DOI article:
Whelan, Agnieszka: Powązki: szkoła uczuć i historii: wychowanie młodych Czartoryskich
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.29589#0252
246
AGNIESZKA WHELAN
V . A/
''
aa.
a
yfe -
rCm\ i A*:; i / «*3L4 ,
■K. yc, % „ .,
, ■ *■' n- • \\t 7 < .
. ~ 41 v . ■• ~Cs!<7\_
T w:C'
\-‘C i *\ń '•;
f V I
Ir.
II. 27. J.P. Norblin (?), Pawilon teatralny w Powązkach, rys.,
Fundacja Czartoryskich w Krakowie
publicznego, zajmował się osobiście przygotowaniem gestów i mchów aktorów i pisał o potrzebie szkole-
nia młodych ludzi w aktorstwie jako metody opanowania dobrych manier Wskazania Adama Kazimierza
skierowane były na prezentację mchów całego ciała, aby poprzez gest stać się świadomym własnych
uczuć. Przekonania Czartoryskiego są często jakby podskórnym nurtem płynącym przez wiele koncepcji
i działań żony, miała w nich oparcie, ugmntowanie dla własnej kreatywności, podczas gdy on w sprawach
ogrodów zawsze oddawał pierwszeństwo żonie, publicznie i w listach prywatnych.
TEATR SUB JOYE
Pozostaje tylko kwestia ustalenia, gdzie dokładnie mogły odbywać się przedstawienia, o których pisał
Adam Jerzy. Znacząco, w Powązkach nie było budynku teatm, tego obowiązującego elementu każdej więk-
szej rezydencji szlacheckiej. Adam Jerzy pamiętał sztukę L’amoureux de 15 ans, wystawioną dla wąskiego
kręgu przez Marię Tyszkiewiczową w owczarni, zachował się też rysunek mstykalnej sceny - drewnianego
pawilonu krytego strzechą (il. 27). Przedstawienia w Powązkach miały więc charakter pastersko-wiejski, na
wolnym powietrzu, w przestrzeni zdominowanej wielkim Teatrem Marcellusa, który wymownie nie funk-
cjonował jako teatr. Większe przedstawienia w Powązkach odbywały się w olszynie, na łące udekorowanej
stałą dekoracją chłopskich chat. W tle scenografię uzupełniał stary zamek oraz wieża postawione na dwóch
wzniesieniach połączonych zmjnowanym mostem.105 Adam Jerzy pamiętał niedatowane przedstawienie
Pokoju Okocimskiego, wielkiego tableau vivant, z dużą liczbą statystów prezentujących temat patriotyczny
i jednocześnie podkreślający rolę przodków Czartoryskich w znaczącym momencie historycznym. Dla
inscenizacji zapewne wykorzystano zasoby skarbca Sieniawskich jak miewało to miejsce w Puławach,
a duży format przedstawienia musiał zgromadzić na trawie licznych widzów. Adam Jerzy stwierdził, że
dla niego ‘te większe uroczystości były najmniej przyjemne’, ale nie podał, dlaczego.106
Świadomy wybór formy przedstawień w naturze, z publicznością siedzącą na trawie, można wprowadzić
w ramy popularnej w XVIII wieku historycznej interpretacji teatru starożytnego. Według Histoire Romaine
Charlesa Rollina oraz Romae antiąuae notitia Basila Kennetta w posiadaniu Adama Kazimierza Czartoryskiego,
starożytni Rzymianie oglądali przedstawienia na trawie, sub Jove, w przestrzeni zaaranżowanej tymczasowy-
mi, drewnianymi dekoracjami.107 Wzniesienie Teatru Marcellusa, tak jak i wcześniejszego, nieistniejącego
już w osiemnastym wieku Teatru Pompejusza, spotkało się z głośną krytyką starożytnych. Tacyt i Cyceron
piętnowali Pompejusza za to, że budując stały teatr zmieniał odwieczne zwyczaje, wprowadzał sztuczne
podziały wśród publiczności, lansował ostentację. Rollin i Kennett przypisywali starożytnym teatrom rolę
105 Ogrody w Warszawie i jej okolicach, s. 444.
106 Czartoryski, Pamiętniki..., s. 82.
107 B. Kennett, Romae antiąuae notitia: or, the antiąuities of Romę, London 1769; Rollin, Histoire Romaine...
AGNIESZKA WHELAN
V . A/
''
aa.
a
yfe -
rCm\ i A*:; i / «*3L4 ,
■K. yc, % „ .,
, ■ *■' n- • \\t 7 < .
. ~ 41 v . ■• ~Cs!<7\_
T w:C'
\-‘C i *\ń '•;
f V I
Ir.
II. 27. J.P. Norblin (?), Pawilon teatralny w Powązkach, rys.,
Fundacja Czartoryskich w Krakowie
publicznego, zajmował się osobiście przygotowaniem gestów i mchów aktorów i pisał o potrzebie szkole-
nia młodych ludzi w aktorstwie jako metody opanowania dobrych manier Wskazania Adama Kazimierza
skierowane były na prezentację mchów całego ciała, aby poprzez gest stać się świadomym własnych
uczuć. Przekonania Czartoryskiego są często jakby podskórnym nurtem płynącym przez wiele koncepcji
i działań żony, miała w nich oparcie, ugmntowanie dla własnej kreatywności, podczas gdy on w sprawach
ogrodów zawsze oddawał pierwszeństwo żonie, publicznie i w listach prywatnych.
TEATR SUB JOYE
Pozostaje tylko kwestia ustalenia, gdzie dokładnie mogły odbywać się przedstawienia, o których pisał
Adam Jerzy. Znacząco, w Powązkach nie było budynku teatm, tego obowiązującego elementu każdej więk-
szej rezydencji szlacheckiej. Adam Jerzy pamiętał sztukę L’amoureux de 15 ans, wystawioną dla wąskiego
kręgu przez Marię Tyszkiewiczową w owczarni, zachował się też rysunek mstykalnej sceny - drewnianego
pawilonu krytego strzechą (il. 27). Przedstawienia w Powązkach miały więc charakter pastersko-wiejski, na
wolnym powietrzu, w przestrzeni zdominowanej wielkim Teatrem Marcellusa, który wymownie nie funk-
cjonował jako teatr. Większe przedstawienia w Powązkach odbywały się w olszynie, na łące udekorowanej
stałą dekoracją chłopskich chat. W tle scenografię uzupełniał stary zamek oraz wieża postawione na dwóch
wzniesieniach połączonych zmjnowanym mostem.105 Adam Jerzy pamiętał niedatowane przedstawienie
Pokoju Okocimskiego, wielkiego tableau vivant, z dużą liczbą statystów prezentujących temat patriotyczny
i jednocześnie podkreślający rolę przodków Czartoryskich w znaczącym momencie historycznym. Dla
inscenizacji zapewne wykorzystano zasoby skarbca Sieniawskich jak miewało to miejsce w Puławach,
a duży format przedstawienia musiał zgromadzić na trawie licznych widzów. Adam Jerzy stwierdził, że
dla niego ‘te większe uroczystości były najmniej przyjemne’, ale nie podał, dlaczego.106
Świadomy wybór formy przedstawień w naturze, z publicznością siedzącą na trawie, można wprowadzić
w ramy popularnej w XVIII wieku historycznej interpretacji teatru starożytnego. Według Histoire Romaine
Charlesa Rollina oraz Romae antiąuae notitia Basila Kennetta w posiadaniu Adama Kazimierza Czartoryskiego,
starożytni Rzymianie oglądali przedstawienia na trawie, sub Jove, w przestrzeni zaaranżowanej tymczasowy-
mi, drewnianymi dekoracjami.107 Wzniesienie Teatru Marcellusa, tak jak i wcześniejszego, nieistniejącego
już w osiemnastym wieku Teatru Pompejusza, spotkało się z głośną krytyką starożytnych. Tacyt i Cyceron
piętnowali Pompejusza za to, że budując stały teatr zmieniał odwieczne zwyczaje, wprowadzał sztuczne
podziały wśród publiczności, lansował ostentację. Rollin i Kennett przypisywali starożytnym teatrom rolę
105 Ogrody w Warszawie i jej okolicach, s. 444.
106 Czartoryski, Pamiętniki..., s. 82.
107 B. Kennett, Romae antiąuae notitia: or, the antiąuities of Romę, London 1769; Rollin, Histoire Romaine...