DOI Artikel:
Łazicka, Małgorzata: Tańce chłopskie w twórczości graficznej Sebalda Behama w kontekście historycznym, społecznym i kulturowym
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.29589#0227
TAŃCE CHŁOPSKIE W TWÓRCZOŚCI GRAFICZNEJ SEBALDA BEHAMA W KONTEKŚCIE...
221
to o merkantylnej przezorności rytownika już u początków jego kariery artystycznej207. Beham utrzymał
żywotność tematu świąt chłopskich i rynek dla tego typu przedstawień, stale przerabiając swoje cykle
miedziorytnicze. Różnorodność ujęć jednego tematu zaowocowały w dużym nakładzie wydanych odbitek
i zapewniła mu nieprzerwane źródło dochodów. Miniaturowe miedzioryty i wielkoformatowe drzeworyty
Behama świadczą o doskonałej znajomości rynku i umiejętności dostosowania się do potrzeb odbiorców.
Artysta rozwijał motyw świąt chłopskich, przerabiał go i odnawiał aż do połowy XVI w., kiedy temat
ten został ugruntowany i stał się osobnym gatunkiem. Stworzona przez Diirera nisza dla wizerunków
chłopskich została poszerzona przez braci Behamów poprzez włączenie do niej tematu świąt chłopskich
i ugruntowanie go jako toposu w sztukach graficznych. W ten sposób owi mali mistrzowie przyczynili się
do rozwoju tego tematu w szesnasto- i siedemnastowiecznym malarstwie i grafice północnej Europy208.
Sebald Beham wyspecjalizował się w tym temacie w 2. ćwierci XVI w., jeszcze zanim Brueghel i inni
niderlandzcy artyści zaczęli przedstawiać sceny z codziennego życia209.
Wśród czynników, które wpłynęły na rozwój tematyki chłopskiej w grafice zasadniczą rolę odegrało
zainteresowanie kwestiami związanymi ze sposobem życia i świętowania mieszkańców wsi. Jedną z przy-
czyn tej fascynacji były niewątpliwie badania nad przeszłością i próby budowania tożsamości narodowej
przez pierwszych folklorystów. Wydarzenia takie jak rewolucja chłopska czy rozpowszechnienie reformacji
z pewnością stanowiły istotne tło dla powstawania omawianych dzieł, nie należy traktować ich jednak
jako decydujących210.
Można przyjąć, że podstawowym czynnikiem warunkującym powstanie tematu chłopskiego świętowania
był zmieniający się społeczny i religijny klimat luterańskiej Norymbergi. Rada miejska, zainteresowana
kwestią rzeczywistego świętowania wieśniaków, zaczęła dokonywać oceny drzeworytniczych przedstawień
o tej tematyce. Prace Behama powstały w związku z popularnością uroczystości chłopskich, ale także
z powodu istniejącego zagrożenia likwidacji owych zabaw przez nową, luterańską doktrynę. W jego dzie-
łach graficznych wyrażałoby się zatem zarówno uznanie, jak i krytyka tej rozrywki211.
Skrajne interpretacje prezentowane przez badaczy można pogodzić, gdy założymy możliwość różne-
go odbioru omawianych wizerunków. W zależności od interesów i potrzeb danej grupy mogły być one
wyrazem pozytywnego lub negatywnego stosunku do różnych kwestii: klasy chłopskiej, wiejskich zabaw,
związanych z nimi konsekwencji i problemów. Członkowie wykształconej elity mogli z kolei interpretować
je w kontekście znanych im tradycji lub pod kątem aktualnych kwestii teologicznych i wyznaniowych.
Trudno stwierdzić, jakie były intencje samego twórcy. Nie należy zakładać, że ryciny Behama były
wyrazem jego poglądów. Ze względu na dobrą znajomość rynku artysta koncentrował się z pewnością na
bieżących potrzebach publiczności, dostosowując do nich swoje prace i w ten sposób zapewniając sobie
stałe źródło dochodów.
207 Stewart, Before Bruegel..., s. 283.
208 Ibidem, s. 50-51.
209 Ikonografia przedstawień chłopskich braci Behamów niewątpliwie stanowiła źródło inspiracji dla artystów niderlandzkich;
Ibidem, s. 285; Carroll, op. cit., s. 297.
210 Nie udało się ustalić bezpośredniego wpływu wojny chłopskiej na treść rycin Behama; Stewart, Before Bruegel...,
s. 39-41.
211 Ibidem, s. 50.
221
to o merkantylnej przezorności rytownika już u początków jego kariery artystycznej207. Beham utrzymał
żywotność tematu świąt chłopskich i rynek dla tego typu przedstawień, stale przerabiając swoje cykle
miedziorytnicze. Różnorodność ujęć jednego tematu zaowocowały w dużym nakładzie wydanych odbitek
i zapewniła mu nieprzerwane źródło dochodów. Miniaturowe miedzioryty i wielkoformatowe drzeworyty
Behama świadczą o doskonałej znajomości rynku i umiejętności dostosowania się do potrzeb odbiorców.
Artysta rozwijał motyw świąt chłopskich, przerabiał go i odnawiał aż do połowy XVI w., kiedy temat
ten został ugruntowany i stał się osobnym gatunkiem. Stworzona przez Diirera nisza dla wizerunków
chłopskich została poszerzona przez braci Behamów poprzez włączenie do niej tematu świąt chłopskich
i ugruntowanie go jako toposu w sztukach graficznych. W ten sposób owi mali mistrzowie przyczynili się
do rozwoju tego tematu w szesnasto- i siedemnastowiecznym malarstwie i grafice północnej Europy208.
Sebald Beham wyspecjalizował się w tym temacie w 2. ćwierci XVI w., jeszcze zanim Brueghel i inni
niderlandzcy artyści zaczęli przedstawiać sceny z codziennego życia209.
Wśród czynników, które wpłynęły na rozwój tematyki chłopskiej w grafice zasadniczą rolę odegrało
zainteresowanie kwestiami związanymi ze sposobem życia i świętowania mieszkańców wsi. Jedną z przy-
czyn tej fascynacji były niewątpliwie badania nad przeszłością i próby budowania tożsamości narodowej
przez pierwszych folklorystów. Wydarzenia takie jak rewolucja chłopska czy rozpowszechnienie reformacji
z pewnością stanowiły istotne tło dla powstawania omawianych dzieł, nie należy traktować ich jednak
jako decydujących210.
Można przyjąć, że podstawowym czynnikiem warunkującym powstanie tematu chłopskiego świętowania
był zmieniający się społeczny i religijny klimat luterańskiej Norymbergi. Rada miejska, zainteresowana
kwestią rzeczywistego świętowania wieśniaków, zaczęła dokonywać oceny drzeworytniczych przedstawień
o tej tematyce. Prace Behama powstały w związku z popularnością uroczystości chłopskich, ale także
z powodu istniejącego zagrożenia likwidacji owych zabaw przez nową, luterańską doktrynę. W jego dzie-
łach graficznych wyrażałoby się zatem zarówno uznanie, jak i krytyka tej rozrywki211.
Skrajne interpretacje prezentowane przez badaczy można pogodzić, gdy założymy możliwość różne-
go odbioru omawianych wizerunków. W zależności od interesów i potrzeb danej grupy mogły być one
wyrazem pozytywnego lub negatywnego stosunku do różnych kwestii: klasy chłopskiej, wiejskich zabaw,
związanych z nimi konsekwencji i problemów. Członkowie wykształconej elity mogli z kolei interpretować
je w kontekście znanych im tradycji lub pod kątem aktualnych kwestii teologicznych i wyznaniowych.
Trudno stwierdzić, jakie były intencje samego twórcy. Nie należy zakładać, że ryciny Behama były
wyrazem jego poglądów. Ze względu na dobrą znajomość rynku artysta koncentrował się z pewnością na
bieżących potrzebach publiczności, dostosowując do nich swoje prace i w ten sposób zapewniając sobie
stałe źródło dochodów.
207 Stewart, Before Bruegel..., s. 283.
208 Ibidem, s. 50-51.
209 Ikonografia przedstawień chłopskich braci Behamów niewątpliwie stanowiła źródło inspiracji dla artystów niderlandzkich;
Ibidem, s. 285; Carroll, op. cit., s. 297.
210 Nie udało się ustalić bezpośredniego wpływu wojny chłopskiej na treść rycin Behama; Stewart, Before Bruegel...,
s. 39-41.
211 Ibidem, s. 50.