DOI Artikel:
Whelan, Agnieszka: Powązki: szkoła uczuć i historii: wychowanie młodych Czartoryskich
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.29589#0245
POWĄZKI: SZKOŁA UCZUC I HISTORII. WYCHOWANIE MŁODYCH CZARTORYSKICH
239
II. 16. J.P. Norblin, Widok amfiteatru w Powązkach,
neg. IS PAN w Warszawie
II. 17. G.B. Piranesi, Teatro di Marcello
z cyklu Yedute di Roma, sztych, 1748-1778,
© The Trustees of the British Museum
Na tych minach Czartoryscy wystawili ‘płoty’, wypasali owce i krowy. Dzieci bawiły się wśród kamieni
i przyswajały sobie w sposób fizyczny złożoną symbolikę konsekwencji absolutyzmu i przemijania.
PASTERZE WALECZNI
Zajmijmy się sprawą przedstawień wzmiankowanych przez Adama Jerzego, intymnych inscenizacji
poezji wiejskiej. Na jakich utworach mogły być oparte te przedstawienia? Zainteresowania Czartoryskiej
poezją były znane, ale z zawartości biblioteki powązkowskiej zachowały się tylko czterdzieści dwa tomy
poezji w języku angielskim, wydane przez Balfoura i Creeka w Edynburgu w 1773 roku W 1783 roku
Izabela rozpoczęła korespondencję z Jacąuesem Debile’em, a córka Maria tłumaczyła jego świeżo wyda-
ne Ogrody. Jednak, jak to zauważył Ernst von Lehndorff podczas wizyty w Powązkach, poetą najwyżej
tam cenionym był Salomon Gessner.75 W braku konkretnych dowodów co do innych poetów czytanych
w Powązkach, niech Gessner posłuży do rozpatrzenia wzorów, na których zasadzała się praktyka nauki
dzieci. Celem przedstawień była nie tylko wizualizacja poezji, ale i identyfikacja dzieci ze wzorowymi
bohaterami. W inscenizacji pomocne mogły być ilustracje umieszczone wśród wierszy. Gessner zaopatrzył
idylle w ryciny własnego autorstwa (il. 20). Pomimo tego, że był wytrawnym znawcą dawnych mistrzów,
w swoich pracach zachował cechę naiwności charakterystycznej dla samouka.76 Ta naiwność, niewymu-
szona bezpośredniość ilustracji miała być oczywistym dowodem szczerości uczuć poetyckich Gessnera
i przyczyniła się do jego niezwykłej popularności. Czartoryska posiadała jego cenne akwarele i sztychy,
które sam poeta przesłał jej w prezencie. W 1789 roku odwiedziła dom nieżyjącego już Gessnera i pozy-
skała po nim pamiątki do Domu Gotyckiego.77
Jeszcze przed założeniem Powązek poezja Gessnera miała duży wydźwięk w kręgu Czartoryskich.
W 1770 roku Adam Naruszewicz w swojej Sielance VIII: Folwark. Do książęcia Adama Czartoryskiego
Generała Ziem Podolskich porównał Adama Kazimierza do Dafnis, gessnerowskiego pasterza.78 Naru-
szewicz zapraszał w niej księcia, tego ‘dobrego pasterza’, ‘filara prawego upadającey szopki naszey’, do
75 S. Gessner, Idyllen von dem Yerfasser des Daphnis, Ztirich 1756.0 kulcie Gessnera pisze A. Aleksandrowicz, Iza-
bela Czartoryska. Polskość i europejskość. Lublin: 1998, s. 131-139; E. A. von Lehndorff, Dzienniki, [w:] Polska stanisławowska
w oczach cudzoziemców, t. II, s. 33-39.
76 Zob. przedmowę Gessnera w: J. C. F ii s s 1 i, Geschichte der besten Kiinstler der Schweitz: Nebst ihren Bildnissen, t. III,
Ztirich 1770.
77 Aleksandrowicz, Izabela Czartoryska..., s. 134.
78 S. Gessner, Daphnis, Rostock 1756. Pierwsze wydanie Daphnis miało miejsce w Zurichu w 1754 roku w języku niemieckim.
239
II. 16. J.P. Norblin, Widok amfiteatru w Powązkach,
neg. IS PAN w Warszawie
II. 17. G.B. Piranesi, Teatro di Marcello
z cyklu Yedute di Roma, sztych, 1748-1778,
© The Trustees of the British Museum
Na tych minach Czartoryscy wystawili ‘płoty’, wypasali owce i krowy. Dzieci bawiły się wśród kamieni
i przyswajały sobie w sposób fizyczny złożoną symbolikę konsekwencji absolutyzmu i przemijania.
PASTERZE WALECZNI
Zajmijmy się sprawą przedstawień wzmiankowanych przez Adama Jerzego, intymnych inscenizacji
poezji wiejskiej. Na jakich utworach mogły być oparte te przedstawienia? Zainteresowania Czartoryskiej
poezją były znane, ale z zawartości biblioteki powązkowskiej zachowały się tylko czterdzieści dwa tomy
poezji w języku angielskim, wydane przez Balfoura i Creeka w Edynburgu w 1773 roku W 1783 roku
Izabela rozpoczęła korespondencję z Jacąuesem Debile’em, a córka Maria tłumaczyła jego świeżo wyda-
ne Ogrody. Jednak, jak to zauważył Ernst von Lehndorff podczas wizyty w Powązkach, poetą najwyżej
tam cenionym był Salomon Gessner.75 W braku konkretnych dowodów co do innych poetów czytanych
w Powązkach, niech Gessner posłuży do rozpatrzenia wzorów, na których zasadzała się praktyka nauki
dzieci. Celem przedstawień była nie tylko wizualizacja poezji, ale i identyfikacja dzieci ze wzorowymi
bohaterami. W inscenizacji pomocne mogły być ilustracje umieszczone wśród wierszy. Gessner zaopatrzył
idylle w ryciny własnego autorstwa (il. 20). Pomimo tego, że był wytrawnym znawcą dawnych mistrzów,
w swoich pracach zachował cechę naiwności charakterystycznej dla samouka.76 Ta naiwność, niewymu-
szona bezpośredniość ilustracji miała być oczywistym dowodem szczerości uczuć poetyckich Gessnera
i przyczyniła się do jego niezwykłej popularności. Czartoryska posiadała jego cenne akwarele i sztychy,
które sam poeta przesłał jej w prezencie. W 1789 roku odwiedziła dom nieżyjącego już Gessnera i pozy-
skała po nim pamiątki do Domu Gotyckiego.77
Jeszcze przed założeniem Powązek poezja Gessnera miała duży wydźwięk w kręgu Czartoryskich.
W 1770 roku Adam Naruszewicz w swojej Sielance VIII: Folwark. Do książęcia Adama Czartoryskiego
Generała Ziem Podolskich porównał Adama Kazimierza do Dafnis, gessnerowskiego pasterza.78 Naru-
szewicz zapraszał w niej księcia, tego ‘dobrego pasterza’, ‘filara prawego upadającey szopki naszey’, do
75 S. Gessner, Idyllen von dem Yerfasser des Daphnis, Ztirich 1756.0 kulcie Gessnera pisze A. Aleksandrowicz, Iza-
bela Czartoryska. Polskość i europejskość. Lublin: 1998, s. 131-139; E. A. von Lehndorff, Dzienniki, [w:] Polska stanisławowska
w oczach cudzoziemców, t. II, s. 33-39.
76 Zob. przedmowę Gessnera w: J. C. F ii s s 1 i, Geschichte der besten Kiinstler der Schweitz: Nebst ihren Bildnissen, t. III,
Ztirich 1770.
77 Aleksandrowicz, Izabela Czartoryska..., s. 134.
78 S. Gessner, Daphnis, Rostock 1756. Pierwsze wydanie Daphnis miało miejsce w Zurichu w 1754 roku w języku niemieckim.