DOI article:
Whelan, Agnieszka: Powązki: szkoła uczuć i historii: wychowanie młodych Czartoryskich
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.29589#0239
POWĄZKI: SZKOŁA UCZUC I HISTORII. WYCHOWANIE MŁODYCH CZARTORYSKICH
233
31? OAJmiCKńf //„• HAlfŁET
.h t 1. Sferu 4
/?:t// A;• /. ’v'/t% ■■ ‘^A SN. 4*ut&' ' -ttjf 'f> tWófjj
II. 8. Ch. Grignion wg J.L. Fasch, Mr. Garnek in the Character of Hamlet, sztych, 1769,
© The Trustees of the British Museum
UCZUCIOWI OGRODNICY, DOBRZY OBYWATELE
O naturalnej skłonności Izabeli do życia wiejskiego pisali już goście powązkowscy, później często
spotyka się w korespondencji Izabeli jej własne deklaracje o przywiązaniu do wsi. Stąd wydaje się zrozu-
miałe, że Izabela rozwinęła poetyckie skojarzenia w wychowaniu dzieci o praktykę życia na gospodarstwie
i wprowadziła obowiązki pracy na sposób odpowiedni do ich wieku - dzieci odwiedzały farmę, karmiły
kury i kopały ogródki przy domkach, zanim jeszcze nauczyły się czytać. Sadzenie pozwalało na pozna-
wanie świata roślin, chociaż jeszcze nie w systematyce Linneusza.53 Czartoryska podbudowywała pracę
w ogródkach uczuciowością, wybierając takie krzewy i drzewa dla dekoracji domków, które podkreślały
symbolicznie cechy dzieci. Praca ogrodnicza rozwijała emocjonalnie, przywiązywała do ludzi i do miejsca.
Element przywiązania był niezwykle silny w działaniach Czartoryskiej i pojawiał się często w listach do
rodziny. Czartoryska przekazywała emocjonalne przywiązanie do pracy w ogrodzie dzieciom: w 1785 roku
z pięcioletnią Zofią pielęgnowała ogródek Adama Jerzego, a rok wcześniej zawiadamiała Marię o nasa-
dzeniach w ogródkach panien Narbuttównych.54 Później Czartoryska będzie często projektować i nasadzać
ogrody przyjaciół, a u siebie w małym ogródku puławskim stworzy kwietną oazę uczuć rodzinnych.55
Od czasu publikacji prac Jana Jakuba Rousseau, zwłaszcza Nowej Heloizy w 1761 roku oraz Emila,
albo o Edukacji w 1762 roku, praktyczne wychowanie w ogrodzie związało się na stałe z kształtowaniem
uczuć.56 Wartości wychowawcze widzieli w ogrodach Salomon Gessner, Alexander Pope, William Thomson,
teoretycy ogrodów C.C.L. Hirschfeld i książę Charles Joseph de Ligne. Ten ostatni odwiedził Powązki
w 1780 roku i zamieścił ich opis w swojej pracy Coup D’Oeil Sur Beloeil.51 De Ligne powiązał edukację
w ogrodzie z wychowaniem społecznym i emfatycznie nawoływał: ‘Ojcowie rodzin, pobudzajcie manię
53 Czartoryska uczyła się systemu Linneusza w Wiedniu 1792 roku u Stanisława Bogumiła Jundziłła, autora podręcznika
Opisanie roślin w prowincyi W.X.L. naturalnie rosnących według układu Linneusza, Wilno 1791. Adam Jerzy uczył się botaniki w 1800
roku we Włoszech, zob. I. Czartoryska do A. J. Czartoryskiego, 25 IV (1800) [w:] Listy księżny Izabelli z hroku Flemmingów Czarto-
ryskiej do starszego syna księcia Adama, red. S. Duchińska, Kraków 1891, s. 64.
54 I. Czartoryska do Marii Wirtemberskiej, 19 IV 1784, 13 V (1784), BCz. 61371. Czartoryska do A.J. Czartoryskiego, 8 V 1785,
BCz. 6137, s. 5.
55 A. Aleksandrowicz, W edeńskiej krainie floiy, ‘Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska’, XI FF, 1993,
s. 35^49.
56 J.-J. Rousseau, Lettres de deux amans, habitans d’une petite vi/le au pied des Alpes, Amsterdam 1761; idem, Emile, on,
De 1’education, Amsterdam 1762.
57 Ch.J. de Ligne, Coup D’Oeil Sur Beloeil, Beloeil, 1781, cyt. tutaj angielskie wydanie Coup d’oeil at Beloeil and a great
number of European gardens, Berkeley 1991, s. 178.
233
31? OAJmiCKńf //„• HAlfŁET
.h t 1. Sferu 4
/?:t// A;• /. ’v'/t% ■■ ‘^A SN. 4*ut&' ' -ttjf 'f> tWófjj
II. 8. Ch. Grignion wg J.L. Fasch, Mr. Garnek in the Character of Hamlet, sztych, 1769,
© The Trustees of the British Museum
UCZUCIOWI OGRODNICY, DOBRZY OBYWATELE
O naturalnej skłonności Izabeli do życia wiejskiego pisali już goście powązkowscy, później często
spotyka się w korespondencji Izabeli jej własne deklaracje o przywiązaniu do wsi. Stąd wydaje się zrozu-
miałe, że Izabela rozwinęła poetyckie skojarzenia w wychowaniu dzieci o praktykę życia na gospodarstwie
i wprowadziła obowiązki pracy na sposób odpowiedni do ich wieku - dzieci odwiedzały farmę, karmiły
kury i kopały ogródki przy domkach, zanim jeszcze nauczyły się czytać. Sadzenie pozwalało na pozna-
wanie świata roślin, chociaż jeszcze nie w systematyce Linneusza.53 Czartoryska podbudowywała pracę
w ogródkach uczuciowością, wybierając takie krzewy i drzewa dla dekoracji domków, które podkreślały
symbolicznie cechy dzieci. Praca ogrodnicza rozwijała emocjonalnie, przywiązywała do ludzi i do miejsca.
Element przywiązania był niezwykle silny w działaniach Czartoryskiej i pojawiał się często w listach do
rodziny. Czartoryska przekazywała emocjonalne przywiązanie do pracy w ogrodzie dzieciom: w 1785 roku
z pięcioletnią Zofią pielęgnowała ogródek Adama Jerzego, a rok wcześniej zawiadamiała Marię o nasa-
dzeniach w ogródkach panien Narbuttównych.54 Później Czartoryska będzie często projektować i nasadzać
ogrody przyjaciół, a u siebie w małym ogródku puławskim stworzy kwietną oazę uczuć rodzinnych.55
Od czasu publikacji prac Jana Jakuba Rousseau, zwłaszcza Nowej Heloizy w 1761 roku oraz Emila,
albo o Edukacji w 1762 roku, praktyczne wychowanie w ogrodzie związało się na stałe z kształtowaniem
uczuć.56 Wartości wychowawcze widzieli w ogrodach Salomon Gessner, Alexander Pope, William Thomson,
teoretycy ogrodów C.C.L. Hirschfeld i książę Charles Joseph de Ligne. Ten ostatni odwiedził Powązki
w 1780 roku i zamieścił ich opis w swojej pracy Coup D’Oeil Sur Beloeil.51 De Ligne powiązał edukację
w ogrodzie z wychowaniem społecznym i emfatycznie nawoływał: ‘Ojcowie rodzin, pobudzajcie manię
53 Czartoryska uczyła się systemu Linneusza w Wiedniu 1792 roku u Stanisława Bogumiła Jundziłła, autora podręcznika
Opisanie roślin w prowincyi W.X.L. naturalnie rosnących według układu Linneusza, Wilno 1791. Adam Jerzy uczył się botaniki w 1800
roku we Włoszech, zob. I. Czartoryska do A. J. Czartoryskiego, 25 IV (1800) [w:] Listy księżny Izabelli z hroku Flemmingów Czarto-
ryskiej do starszego syna księcia Adama, red. S. Duchińska, Kraków 1891, s. 64.
54 I. Czartoryska do Marii Wirtemberskiej, 19 IV 1784, 13 V (1784), BCz. 61371. Czartoryska do A.J. Czartoryskiego, 8 V 1785,
BCz. 6137, s. 5.
55 A. Aleksandrowicz, W edeńskiej krainie floiy, ‘Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska’, XI FF, 1993,
s. 35^49.
56 J.-J. Rousseau, Lettres de deux amans, habitans d’une petite vi/le au pied des Alpes, Amsterdam 1761; idem, Emile, on,
De 1’education, Amsterdam 1762.
57 Ch.J. de Ligne, Coup D’Oeil Sur Beloeil, Beloeil, 1781, cyt. tutaj angielskie wydanie Coup d’oeil at Beloeil and a great
number of European gardens, Berkeley 1991, s. 178.