
przy tej części kościoła55.
Niezwykle istotna jest tu kwestia proweniencji kamienia, niestety jednak badania petrograficzne katedry
gotyckiej nie zostały jak dotąd wykonane. Zachwatowicz, a za nim Skibiński pisali, że do budowy chóru
piaskowiec sprowadzano aż ze Śląska56. Wprawdzie ze Strzelna znamy pojedyncze dzieła rzeźby romań-
skiej wykonane z czerwonawego piaskowca sudeckiego, trzeba jednak podkreślić, że większość plastyki
wielkopolskiej z XII w.57 oraz przede wszystkim zachowane mury romańskiej katedry gnieźnieńskiej,
przebadane przez Tomasza Janiaka, wskazują na pochodzenie jasnoszarego i żółtawego kamienia z nad-
warciańskiego kamieniołomu w Brzeźnie pod Roninem58. Dzięki położeniu przy spławnej rzece łom ten
był masowo eksploatowany w okresie przedgotyckim do pozyskiwania dobrej jakości ciosu budowlanego
i materiału rzeźbiarskiego, a od XVI w. ponownie do rzeźby figuralnej, głównie nagrobkowej59. Nie jest
więc wykluczone, że do wznoszenia chóru katedry w Gnieźnie kamień sprowadzano nie z odległych
Sudetów (co powodowałoby gigantyczne koszty), lecz ze znacznie bliżej położonego Brzeźna. O ile jed-
nak do XIII stulecia w Wielkopolsce budowano z kamienia stosunkowo sporo, o tyle wraz z nadejściem
gotyku szybko upowszechniła się murarka ceglana, stopniowo wypierająca droższą technikę kamieniarską.
Wschodnia partia katedry jest więc pierwszą w tym regionie od XII w. budowlą wzniesioną z użyciem
55 Skibiński, Polskie katedry..., s. 123.
56 Zachwatowicz, Historia budowy..., s. 40; Skibiński, Polskie katedry..., s. 121.
57 J. M i c h n i e w i c z, Proweniencja surowca rzeźb i kolumn ze Strzelna z kolekcji Muzeum Narodowego w Poznaniu w świetle
badań petrograficznych, „Ochrona Zabytków”, 2006, nr 1, s. 91-101; A. Soćko, Romańskie detale kamieniarskie kompleksu klasztornego
w Strzelnie w Muzeum Narodowym w Poznaniu. Uwagi na marginesie prac nad katalogiem zbiorów Galerii sztuki średniowiecznej, [w:]
Yisibilia et invisibilia w sztuce średniowiecza. Księga poświęcona pamięci Profesor Kingi Szczepkowskiej-Naliwajek, red. A. Badach,
M. Janiszewska, M. Tarkowska, Warszawa 2009, s. 33-48.
58 Informacje uzyskane od dr. Tomasza Janiaka z Muzeum Początków Państwa Polskiego w liście z 28 czerwca 2014 r.
59 Wiadomość tę zawdzięczam dr. Michałowi Wardzyńskiemu z Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego.
JAKUB ADAMSKI
11. 18. Wrocław, katedra. Portal zachodni.
Fot. J. Adamski
występuje co najmniej 29 różnych znaków, a zatem przynajmniej tylu kamieniarzy musiało pracować
przy tej części kościoła55.
Niezwykle istotna jest tu kwestia proweniencji kamienia, niestety jednak badania petrograficzne katedry
gotyckiej nie zostały jak dotąd wykonane. Zachwatowicz, a za nim Skibiński pisali, że do budowy chóru
piaskowiec sprowadzano aż ze Śląska56. Wprawdzie ze Strzelna znamy pojedyncze dzieła rzeźby romań-
skiej wykonane z czerwonawego piaskowca sudeckiego, trzeba jednak podkreślić, że większość plastyki
wielkopolskiej z XII w.57 oraz przede wszystkim zachowane mury romańskiej katedry gnieźnieńskiej,
przebadane przez Tomasza Janiaka, wskazują na pochodzenie jasnoszarego i żółtawego kamienia z nad-
warciańskiego kamieniołomu w Brzeźnie pod Roninem58. Dzięki położeniu przy spławnej rzece łom ten
był masowo eksploatowany w okresie przedgotyckim do pozyskiwania dobrej jakości ciosu budowlanego
i materiału rzeźbiarskiego, a od XVI w. ponownie do rzeźby figuralnej, głównie nagrobkowej59. Nie jest
więc wykluczone, że do wznoszenia chóru katedry w Gnieźnie kamień sprowadzano nie z odległych
Sudetów (co powodowałoby gigantyczne koszty), lecz ze znacznie bliżej położonego Brzeźna. O ile jed-
nak do XIII stulecia w Wielkopolsce budowano z kamienia stosunkowo sporo, o tyle wraz z nadejściem
gotyku szybko upowszechniła się murarka ceglana, stopniowo wypierająca droższą technikę kamieniarską.
Wschodnia partia katedry jest więc pierwszą w tym regionie od XII w. budowlą wzniesioną z użyciem
55 Skibiński, Polskie katedry..., s. 123.
56 Zachwatowicz, Historia budowy..., s. 40; Skibiński, Polskie katedry..., s. 121.
57 J. M i c h n i e w i c z, Proweniencja surowca rzeźb i kolumn ze Strzelna z kolekcji Muzeum Narodowego w Poznaniu w świetle
badań petrograficznych, „Ochrona Zabytków”, 2006, nr 1, s. 91-101; A. Soćko, Romańskie detale kamieniarskie kompleksu klasztornego
w Strzelnie w Muzeum Narodowym w Poznaniu. Uwagi na marginesie prac nad katalogiem zbiorów Galerii sztuki średniowiecznej, [w:]
Yisibilia et invisibilia w sztuce średniowiecza. Księga poświęcona pamięci Profesor Kingi Szczepkowskiej-Naliwajek, red. A. Badach,
M. Janiszewska, M. Tarkowska, Warszawa 2009, s. 33-48.
58 Informacje uzyskane od dr. Tomasza Janiaka z Muzeum Początków Państwa Polskiego w liście z 28 czerwca 2014 r.
59 Wiadomość tę zawdzięczam dr. Michałowi Wardzyńskiemu z Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego.