DOI Artikel:
Łazicka, Małgorzata: Tańce chłopskie w twórczości graficznej Sebalda Behama w kontekście historycznym, społecznym i kulturowym
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.29589#0198
192
MAŁGORZATA ŁAZ1CKA
określanych mianem Kleinmesiter (ang. Little Masters, franc. Petits Maitres)5. Nazwy tej używa się rów-
nież w stosunku do Albrechta Altdorfera (Regensburg 1480-1538 Regensburg), Henricha Aldegrevera
(Paderborn 1502-ok. 1555 Soest), Hansa Brosamera (Fulda ok. 1490-1552 Erfurt), Jacoba Bincka (Kolonia
1494/1500-po 1569 Królewiec) oraz anonimowego Mistrza IB, związanego prawdopodobnie z Norymber-
gą6. Mali mistrzowie nie stanowili zwartej grupy ani nie należeli do określonej szkoły. Uznani za kon-
tynuatorów twórczości graficznej Albrechta Diirera, rozpoczęli działalność w okresie zbiegającym się ze
śmiercią mistrza. Określnie Kleinmeister często utożsamiano z niższym statusem samych artystów i gorszą
jakością ich dzieł odnosiło się ono jednak przede wszystkim do niewielkiego rozmiaru wykonywanych
przez nich rycin7. Przedstawiały one mikro- i makrokosmos, ukazując świat w miniaturze, prezentowały
świat nowych, świeckich tematów, jednocześnie interpretując tradycyjne motywy w niekonwencjonalny
sposób.
Niepotwierdzoną archiwalnie datę urodzenia Sebalda Behama w Norymberdze przyjmuje się na rok
1500 na podstawie wykonanego przez Matthesa Gebela w 1540 r. medalionu8, przedstawiającego na awer-
sie portret Behama w wieku lat czterdziestu, na rewersie zaś jego monogram, HSB, otoczony wieńcem
laurowym. Ze względu na brak dokumentów niewyjaśniona pozostaje kwestia edukacji Behama. Kształcił
się prawdopodobnie w pracowni Diirera w latach 1515-1520, jednak jak dotąd badacze nie potwierdzili
obecności żadnego z braci Behamów w tym warsztacie9. Mimo to, wpływ twórczości Diirera widoczny
jest zarówno w tematyce, jak i w stylistyce prac Sebalda. Kopiując kompozycje mistrza, zarówno w tech-
nice drzeworytniczej, jak i miedziorytniczej, nierzadko je przerabiał i interpretował na nowo. O tym, że
mógł pobierać nauki u Diirera, świadczy sposób modelunku postaci i technika10 jego najwcześniejszych
prac rysunkowych i graficznych* 11. Jako przykład może posłużyć studium głów ze zbiorów w Brunszwi-
ku czy pierwszy miedzioryt z wizerunkiem młodej kobiety, opatrzony monogramem HSB i datą 151812.
Przechylenie głowy i skierowanie wzroku kobiety bezsprzecznie przywołuje na myśl prace mistrza, ale
5 Określnia Kleine meister po raz pierwszy użył Sandrart w 1675 r.; Sandrart, op. cit., s. 318. Na temat nazwy M. Knauer,
Kupferstiche der deutschen Kleinmeister. Zur Erforschung eines Bildmediums in einer Epoche kulturellen Umbruchs, [w]: Die gottlo-
sen Maler von Niirnberg. Komention und Subversion in der Druckgrąfik der Beham-Briider. Katalog wystawy, Albrecht-Diirer-Haus,
Niirnberg, 31. Marz 2011 - 3. Juli 2011, Niirnberg 2011, s. 9 [dalej cyt.: Niirnberg 2011],
6 Ryciny sygnowane IB łączono z Jacobem Binckiem, Sebaldem Behamem, Georgiem Penczem lub jeszcze innym, anonimowym
artystą; M. Friedlander, Georg Pentz, Jorg Bentz, der Meister „JB.”, „Repertorium fiir Kunstwissenschaft”, 20, 1987, s. 130-132;
E. Waldmann, Die Niirnberger Kleinmeister, Leipzig 1910, s. 102-109; Sandrart, op. cit., s. 78-80. Nazwa Kleinmeister bywa
stosowana również w odniesieniu do innych artystów którzy wykonywali niewielkie ryciny, takich jak: Melchior Lorch, Johann Ladenspel-
der, Mistrz H.L.; D. Land a u, P.W. Parshall, The Renaissance Print 1470-1550, New Haven-London 1994, s. 332, 356. Najnowsza
monografia dotycząca małych mistrzów: M. Knauer, Diirers unfolgsame Erben: Bildstrategien in den Kupferstichen der deutschen
Kleinmeister, Petersberg 2013.
7 Wymiary rycin wynoszą średnio ok. 117 x 75 mm. Na temat genezy miniaturowych rycin H. Mayor, Prints and People,
New York 1980, s. 315-318. Lawrence 1988, s. 14-15, s. 55, kat. 1.
8 Matthes Gebel, model kamienny medalionu, 1540, Miinzkabinett der Staatlichen Museen zu Berlin; reprodukowany m.in. w:
A.G. Stewart, Sebald Beham: Entrepreneur, Printmaker, Painter, „Journal of Historians od Netherlandish Art”, vol. 4:2, 2012, il. 11
(czasopismo on-line). Na podstawie medalionów przedstawiających Sebalda Behama i jego żonę Wenceslaus Hollar wykonał akwafortę;
S. Turner, The new Hollstein. German Engravings, Etchings and Woodcuts 1400-1700. Wenceslaus Hollar, hrsg. G. Bartrum, t. III,
987, Ouderkerk aan den Ijssel 2010.
9 Lawrence 1988, s. 222.
10 Charakterystyczna kreska, wyeksponowana muskulatura i znane z rycin Diirera załamanie draperii.
11 Początek twórczości Behama przypada na 1519 r., jednak kilka prac datowanych jest na lata wcześniejsze, np. drzeworyt
Pożądanie z serii Dziesięciorga przykazań, 1512; F.W.H. Hollstein, German Engravings, Etchings and Woodcuts: ca. 1400-1700.
Hans Sebald Beham, t. III, Amsterdam 1954 [dalej cyt.: H.], s. 246; Stewart, Before Bruegel..., s. 17. Bezpośrednia inspiracja Behama
pracami Diirera trwała do ok. 1525 r.
12 Studia ośmiu głów, 1518, rysunek piórem i czarnym tuszem na gruntowanym czerwonym papierze, 99 x 124 mm, Herzog
Anton Ulrich-Museum Braunschweig, Kupferstichkabinett; Portret młodej kobiety, 1518, miedzioryt, 37 x 27 mm, Josefowitz Collec-
tion, Lozanna, Szwajcaria (Pauli 1901, 207; The Illustrated Bartsch. Early German Masters. Barthel Beham, Hans Sebald Beham, hrsg.
R.A. Koch, t. 15 (t. 8, cz. 2), New York 1978 [dalej cyt.: B.], s. 204; H. s. 119. Na temat edukacji Behama i powiązań stylistycznych
z Diirerem: M. Heffels, Meister um Diirer: Niirnberger Holzschnitte aus der Zeit um 1500-1540, Ramerding 1981, s. 5; Ch. Vogt,
Das druckgraphische Bild nach Yorlagen Albrecht Diirers (1471-1528). Zum Phanomen der graphischen Kopie (Reproduktion) zu Leb-
zeiten Diirers nordlich der Alpen, Miinchen 2008, s. 302; Stewart, Before Bruegel..., s. 17-24; eadem, Sebald Beham, [w:] Niirnberg
2011, s. 13.
MAŁGORZATA ŁAZ1CKA
określanych mianem Kleinmesiter (ang. Little Masters, franc. Petits Maitres)5. Nazwy tej używa się rów-
nież w stosunku do Albrechta Altdorfera (Regensburg 1480-1538 Regensburg), Henricha Aldegrevera
(Paderborn 1502-ok. 1555 Soest), Hansa Brosamera (Fulda ok. 1490-1552 Erfurt), Jacoba Bincka (Kolonia
1494/1500-po 1569 Królewiec) oraz anonimowego Mistrza IB, związanego prawdopodobnie z Norymber-
gą6. Mali mistrzowie nie stanowili zwartej grupy ani nie należeli do określonej szkoły. Uznani za kon-
tynuatorów twórczości graficznej Albrechta Diirera, rozpoczęli działalność w okresie zbiegającym się ze
śmiercią mistrza. Określnie Kleinmeister często utożsamiano z niższym statusem samych artystów i gorszą
jakością ich dzieł odnosiło się ono jednak przede wszystkim do niewielkiego rozmiaru wykonywanych
przez nich rycin7. Przedstawiały one mikro- i makrokosmos, ukazując świat w miniaturze, prezentowały
świat nowych, świeckich tematów, jednocześnie interpretując tradycyjne motywy w niekonwencjonalny
sposób.
Niepotwierdzoną archiwalnie datę urodzenia Sebalda Behama w Norymberdze przyjmuje się na rok
1500 na podstawie wykonanego przez Matthesa Gebela w 1540 r. medalionu8, przedstawiającego na awer-
sie portret Behama w wieku lat czterdziestu, na rewersie zaś jego monogram, HSB, otoczony wieńcem
laurowym. Ze względu na brak dokumentów niewyjaśniona pozostaje kwestia edukacji Behama. Kształcił
się prawdopodobnie w pracowni Diirera w latach 1515-1520, jednak jak dotąd badacze nie potwierdzili
obecności żadnego z braci Behamów w tym warsztacie9. Mimo to, wpływ twórczości Diirera widoczny
jest zarówno w tematyce, jak i w stylistyce prac Sebalda. Kopiując kompozycje mistrza, zarówno w tech-
nice drzeworytniczej, jak i miedziorytniczej, nierzadko je przerabiał i interpretował na nowo. O tym, że
mógł pobierać nauki u Diirera, świadczy sposób modelunku postaci i technika10 jego najwcześniejszych
prac rysunkowych i graficznych* 11. Jako przykład może posłużyć studium głów ze zbiorów w Brunszwi-
ku czy pierwszy miedzioryt z wizerunkiem młodej kobiety, opatrzony monogramem HSB i datą 151812.
Przechylenie głowy i skierowanie wzroku kobiety bezsprzecznie przywołuje na myśl prace mistrza, ale
5 Określnia Kleine meister po raz pierwszy użył Sandrart w 1675 r.; Sandrart, op. cit., s. 318. Na temat nazwy M. Knauer,
Kupferstiche der deutschen Kleinmeister. Zur Erforschung eines Bildmediums in einer Epoche kulturellen Umbruchs, [w]: Die gottlo-
sen Maler von Niirnberg. Komention und Subversion in der Druckgrąfik der Beham-Briider. Katalog wystawy, Albrecht-Diirer-Haus,
Niirnberg, 31. Marz 2011 - 3. Juli 2011, Niirnberg 2011, s. 9 [dalej cyt.: Niirnberg 2011],
6 Ryciny sygnowane IB łączono z Jacobem Binckiem, Sebaldem Behamem, Georgiem Penczem lub jeszcze innym, anonimowym
artystą; M. Friedlander, Georg Pentz, Jorg Bentz, der Meister „JB.”, „Repertorium fiir Kunstwissenschaft”, 20, 1987, s. 130-132;
E. Waldmann, Die Niirnberger Kleinmeister, Leipzig 1910, s. 102-109; Sandrart, op. cit., s. 78-80. Nazwa Kleinmeister bywa
stosowana również w odniesieniu do innych artystów którzy wykonywali niewielkie ryciny, takich jak: Melchior Lorch, Johann Ladenspel-
der, Mistrz H.L.; D. Land a u, P.W. Parshall, The Renaissance Print 1470-1550, New Haven-London 1994, s. 332, 356. Najnowsza
monografia dotycząca małych mistrzów: M. Knauer, Diirers unfolgsame Erben: Bildstrategien in den Kupferstichen der deutschen
Kleinmeister, Petersberg 2013.
7 Wymiary rycin wynoszą średnio ok. 117 x 75 mm. Na temat genezy miniaturowych rycin H. Mayor, Prints and People,
New York 1980, s. 315-318. Lawrence 1988, s. 14-15, s. 55, kat. 1.
8 Matthes Gebel, model kamienny medalionu, 1540, Miinzkabinett der Staatlichen Museen zu Berlin; reprodukowany m.in. w:
A.G. Stewart, Sebald Beham: Entrepreneur, Printmaker, Painter, „Journal of Historians od Netherlandish Art”, vol. 4:2, 2012, il. 11
(czasopismo on-line). Na podstawie medalionów przedstawiających Sebalda Behama i jego żonę Wenceslaus Hollar wykonał akwafortę;
S. Turner, The new Hollstein. German Engravings, Etchings and Woodcuts 1400-1700. Wenceslaus Hollar, hrsg. G. Bartrum, t. III,
987, Ouderkerk aan den Ijssel 2010.
9 Lawrence 1988, s. 222.
10 Charakterystyczna kreska, wyeksponowana muskulatura i znane z rycin Diirera załamanie draperii.
11 Początek twórczości Behama przypada na 1519 r., jednak kilka prac datowanych jest na lata wcześniejsze, np. drzeworyt
Pożądanie z serii Dziesięciorga przykazań, 1512; F.W.H. Hollstein, German Engravings, Etchings and Woodcuts: ca. 1400-1700.
Hans Sebald Beham, t. III, Amsterdam 1954 [dalej cyt.: H.], s. 246; Stewart, Before Bruegel..., s. 17. Bezpośrednia inspiracja Behama
pracami Diirera trwała do ok. 1525 r.
12 Studia ośmiu głów, 1518, rysunek piórem i czarnym tuszem na gruntowanym czerwonym papierze, 99 x 124 mm, Herzog
Anton Ulrich-Museum Braunschweig, Kupferstichkabinett; Portret młodej kobiety, 1518, miedzioryt, 37 x 27 mm, Josefowitz Collec-
tion, Lozanna, Szwajcaria (Pauli 1901, 207; The Illustrated Bartsch. Early German Masters. Barthel Beham, Hans Sebald Beham, hrsg.
R.A. Koch, t. 15 (t. 8, cz. 2), New York 1978 [dalej cyt.: B.], s. 204; H. s. 119. Na temat edukacji Behama i powiązań stylistycznych
z Diirerem: M. Heffels, Meister um Diirer: Niirnberger Holzschnitte aus der Zeit um 1500-1540, Ramerding 1981, s. 5; Ch. Vogt,
Das druckgraphische Bild nach Yorlagen Albrecht Diirers (1471-1528). Zum Phanomen der graphischen Kopie (Reproduktion) zu Leb-
zeiten Diirers nordlich der Alpen, Miinchen 2008, s. 302; Stewart, Before Bruegel..., s. 17-24; eadem, Sebald Beham, [w:] Niirnberg
2011, s. 13.