DOI Heft:
Artykuły
DOI Artikel:Gorzelany, Dorota: Oblicza dionizyjskie: Kilka uwag o ikonografii Dionizosa i Ariadny na wazach greckich w zbiorach Fundacji Książąt Czartoryskich i Muzeum Narodowego w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.21226#0039
Oblicza dionizyjskie 37
wie9. Ich taneczny krok i swobodne zachowanie nadaje scenie radosną atmosferę: jeden
z satyrów ciągnie za ogon muła, drugi - uginając się pod ciężarem bukłaka z winem -
patrzy prowokująco wprost na widza. Uwieńczony Dionizos10, ubrany w długi chiton
i himation, niesie w lewej ręce ryton. Gest jego zgiętej prawej ręki z otwartą dłonią wska-
zuje, że bóg zwraca się do kobiety niosącej wieniec, która wychodzi naprzeciw procesji.
Dzięki wcześniejszej o około 20 lat inskrypcji na przedstawieniu tego mitu na Kraterze
Franęois11 można identyfikować ją z Afrodytą, przyszłą małżonką Hefajstosa. Sposób
przedstawienia Dionizosa na omawianym kyliksie, będącym przykładem malarstwa wa-
zowego okresu archaicznego, pokrywa się z formą nielicznych zachowanych z tego cza-
su posągów kultowych boga. Jeden z przykładów pochodzi z Naksos12. Na północnym
krańcu wyspy, w kamieniołomie nad wioską Apolłonas, leży niedokończony 10,5-me-
trowy posąg z początku VI w. p.n.e. Był przeznaczony do pozamiejskiego sanktuari-
um w Yria, gdzie miał stanąć przy świątyni wzniesionej już z początkiem VIII w. p.n.e.,
a do około połowy VI w. p.n.e. czterokrotnie przebudowywanej13. W zgiętej prawej ręce,
gdzie pozostała nieopracowana warstwa kamienia, bóg miał trzymać kantaros14. Kielich,
w VI w. p.n.e. powszechnie uznany jako atrybut Dionizosa i symbol wyspy, widniał na
monetach wybijanych przez Naksos15. Wskazywał na kultywowanie winnej latorośli16
i na kult boga w dwóch aspektach - oddzielnie czczono Dionizosa Meilichiosa i Ba-
chusa1'. W obu przypadkach przedstawiano go, alternatywnie do całopostaciowych po-
sągów, w formie maski wykonywanej - w zależności od epitetu kultowego - z drewna
figowca lub dzikiej winnej latorośli18. Taki wizerunek oddziaływał intensywniej poprzez
9 Carpenter, Dionysian Imagery..., s. 76-97; A. Schone, Der Thiasos. Eine ikonographische Untersuchung
uber das Gefolge des Dionysos in der attischen Vasenmalerei des 6. und 5. Jhs. v. Chr., Gótteborg 1987, s. 9-10.
10 W podobny sposób został ukazany Dionizos, trzymający ryton i dorodną gałąź winnej latorośli, na
medalionie zdobiącym wnętrze kyliksu Siana (nr inw. MNK XI-1227, ze zbiorów Fundacji Książąt Czar-
toryskich w depozycie w Muzeum Narodowym w Krakowie). Po sklejeniu naczynia w XIX w. przedstawi-
enie zostało jednak przemalowane i w wielu miejscach zachodzą wątpliwości co do pierwotnego wyglądu
tej sceny, por. CVA Cracovie, s. 9, pl. 4,3.
11 Por. A. Minto, II Vaso Franęois, Firenze 1960; Carpenter, Dionysian Imagery..., s. 76.
12 Naksos była miejscem epifanii Dionizosa w postaci źródła winnego (por. Simon, o.c., s. 288),
a w dionizyjskiej tradycji złotego wieku wyspa obfitowała w naturalne źródła mleka, miodu, wina; por.
Eurypides, Bachantki, parodos 72nn., pierwsze stasimon 370nn.
13 V. Lambrinoudakis, G. Gruben [i in.], Naxos - Das Heiligtum von Gyroula bei Sangri, „Antike Welt” 4,
2002, s. 389, 391; G. Gruben, Naxos und Delos, „Jahrbuch des Deutschen Archaologischen Instituts”, 112,
1997, s. 293nn; idem, Griechische Tempel und Heiligtumer, Miinchen 2001, s. 375nn.
14 G. M. H e d r e e n, Silens in Attic Black-Figure Painting: Myth and Performance, Ann Arbor 1992, s. 89.
15 Sylloge Nummorum Graecorum (SNG), vol. III: The Lockett Collection. Part ii, Sicily-Thrace (Gold and
Silver), by E. S. G. Robinson, London 1939, 261.
16 W wyobrażeniach mitycznych uprawą i produkcją wina zajmowali się na wyspach satyrowie, którzy
należeli także do jego orszaku, tiazosu.
17 Por. niżej.
18 Athenaios, Deipnosophistai, 3,78c. (Atenaj os, Uczta mędrców, prze!., wstępem i koment. opatrzyli
K. Bartol i J. Danielewicz, Poznań 2010, s. 209); K. Kerenyi, Dionizos. Archetyp życia niezniszczal-
nego, Kraków 1997, s. 113.
wie9. Ich taneczny krok i swobodne zachowanie nadaje scenie radosną atmosferę: jeden
z satyrów ciągnie za ogon muła, drugi - uginając się pod ciężarem bukłaka z winem -
patrzy prowokująco wprost na widza. Uwieńczony Dionizos10, ubrany w długi chiton
i himation, niesie w lewej ręce ryton. Gest jego zgiętej prawej ręki z otwartą dłonią wska-
zuje, że bóg zwraca się do kobiety niosącej wieniec, która wychodzi naprzeciw procesji.
Dzięki wcześniejszej o około 20 lat inskrypcji na przedstawieniu tego mitu na Kraterze
Franęois11 można identyfikować ją z Afrodytą, przyszłą małżonką Hefajstosa. Sposób
przedstawienia Dionizosa na omawianym kyliksie, będącym przykładem malarstwa wa-
zowego okresu archaicznego, pokrywa się z formą nielicznych zachowanych z tego cza-
su posągów kultowych boga. Jeden z przykładów pochodzi z Naksos12. Na północnym
krańcu wyspy, w kamieniołomie nad wioską Apolłonas, leży niedokończony 10,5-me-
trowy posąg z początku VI w. p.n.e. Był przeznaczony do pozamiejskiego sanktuari-
um w Yria, gdzie miał stanąć przy świątyni wzniesionej już z początkiem VIII w. p.n.e.,
a do około połowy VI w. p.n.e. czterokrotnie przebudowywanej13. W zgiętej prawej ręce,
gdzie pozostała nieopracowana warstwa kamienia, bóg miał trzymać kantaros14. Kielich,
w VI w. p.n.e. powszechnie uznany jako atrybut Dionizosa i symbol wyspy, widniał na
monetach wybijanych przez Naksos15. Wskazywał na kultywowanie winnej latorośli16
i na kult boga w dwóch aspektach - oddzielnie czczono Dionizosa Meilichiosa i Ba-
chusa1'. W obu przypadkach przedstawiano go, alternatywnie do całopostaciowych po-
sągów, w formie maski wykonywanej - w zależności od epitetu kultowego - z drewna
figowca lub dzikiej winnej latorośli18. Taki wizerunek oddziaływał intensywniej poprzez
9 Carpenter, Dionysian Imagery..., s. 76-97; A. Schone, Der Thiasos. Eine ikonographische Untersuchung
uber das Gefolge des Dionysos in der attischen Vasenmalerei des 6. und 5. Jhs. v. Chr., Gótteborg 1987, s. 9-10.
10 W podobny sposób został ukazany Dionizos, trzymający ryton i dorodną gałąź winnej latorośli, na
medalionie zdobiącym wnętrze kyliksu Siana (nr inw. MNK XI-1227, ze zbiorów Fundacji Książąt Czar-
toryskich w depozycie w Muzeum Narodowym w Krakowie). Po sklejeniu naczynia w XIX w. przedstawi-
enie zostało jednak przemalowane i w wielu miejscach zachodzą wątpliwości co do pierwotnego wyglądu
tej sceny, por. CVA Cracovie, s. 9, pl. 4,3.
11 Por. A. Minto, II Vaso Franęois, Firenze 1960; Carpenter, Dionysian Imagery..., s. 76.
12 Naksos była miejscem epifanii Dionizosa w postaci źródła winnego (por. Simon, o.c., s. 288),
a w dionizyjskiej tradycji złotego wieku wyspa obfitowała w naturalne źródła mleka, miodu, wina; por.
Eurypides, Bachantki, parodos 72nn., pierwsze stasimon 370nn.
13 V. Lambrinoudakis, G. Gruben [i in.], Naxos - Das Heiligtum von Gyroula bei Sangri, „Antike Welt” 4,
2002, s. 389, 391; G. Gruben, Naxos und Delos, „Jahrbuch des Deutschen Archaologischen Instituts”, 112,
1997, s. 293nn; idem, Griechische Tempel und Heiligtumer, Miinchen 2001, s. 375nn.
14 G. M. H e d r e e n, Silens in Attic Black-Figure Painting: Myth and Performance, Ann Arbor 1992, s. 89.
15 Sylloge Nummorum Graecorum (SNG), vol. III: The Lockett Collection. Part ii, Sicily-Thrace (Gold and
Silver), by E. S. G. Robinson, London 1939, 261.
16 W wyobrażeniach mitycznych uprawą i produkcją wina zajmowali się na wyspach satyrowie, którzy
należeli także do jego orszaku, tiazosu.
17 Por. niżej.
18 Athenaios, Deipnosophistai, 3,78c. (Atenaj os, Uczta mędrców, prze!., wstępem i koment. opatrzyli
K. Bartol i J. Danielewicz, Poznań 2010, s. 209); K. Kerenyi, Dionizos. Archetyp życia niezniszczal-
nego, Kraków 1997, s. 113.