DOI Artikel:
Whelan, Agnieszka: Powązki: szkoła uczuć i historii: wychowanie młodych Czartoryskich
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.29589#0247
POWĄZKI: SZKOŁA UCZUC I HISTORII. WYCHOWANIE MŁODYCH CZARTORYSKICH
241
II. 20. S. Gessner, strona tytułowa jego Idyllen,
Zurich, 1756. © The Trustees of the British Museum
II. 21. S. Gessner, Climena and Damon, w: New idylls,
London, 1776, (fotografia w domenie powszechnej)
a chwalebną pamięć kultywowały szczęśliwe rodziny pod cichym dachem. Dydaktyczny i moralizatorski
ton Gessnera nadawał zajęciom pasterskim charakter cnoty; zabawy sielskie nie były tylko igraszką, łączyły
piękne z pożytecznym i prowadziły do praktycznych i chwalebnych celów.
PASTERZE ROLNICY
Aby uprawdopodobnić pasterski ideał życia w Powązkach i określić kontekst dla inscenizacji poezji
sielskiej na potrzeby edukacji dzieci Czartoryskich, ogród musiał mieć rzeczywistą podstawę rolniczą.
Powązki były nie tylko ogrodem przyjemności. Z zachowanych planów wynika, że prawie połowa 100 ha
obszaru oddana została pod uprawę (il. I).83 Jak zauważyła Jolanta Putkowska, część uprawna stanowiła
wspólnie z ogrodem jedną całość koncepcyjną. 84 Skala i różnorodność przedsięwzięć rolnych w Powązkach
świadczy o przemyślanej koncepcji dynamiki gospodarczej. Ogród otaczały pola zasiewkowe, plantacje
morwy, chmielu, sady, łąki i pastwiska. W skład gospodarstwa wchodziły zagrody z bydłem zarodowym,
owcami i trzodą chlewną, były też kurniki na ptactwo i mleczarnia, pasieka i ogrody warzywne. Na
obrzeżu działały cegielnia przy nowo odkrytych złożach gliny, browar, trzy zajazdy i młyn, wszystkie
oddane w dzierżawę. Nie zazieleniłyby się jałowe piaski bez obliczonej na długoterminowe funkcjono-
wanie struktury gospodarstwa wiejskiego. Pomijając już wielki nakład początkowych prac, grunta wyma-
gały corocznego użyźniania, nasadzania skupin drzewnych dla zatrzymania piasków i nowych metod
agrarnych.85 W tym celu Czartoryska sprowadziła z Warszawy ośmiu ewangelickich osadników, którzy
zastosowali nowy typ ‘świszczących’ kos.86 W powiązaniu ideowym istotny był wizualny przepływ czę-
ści gospodarczej do właściwej części reprezentacyjnej. Owce pasły się wokoło ruin rzymskich, a połowy
ryb w jeziorze stanowiły malowniczą atrakcję dla towarzystwa, kilkakrotnie malowaną przez Jana Piotra
Norblina. Za okopami Lubomirskiego wyrosło więc małe dominium Czartoryskich, równie modelowo
prowadzone co ich inne posiadłości w kraju. Izabela, podobnie jak jej ojciec, wuj i teść, wprowadziła
gospodarkę czynszową w połączeniu z pańszczyźnianą. Oprócz kolonistów, sprowadziła swoich chłopów
do pracy w ogrodzie i na farmie, wypełniała wobec nich pańskie obowiązki, dawała pozwolenia na śluby
83 M. Żebrowski, Plan de Powązki a Madame la Pńncesse Czartoryska, ok. 1775, BCz, Gabinet Rycin, XV-Rroku478.
84 Putkowska, Warszawska podmiejska..., s. 37-39.
85 Ogrody w Warszawie i jej okolicach, s. 444.
86 I. Czartoryska do A.J. Czartoryskiego, 8 V 1785, BCz. 6107, s. 5.
241
II. 20. S. Gessner, strona tytułowa jego Idyllen,
Zurich, 1756. © The Trustees of the British Museum
II. 21. S. Gessner, Climena and Damon, w: New idylls,
London, 1776, (fotografia w domenie powszechnej)
a chwalebną pamięć kultywowały szczęśliwe rodziny pod cichym dachem. Dydaktyczny i moralizatorski
ton Gessnera nadawał zajęciom pasterskim charakter cnoty; zabawy sielskie nie były tylko igraszką, łączyły
piękne z pożytecznym i prowadziły do praktycznych i chwalebnych celów.
PASTERZE ROLNICY
Aby uprawdopodobnić pasterski ideał życia w Powązkach i określić kontekst dla inscenizacji poezji
sielskiej na potrzeby edukacji dzieci Czartoryskich, ogród musiał mieć rzeczywistą podstawę rolniczą.
Powązki były nie tylko ogrodem przyjemności. Z zachowanych planów wynika, że prawie połowa 100 ha
obszaru oddana została pod uprawę (il. I).83 Jak zauważyła Jolanta Putkowska, część uprawna stanowiła
wspólnie z ogrodem jedną całość koncepcyjną. 84 Skala i różnorodność przedsięwzięć rolnych w Powązkach
świadczy o przemyślanej koncepcji dynamiki gospodarczej. Ogród otaczały pola zasiewkowe, plantacje
morwy, chmielu, sady, łąki i pastwiska. W skład gospodarstwa wchodziły zagrody z bydłem zarodowym,
owcami i trzodą chlewną, były też kurniki na ptactwo i mleczarnia, pasieka i ogrody warzywne. Na
obrzeżu działały cegielnia przy nowo odkrytych złożach gliny, browar, trzy zajazdy i młyn, wszystkie
oddane w dzierżawę. Nie zazieleniłyby się jałowe piaski bez obliczonej na długoterminowe funkcjono-
wanie struktury gospodarstwa wiejskiego. Pomijając już wielki nakład początkowych prac, grunta wyma-
gały corocznego użyźniania, nasadzania skupin drzewnych dla zatrzymania piasków i nowych metod
agrarnych.85 W tym celu Czartoryska sprowadziła z Warszawy ośmiu ewangelickich osadników, którzy
zastosowali nowy typ ‘świszczących’ kos.86 W powiązaniu ideowym istotny był wizualny przepływ czę-
ści gospodarczej do właściwej części reprezentacyjnej. Owce pasły się wokoło ruin rzymskich, a połowy
ryb w jeziorze stanowiły malowniczą atrakcję dla towarzystwa, kilkakrotnie malowaną przez Jana Piotra
Norblina. Za okopami Lubomirskiego wyrosło więc małe dominium Czartoryskich, równie modelowo
prowadzone co ich inne posiadłości w kraju. Izabela, podobnie jak jej ojciec, wuj i teść, wprowadziła
gospodarkę czynszową w połączeniu z pańszczyźnianą. Oprócz kolonistów, sprowadziła swoich chłopów
do pracy w ogrodzie i na farmie, wypełniała wobec nich pańskie obowiązki, dawała pozwolenia na śluby
83 M. Żebrowski, Plan de Powązki a Madame la Pńncesse Czartoryska, ok. 1775, BCz, Gabinet Rycin, XV-Rroku478.
84 Putkowska, Warszawska podmiejska..., s. 37-39.
85 Ogrody w Warszawie i jej okolicach, s. 444.
86 I. Czartoryska do A.J. Czartoryskiego, 8 V 1785, BCz. 6107, s. 5.