DOI Heft:
Artykuły
DOI Artikel:Gorzelany, Dorota: Oblicza dionizyjskie: Kilka uwag o ikonografii Dionizosa i Ariadny na wazach greckich w zbiorach Fundacji Książąt Czartoryskich i Muzeum Narodowego w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.21226#0041
Oblicza dionizyjskie
39
sięcy zimowych z Dionizosem. Chłody, szczególnie dotkliwie odczuwane w gamelionie26 *
(styczeń/luty), wpływały korzystnie na proces sklarowania trunku, wtedy też po raz pierw-
szy otwierano kadzie (pithoi) z młodym winem (gleukos). Święto obchodzono przy nale-
żącej do najstarszych w Atenach świątyni2, boga na moczarach (en lirnnais) na południe
od Akropolu, gdzie czczono go pod postacią ksoanonu28. Funkcję kapłanek, podobnie jak
w Antesteriach, pełniły czcigodne kobiety gerairai, wśród których znajdowała się żona
archonta basileusa29. Świątynię w przedstawieniu na lekycie symbolizuje forma wyobraże-
nia boga: kolumna oznacza świątynię, maska Dionizosa zawieszona na kolumnie spowitej
długą szatą - posąg kultowy30 * * * * *. Gałązki bluszczu, w naturze rozrastającego się w zielone
dywany i pnącego się po drzewach, są aluzją do witalnej mocy boga podczas świąt, odby-
wających się w porze zimowej, gdy winorośl zamiera. Był to czas narodzin boga, któremu
składano w ofierze gleukos, urządzano komos oraz wystawiano komedię. Jej radosny i sa-
tyryczny charakter pozwalał oddać się zabawie w trudnym zimowym okresie. Zarówno
podczas najstarszych komosów, jak i w komedii praktykowane było pokrywanie twarzy
fusami, tworzącymi rodzaj maski. Podczas wspomnianych świąt ateńskich, Lenajów, Dio-
nizos przejawiał swe podwójne pochodzenie i funkcję, ale także bliskie im charakterem
Dionizje odnosiły się do jego tracko-beockiej proweniencji. Natomiast w czasie Anteste-
riów czczono boga wegetacji przybyłego z wysp.
Wśród przedstawień powstających od około V w. p.n.e. Dionizosa ukazywano w sce-
nach mitologicznych często już w nowy sposób - jako młodzieńca bez brody, przy czym
26 Na wyspach zwany też lenaion, por. Hezj od, Prace i dni, 504; Deubner, o.c., s. 123nn.
2/ Tukidydes, II 15, 4. Sanktuarium znajdowało się w obrębie murów Temistoklesa (Isaios, 8,35) na
zachodnim stoku Akropolis. Temenos podzielony był na małą część południową ze świątynią Dionizosa
oraz oikos - większą część północną z ołtarzem pośrodku oraz piwnicami do przygotowywania wina.
Umiejscawianie Lenaionu w pobliżu agory łączy się z koniecznością wskazania miejsca, gdzie zbierali się
uczestnicy kultu. W przypadku tej lokalizacji stok Akropolu gwarantował korzystną „widownię” lub też
w miejscu tym znajdował się drewniany teatr. Informacja Pauzaniasza (I 20,3) identyfikująca sanktu-
arium z zainicjowanymi przez Pizystrata Dionizjami i ufundowaną tam świątynią Dionizosa Eleutherosa
wynika z przeniesienia uroczystości Lenajów do teatru Likurga i stojącej w pobliżu drugiej świątyni boga
z początku V w. p.n.e., por. W. Judeich, Topographie von Aten, Chicago 1994, s. 290-296. Świątynia na
moczarach, ze względu na powiązanie jej podmokłego otoczenia z bagnami lernejskimi, skąd Dionizos
zszedł do podziemia, była również miejscem składania ofiar podczas Choes, drugiego dnia Antesteriów
(Arystofanes, Żaby, 216-219).
28 Forma posągu Dionizosa Kadmeiosa w Tebach w postaci kolumny okrytej brązową blachą (stylos;
por. Pauzaniasz, 9,12,4: „razem z piorunem, który uderzył w Semele, spadł z nieba pień drzewa. Polidor
zaś miał go przyozdobić spiżem...”), charakterystyczna już dla okresu minojskiego, występowała również
na terenie Attyki jako statua kultowa czczona tak podczas Lenajów, jak i Dionizjów; por. Simon, o.c.,
s. 271, 276.
29 S. C. Humphreys, Tire Strangeness ofGods: Histońcal Perspectives on the Interpretation of Athenian
Religion, Oxford 2004, s. 232, 241, 267.
30 Podobny związek istniał w mitologii egipskiej w opowieści o Ozyrysie. Jego sarkofag obrósł wrzosem,
z którego wykonano podporę w pałacu królewskim w Byblos (czyżby aluzja do importowania drewna ce-
drowego?). Izyda zabrała trumnę z powrotem do Egiptu, natomiast pień owinięty cienkim płótnem, skro-
piony wonnościami, pozostał jako posąg kultowy w jej świątyni. Symbolem boga w kolumnie jest dżed,
jako amulet znany od okresu I dynastii; por. Plutarch, De Iside et Osiride, XV-XVI, 357; A. Niwiński,
Mity i symbole starożytnego Egiptu, Warszawa 1992, s. 206; Kerenyi, o.c., s. 238.
39
sięcy zimowych z Dionizosem. Chłody, szczególnie dotkliwie odczuwane w gamelionie26 *
(styczeń/luty), wpływały korzystnie na proces sklarowania trunku, wtedy też po raz pierw-
szy otwierano kadzie (pithoi) z młodym winem (gleukos). Święto obchodzono przy nale-
żącej do najstarszych w Atenach świątyni2, boga na moczarach (en lirnnais) na południe
od Akropolu, gdzie czczono go pod postacią ksoanonu28. Funkcję kapłanek, podobnie jak
w Antesteriach, pełniły czcigodne kobiety gerairai, wśród których znajdowała się żona
archonta basileusa29. Świątynię w przedstawieniu na lekycie symbolizuje forma wyobraże-
nia boga: kolumna oznacza świątynię, maska Dionizosa zawieszona na kolumnie spowitej
długą szatą - posąg kultowy30 * * * * *. Gałązki bluszczu, w naturze rozrastającego się w zielone
dywany i pnącego się po drzewach, są aluzją do witalnej mocy boga podczas świąt, odby-
wających się w porze zimowej, gdy winorośl zamiera. Był to czas narodzin boga, któremu
składano w ofierze gleukos, urządzano komos oraz wystawiano komedię. Jej radosny i sa-
tyryczny charakter pozwalał oddać się zabawie w trudnym zimowym okresie. Zarówno
podczas najstarszych komosów, jak i w komedii praktykowane było pokrywanie twarzy
fusami, tworzącymi rodzaj maski. Podczas wspomnianych świąt ateńskich, Lenajów, Dio-
nizos przejawiał swe podwójne pochodzenie i funkcję, ale także bliskie im charakterem
Dionizje odnosiły się do jego tracko-beockiej proweniencji. Natomiast w czasie Anteste-
riów czczono boga wegetacji przybyłego z wysp.
Wśród przedstawień powstających od około V w. p.n.e. Dionizosa ukazywano w sce-
nach mitologicznych często już w nowy sposób - jako młodzieńca bez brody, przy czym
26 Na wyspach zwany też lenaion, por. Hezj od, Prace i dni, 504; Deubner, o.c., s. 123nn.
2/ Tukidydes, II 15, 4. Sanktuarium znajdowało się w obrębie murów Temistoklesa (Isaios, 8,35) na
zachodnim stoku Akropolis. Temenos podzielony był na małą część południową ze świątynią Dionizosa
oraz oikos - większą część północną z ołtarzem pośrodku oraz piwnicami do przygotowywania wina.
Umiejscawianie Lenaionu w pobliżu agory łączy się z koniecznością wskazania miejsca, gdzie zbierali się
uczestnicy kultu. W przypadku tej lokalizacji stok Akropolu gwarantował korzystną „widownię” lub też
w miejscu tym znajdował się drewniany teatr. Informacja Pauzaniasza (I 20,3) identyfikująca sanktu-
arium z zainicjowanymi przez Pizystrata Dionizjami i ufundowaną tam świątynią Dionizosa Eleutherosa
wynika z przeniesienia uroczystości Lenajów do teatru Likurga i stojącej w pobliżu drugiej świątyni boga
z początku V w. p.n.e., por. W. Judeich, Topographie von Aten, Chicago 1994, s. 290-296. Świątynia na
moczarach, ze względu na powiązanie jej podmokłego otoczenia z bagnami lernejskimi, skąd Dionizos
zszedł do podziemia, była również miejscem składania ofiar podczas Choes, drugiego dnia Antesteriów
(Arystofanes, Żaby, 216-219).
28 Forma posągu Dionizosa Kadmeiosa w Tebach w postaci kolumny okrytej brązową blachą (stylos;
por. Pauzaniasz, 9,12,4: „razem z piorunem, który uderzył w Semele, spadł z nieba pień drzewa. Polidor
zaś miał go przyozdobić spiżem...”), charakterystyczna już dla okresu minojskiego, występowała również
na terenie Attyki jako statua kultowa czczona tak podczas Lenajów, jak i Dionizjów; por. Simon, o.c.,
s. 271, 276.
29 S. C. Humphreys, Tire Strangeness ofGods: Histońcal Perspectives on the Interpretation of Athenian
Religion, Oxford 2004, s. 232, 241, 267.
30 Podobny związek istniał w mitologii egipskiej w opowieści o Ozyrysie. Jego sarkofag obrósł wrzosem,
z którego wykonano podporę w pałacu królewskim w Byblos (czyżby aluzja do importowania drewna ce-
drowego?). Izyda zabrała trumnę z powrotem do Egiptu, natomiast pień owinięty cienkim płótnem, skro-
piony wonnościami, pozostał jako posąg kultowy w jej świątyni. Symbolem boga w kolumnie jest dżed,
jako amulet znany od okresu I dynastii; por. Plutarch, De Iside et Osiride, XV-XVI, 357; A. Niwiński,
Mity i symbole starożytnego Egiptu, Warszawa 1992, s. 206; Kerenyi, o.c., s. 238.