DOI Artikel:
Whelan, Agnieszka: Powązki: szkoła uczuć i historii: wychowanie młodych Czartoryskich
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.29589#0249
POWĄZKI: SZKOŁA UCZUC I HISTORII. WYCHOWANIE MŁODYCH CZARTORYSKICH
243
II. 22. H. F. Bourguignon Gravelot, Śmierć Epaminondasa,
w: C. Rollin, The Ancient histoiy, c. 1738/40,
© The Trustees of the British Museum
II. 23. P. Bernard wg olejnego obrazu B. Westa.
Epaminondas, sztych, ok. 1780,
© The Trustees of the British Museum
przyjemnościom i chęci zabaw. Ciesielski, gorliwy młody nauczyciel ‘sprzeciwiał się czasem zbyt czę-
stym wycieczkom do Powązek. Trudno jednak było nie ulec powabom tego miejsca i woli mojej matki,
i sam pan Ciesielski tak dalece zagustował w Powązkach, że sprawił tam sobie namiot, który rozbity
[był] w bliskości mojej chaty’.94
Madame Petit uczyła dzieci z tomów Histoire Ancienne oraz Histoire Romaine. Ton narracji w Histoires
był przystępny i wymownie moralizatorski - Rollin interpretował wydarzenia historyczne w kontekście
przymiotów lub ułomności bohaterów. Akcentował charakter danych postaci bardziej ze względu na ich
etyczny wymiar, niż rzeczywiste historyczne znaczenie - na przykład Wirginia, dziś mało znana, zajęła
tyle samo jego uwagi, co Sokrates. Wychowawcy mieli przekazywać historię moralną w formie insceni-
zacji, przy czym dzieje Rzymian zawierały w sobie najbogatszy zbiór budujących inspiracji. Aby ułatwić
obrazowanie przykładów Rollin zaopatrzył Histoires w ryciny wykonane przez najbardziej wpływowego
ilustratora książek XVIII wieku, Huberta Franęois Bourguignona, zwanego Gravelotem.95 Połączenie dostęp-
nego tekstu, moralnego przesłania oraz nowych rozwiązań plastycznych przyczyniło się do niezwykłej
popularności kompendiów Rollina nie tylko wśród wychowawców, ale i wśród artystów poszukujących
historycznego podkładu dla swoich prac. Artystyczny autorytet Gravelota odcisnął się w dziełach takich
artystów jak Benjamin West, Nathaniel Dance, Charles Moreau, Angelica Kauffman oraz Jacąues-Louis
David, szczególnie w scenach śmierci Sokratesa, bitwy Horacjuszy i śmierci Epaminondasa (il. 22, por.
z il. 23) .96Adam Jerzy pamiętał, że moralne przykłady z historii starożytnej wykorzystywane były również
do nauki języka francuskiego. Przywołał przykre wspomnienie z pobytu w Wołczynie, kiedy nie wyuczył
się na pamięć tyrady z Mitrytada Racina i został za karę zostawiony w domu, gdy rodzina wyjechała bez
niego do świeżo ozdobionego przez Izabelę zdroju w niedalekim Rymczaju. Adam miał wtedy sześć lub
siedem lat. Poza anegdotycznym detalem, fragment ten informuje również, że Izabela sama wprowadzała
Adama Jerzego do tekstu, decydowała o formie nauki, ale wybór tragedii jako budującego gatunku lite-
rackiego należy wiązać z przekonaniami Adama Kazimierza.
94 Czartoryski, Pamiętniki..., s. 82.
95 RS. Walch, Charles Rollin and Early Neoclassicism, “Art Bulletin”, 2, 49 (1967), s. 123-26.
96 Ibid.
243
II. 22. H. F. Bourguignon Gravelot, Śmierć Epaminondasa,
w: C. Rollin, The Ancient histoiy, c. 1738/40,
© The Trustees of the British Museum
II. 23. P. Bernard wg olejnego obrazu B. Westa.
Epaminondas, sztych, ok. 1780,
© The Trustees of the British Museum
przyjemnościom i chęci zabaw. Ciesielski, gorliwy młody nauczyciel ‘sprzeciwiał się czasem zbyt czę-
stym wycieczkom do Powązek. Trudno jednak było nie ulec powabom tego miejsca i woli mojej matki,
i sam pan Ciesielski tak dalece zagustował w Powązkach, że sprawił tam sobie namiot, który rozbity
[był] w bliskości mojej chaty’.94
Madame Petit uczyła dzieci z tomów Histoire Ancienne oraz Histoire Romaine. Ton narracji w Histoires
był przystępny i wymownie moralizatorski - Rollin interpretował wydarzenia historyczne w kontekście
przymiotów lub ułomności bohaterów. Akcentował charakter danych postaci bardziej ze względu na ich
etyczny wymiar, niż rzeczywiste historyczne znaczenie - na przykład Wirginia, dziś mało znana, zajęła
tyle samo jego uwagi, co Sokrates. Wychowawcy mieli przekazywać historię moralną w formie insceni-
zacji, przy czym dzieje Rzymian zawierały w sobie najbogatszy zbiór budujących inspiracji. Aby ułatwić
obrazowanie przykładów Rollin zaopatrzył Histoires w ryciny wykonane przez najbardziej wpływowego
ilustratora książek XVIII wieku, Huberta Franęois Bourguignona, zwanego Gravelotem.95 Połączenie dostęp-
nego tekstu, moralnego przesłania oraz nowych rozwiązań plastycznych przyczyniło się do niezwykłej
popularności kompendiów Rollina nie tylko wśród wychowawców, ale i wśród artystów poszukujących
historycznego podkładu dla swoich prac. Artystyczny autorytet Gravelota odcisnął się w dziełach takich
artystów jak Benjamin West, Nathaniel Dance, Charles Moreau, Angelica Kauffman oraz Jacąues-Louis
David, szczególnie w scenach śmierci Sokratesa, bitwy Horacjuszy i śmierci Epaminondasa (il. 22, por.
z il. 23) .96Adam Jerzy pamiętał, że moralne przykłady z historii starożytnej wykorzystywane były również
do nauki języka francuskiego. Przywołał przykre wspomnienie z pobytu w Wołczynie, kiedy nie wyuczył
się na pamięć tyrady z Mitrytada Racina i został za karę zostawiony w domu, gdy rodzina wyjechała bez
niego do świeżo ozdobionego przez Izabelę zdroju w niedalekim Rymczaju. Adam miał wtedy sześć lub
siedem lat. Poza anegdotycznym detalem, fragment ten informuje również, że Izabela sama wprowadzała
Adama Jerzego do tekstu, decydowała o formie nauki, ale wybór tragedii jako budującego gatunku lite-
rackiego należy wiązać z przekonaniami Adama Kazimierza.
94 Czartoryski, Pamiętniki..., s. 82.
95 RS. Walch, Charles Rollin and Early Neoclassicism, “Art Bulletin”, 2, 49 (1967), s. 123-26.
96 Ibid.