DOI article:
Ratajczak, Tomasz: Wieże mieszkalne na zamku wawelskim: badania nad chronologią gotyckiej architektury rezydencji królewskiej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.29589#0192
186
TOMASZ RATAJCZAK
II. 11. Obramienie okienne pałacu królewskiego na zamku II. 12. Dom przy ul. Szpitalnej 8
w Szydłowie, fot. J. Olejnik w Krakowie, fot. archiwum autora
mi pod względem kształtu oraz profilowania, choć nieco mniejsze obramienia okienne znajdują się także
w krakowskim domu przy ul. Szpitalnej 8 (il. 12). Ich chronologia nie jest precyzyjnie określona, przyjmuje
się jednak, że powstały w trakcie przebudowy gmachu w 1. ćwierci XV w.30 Również na samym Wawelu
poza Kurzą Nogą zachowało się prostokątne obramienie okienne z pionowym podziałem, usytuowane na
parterze w elewacji dziedzińcowej zachodniej części skrzydła północnego, prawdopodobnie wstawione
jednak wtórnie w znajdujący się w tym miejscu w średniowieczu dom zamkowy (il. 13), a jego dato-
wanie, dotąd precyzyjnie nieokreślone, mieści się zapewne w granicach 2. i 3. ćwierci XV w.31 Przede
wszystkim jednak w bogaty zespół tego typu kamieniarki, choć w obecnej formie będącej w większości
rekonstrukcją z czasów dwudziestowiecznej restauracji Wawelu, wyposażono wspominaną wcześniej Wieżę
Duńską, której początek budowy najczęściej określa się na schyłek XIV stulecia32.
Wymienione wyżej przykłady dużych prostokątnych obramień okiennych łączy jednak przede wszystkim
kryterium typologiczne, natomiast pod względem szczegółowych rozwiązań formalnych, zwłaszcza w zakre-
sie dekoracyjnego profilowania, różnią się od siebie niekiedy dość mocno. Interesujące nas oprawy okien
wawelskiego aneksu, zwanego od średniowiecza Kurzą Nogą, zaliczają się do grupy o bardzo skromnych
profilach, co jednak nie powinno skłaniać nas do ich zbyt wczesnego datowania, gdyż podobnym skromnym
opracowaniem charakteryzują się oprawy otworów okiennych powstających zarówno w latach 40. XIV w.
we Francji, nieco później w Czechach i na Węgrzech, jak i na początku kolejnego stulecia w Polsce. Co
więcej, w jednej budowli możemy spotkać się z obramieniami reprezentującymi kilka modeli, od tych
najskromniej opracowanych, aż po niezwykle bogato profilowane, czego dobrym przykładem jest choćby
wspomniany wyżej pałac królewski na zamku w małopolskim Szydłowie33. W związku z tym, na obecnym
etapie badań obramienia okienne drugiej kondygnacji Kurzej Nogi, a wraz z nimi cały ten gmach możemy
datować najwcześniej na połowę XIV w., kiedy taki typ kamieniarki pojawia się w naszej części Europy,
a jeszcze bardziej prawdopodobne, że budowę wawelskiego aneksu rozpoczęto w drugiej połowie tego
stulecia, kiedy prostokątne oprawy okien upowszechniają się w sąsiednich państwach. Oczywiście takie
stwierdzenie wywraca do góry nogami przyjmowaną dotychczas chronologię zamku wawelskiego, gdyż
tak zwaną wieżę Łokietkową, czyli Kurzą Nogę, należałoby uznać za budowlę wzniesioną najwcześniej
w ostatnich latach panowania Kazimierza Wielkiego, a może nawet później, już za panowania Andega-
wenów. Doprecyzowanie chronologii będzie w tym wypadku niezmiernie trudne, choć pewną pomocą
30 Architektura gotycka w Polsce, red. T. Mroczko, M. Arszyński, t. 2, Katalog zabytków, red. A. Włodarek, Warszawa 1995,
s. 121.
31 Stępień, op. cit., s. 151-152.
32 Ibidem, s. 160-161, tabl. VII; Franaszek, op. cit., s. 34-53; Pianowski, Wawel obronny..., s. 77.
33 Olszacki, Olejnik, Serafin, op. cit., s. 31-39.
TOMASZ RATAJCZAK
II. 11. Obramienie okienne pałacu królewskiego na zamku II. 12. Dom przy ul. Szpitalnej 8
w Szydłowie, fot. J. Olejnik w Krakowie, fot. archiwum autora
mi pod względem kształtu oraz profilowania, choć nieco mniejsze obramienia okienne znajdują się także
w krakowskim domu przy ul. Szpitalnej 8 (il. 12). Ich chronologia nie jest precyzyjnie określona, przyjmuje
się jednak, że powstały w trakcie przebudowy gmachu w 1. ćwierci XV w.30 Również na samym Wawelu
poza Kurzą Nogą zachowało się prostokątne obramienie okienne z pionowym podziałem, usytuowane na
parterze w elewacji dziedzińcowej zachodniej części skrzydła północnego, prawdopodobnie wstawione
jednak wtórnie w znajdujący się w tym miejscu w średniowieczu dom zamkowy (il. 13), a jego dato-
wanie, dotąd precyzyjnie nieokreślone, mieści się zapewne w granicach 2. i 3. ćwierci XV w.31 Przede
wszystkim jednak w bogaty zespół tego typu kamieniarki, choć w obecnej formie będącej w większości
rekonstrukcją z czasów dwudziestowiecznej restauracji Wawelu, wyposażono wspominaną wcześniej Wieżę
Duńską, której początek budowy najczęściej określa się na schyłek XIV stulecia32.
Wymienione wyżej przykłady dużych prostokątnych obramień okiennych łączy jednak przede wszystkim
kryterium typologiczne, natomiast pod względem szczegółowych rozwiązań formalnych, zwłaszcza w zakre-
sie dekoracyjnego profilowania, różnią się od siebie niekiedy dość mocno. Interesujące nas oprawy okien
wawelskiego aneksu, zwanego od średniowiecza Kurzą Nogą, zaliczają się do grupy o bardzo skromnych
profilach, co jednak nie powinno skłaniać nas do ich zbyt wczesnego datowania, gdyż podobnym skromnym
opracowaniem charakteryzują się oprawy otworów okiennych powstających zarówno w latach 40. XIV w.
we Francji, nieco później w Czechach i na Węgrzech, jak i na początku kolejnego stulecia w Polsce. Co
więcej, w jednej budowli możemy spotkać się z obramieniami reprezentującymi kilka modeli, od tych
najskromniej opracowanych, aż po niezwykle bogato profilowane, czego dobrym przykładem jest choćby
wspomniany wyżej pałac królewski na zamku w małopolskim Szydłowie33. W związku z tym, na obecnym
etapie badań obramienia okienne drugiej kondygnacji Kurzej Nogi, a wraz z nimi cały ten gmach możemy
datować najwcześniej na połowę XIV w., kiedy taki typ kamieniarki pojawia się w naszej części Europy,
a jeszcze bardziej prawdopodobne, że budowę wawelskiego aneksu rozpoczęto w drugiej połowie tego
stulecia, kiedy prostokątne oprawy okien upowszechniają się w sąsiednich państwach. Oczywiście takie
stwierdzenie wywraca do góry nogami przyjmowaną dotychczas chronologię zamku wawelskiego, gdyż
tak zwaną wieżę Łokietkową, czyli Kurzą Nogę, należałoby uznać za budowlę wzniesioną najwcześniej
w ostatnich latach panowania Kazimierza Wielkiego, a może nawet później, już za panowania Andega-
wenów. Doprecyzowanie chronologii będzie w tym wypadku niezmiernie trudne, choć pewną pomocą
30 Architektura gotycka w Polsce, red. T. Mroczko, M. Arszyński, t. 2, Katalog zabytków, red. A. Włodarek, Warszawa 1995,
s. 121.
31 Stępień, op. cit., s. 151-152.
32 Ibidem, s. 160-161, tabl. VII; Franaszek, op. cit., s. 34-53; Pianowski, Wawel obronny..., s. 77.
33 Olszacki, Olejnik, Serafin, op. cit., s. 31-39.