DOI Artikel:
Whelan, Agnieszka: Powązki: szkoła uczuć i historii: wychowanie młodych Czartoryskich
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.29589#0251
POWĄZKI: SZKOŁA UCZUC I HISTORII. WYCHOWANIE MŁODYCH CZARTORYSKICH
245
II. 25. J.B.C. Chatelain wg C. Lorrain, Pejzaż sielski, 1742,
album “Landscapes from Claude Lorrain, Gaspard Poussin,
London 1741-1744”, Fundacja Czartoryskich w Krakowie
II. 26. Adam Jerzy Czartoryski, Pejzaż z kobziarzem,
tusz, n.d., Fundacja Czartoryskich w Krakowie
Przedstawienia tańca i muzyki w Powązkach wahają się pomiędzy estetyką prostej fete galante
i wyobrażeń rozrywek pasterskich. Należy je wiązać ze sztychami Claude’a Lorraina i Nicolasa Pous-
sina, które Czartoryska przywiozła ze sobą z Anglii i powiesiła w swojej chacie (ił. 25). Można jednak
dalej posunąć analogie ideowe kultury rozrywki w Powązkach: antyczny topos tańca Izabela poszerzyła
o ‘wychowanie polskie i republikańskie’ - córki tańczyły poloneza i mazurka w szatach greckich, ośmio-
letni Adam Jerzy wycinał kozaka przed gośćmi i grał na kobzie.100 Muzyczne wspomnienia odezwały się
po latach u Adama Jerzego w rysunku przedstawiającym mężczyznę w pasterskim kapeluszu grającego
na kobzie pod drzewem, w rozległym krajobrazie (il. 26).
Przedstawiony tu model samoświadomości w reprezentacji oraz odwoływanie się do ustalonych wzo-
rów wizualnych w zachowaniach wydaje się antytezą naturalności dzieciństwa. Rezultatem nastawienia na
teatralizację była sygnalizacja amour propre, samoświadomości własnych działań w kontekście społecznym.
Rousseau interpretował to jedno z najbardziej nośnych pojęć XVIII wieku, jako działanie na własną korzyść
poprzez manipulację efektu wywieranego na innych, zachowanie negatywne, chociaż nieuniknione.101
Czartoryska zmagała się w swoim autoportrecie napisanym w około 1784 roku z ustaleniem, czy cimour
propre, tak kluczowa cecha jej charakteru, była dodatnią wartością.102 W Powązkach jednak teatralizacja
zachowań dzieci ustawia amour propre jako czynnik wychowawczy, podpowiadający konkretne gesty jako
nośniki znaczeń ikonograficznych i alegorycznych. Ekspresję gestu Izabela uważała za na tyle ważną, że
udekorowała izdebki dzieci małymi kolorowanymi sztychami przedstawiającymi Davida Garricka i innych
aktorów teatru Drury Lane w pozach szkicowanych na żywo przez Fascha w czasie przedstawienia (il. 8).103
Izabela prawdopodobnie nie widziała Garricka na scenie, tego ‘najnaturalniejszego z aktorów’. Przestał on
już grać publicznie na początku lat 1770-ych. Adam Kazimierz natomiast podziwiał jego grę we wcze-
śniejszym pobycie, a także zawiązał z nim przyjaźń. Pierwsza sztuka Czartoryskiego Panna na Wydaniu
z 1770 była adaptacją Garricka Miss in Her Teens, or the Medley of Lovers (1747).104
Nie można przecenić wagi teatru w Powązkach. Aktorstwo stanowiło drugą naturę Izabeli. Należy
niemniej zauważyć, że w pierwszej dekadzie funkcjonowania Powązek również Adam Kazimierz zaan-
gażowany był w teatr, tworzył komedie najpierw dla wychowanków Korpusu Kadetów, potem dla teatru
100 Coxe, Podróż..., s. 664.
101 M.L. McLendon, Rousseau, Amour Propre, and Intellectual Celebrity, “The Journal of Politics”, 2, 71 (2009), s. 506-19.
102 I. Czartoryska, Mon portrait il y a dix ans, [w:] B. Zaleski, Żywot księcia Adama Jerzego Czartoryskiego, t. I, Poznań
1881, s. 158-61.
103 W Gabinecie Rycin Muzeum Czartoryskich zachowały się dwadzieścia trzy kolorowane ryciny.
104 Inne komedie Adama Kazimierza Czartoryskiego z okresu powązkowskiego to Gracz (1774), Bliźnięta (1775): obie sztuki
zaadaptowane z Jean-Franęois Regnarda (Le Jouer 1696 i Menechmes 1705), Mniejszy Concept Jak Przysługa - sztuka znana jako
Pysznoskąpski (1777) i Kawa (1779).
245
II. 25. J.B.C. Chatelain wg C. Lorrain, Pejzaż sielski, 1742,
album “Landscapes from Claude Lorrain, Gaspard Poussin,
London 1741-1744”, Fundacja Czartoryskich w Krakowie
II. 26. Adam Jerzy Czartoryski, Pejzaż z kobziarzem,
tusz, n.d., Fundacja Czartoryskich w Krakowie
Przedstawienia tańca i muzyki w Powązkach wahają się pomiędzy estetyką prostej fete galante
i wyobrażeń rozrywek pasterskich. Należy je wiązać ze sztychami Claude’a Lorraina i Nicolasa Pous-
sina, które Czartoryska przywiozła ze sobą z Anglii i powiesiła w swojej chacie (ił. 25). Można jednak
dalej posunąć analogie ideowe kultury rozrywki w Powązkach: antyczny topos tańca Izabela poszerzyła
o ‘wychowanie polskie i republikańskie’ - córki tańczyły poloneza i mazurka w szatach greckich, ośmio-
letni Adam Jerzy wycinał kozaka przed gośćmi i grał na kobzie.100 Muzyczne wspomnienia odezwały się
po latach u Adama Jerzego w rysunku przedstawiającym mężczyznę w pasterskim kapeluszu grającego
na kobzie pod drzewem, w rozległym krajobrazie (il. 26).
Przedstawiony tu model samoświadomości w reprezentacji oraz odwoływanie się do ustalonych wzo-
rów wizualnych w zachowaniach wydaje się antytezą naturalności dzieciństwa. Rezultatem nastawienia na
teatralizację była sygnalizacja amour propre, samoświadomości własnych działań w kontekście społecznym.
Rousseau interpretował to jedno z najbardziej nośnych pojęć XVIII wieku, jako działanie na własną korzyść
poprzez manipulację efektu wywieranego na innych, zachowanie negatywne, chociaż nieuniknione.101
Czartoryska zmagała się w swoim autoportrecie napisanym w około 1784 roku z ustaleniem, czy cimour
propre, tak kluczowa cecha jej charakteru, była dodatnią wartością.102 W Powązkach jednak teatralizacja
zachowań dzieci ustawia amour propre jako czynnik wychowawczy, podpowiadający konkretne gesty jako
nośniki znaczeń ikonograficznych i alegorycznych. Ekspresję gestu Izabela uważała za na tyle ważną, że
udekorowała izdebki dzieci małymi kolorowanymi sztychami przedstawiającymi Davida Garricka i innych
aktorów teatru Drury Lane w pozach szkicowanych na żywo przez Fascha w czasie przedstawienia (il. 8).103
Izabela prawdopodobnie nie widziała Garricka na scenie, tego ‘najnaturalniejszego z aktorów’. Przestał on
już grać publicznie na początku lat 1770-ych. Adam Kazimierz natomiast podziwiał jego grę we wcze-
śniejszym pobycie, a także zawiązał z nim przyjaźń. Pierwsza sztuka Czartoryskiego Panna na Wydaniu
z 1770 była adaptacją Garricka Miss in Her Teens, or the Medley of Lovers (1747).104
Nie można przecenić wagi teatru w Powązkach. Aktorstwo stanowiło drugą naturę Izabeli. Należy
niemniej zauważyć, że w pierwszej dekadzie funkcjonowania Powązek również Adam Kazimierz zaan-
gażowany był w teatr, tworzył komedie najpierw dla wychowanków Korpusu Kadetów, potem dla teatru
100 Coxe, Podróż..., s. 664.
101 M.L. McLendon, Rousseau, Amour Propre, and Intellectual Celebrity, “The Journal of Politics”, 2, 71 (2009), s. 506-19.
102 I. Czartoryska, Mon portrait il y a dix ans, [w:] B. Zaleski, Żywot księcia Adama Jerzego Czartoryskiego, t. I, Poznań
1881, s. 158-61.
103 W Gabinecie Rycin Muzeum Czartoryskich zachowały się dwadzieścia trzy kolorowane ryciny.
104 Inne komedie Adama Kazimierza Czartoryskiego z okresu powązkowskiego to Gracz (1774), Bliźnięta (1775): obie sztuki
zaadaptowane z Jean-Franęois Regnarda (Le Jouer 1696 i Menechmes 1705), Mniejszy Concept Jak Przysługa - sztuka znana jako
Pysznoskąpski (1777) i Kawa (1779).