DOI issue:
Artykuły
DOI article:Nowak, Janusz: Dzieje budowy i modernizacji gmachu Biblioteki Książąt Czartoryskich przy ul. św. Marka 17 w Krakowie (1956-2010)
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.21226#0171
Janusz S. Nowak
Dzieje budowy i modernizacji gmachu
Biblioteki Książąt Czartoryskich
przy ul. św. Marka 17 w Krakowie (1956-2010)
Dnia 12 maja 1874 roku zakończył się ponad czterdziestoletni popowstaniowy exodus
zbiorów pierwszego polskiego muzeum założonego przez Czartoryskich w Puławach,
mieszczącego się w historycznych budynkach Świątyni Sybilli (1801) i Domu Gotyckiego
(1809). Tego właśnie dnia gmina miasta Krakowa, na prośbę grona uczonych skupionych
wokół Uniwersytetu Jagiellońskiego i Akademii Umiejętności, przekazała na siedzibę „Pa-
miątkom Ojczystym” przeniesionym z paryskiego Hotelu Lambert gmach Arsenału Miej-
skiego i fragmenty murów obronnych z dwiema basztami przy ul. Pijarskiej1.
W nowej siedzibie w Krakowie znalazła odtąd swoje miejsce kolekcja gromadzona
wcześniej w Warszawie, Puławach i Paryżu. W jej skład wchodziło muzeum, zbiór rękopi-
sów i archiwa Czartoryskich oraz rodzin z nimi spokrewnionych, a także biblioteka utwo-
rzona po roku 1831 w pałacu w Sieniawie koło Jarosławia. Władysław Czartoryski - wnuk
księżnej Izabeli - planując udostępnienie swej kolekcji społeczeństwu polskiemu, zaku-
pił w roku 1876 tzw. klasztorek, czyli dawne budynki popijarskie. W latach następnych
(1886-1901) książę Czartoryski nabył trzy kamienice przy ul. św. Jana 17-19-21 i poprzez
ich połączenie i adaptację stworzył podwaliny pod nową, krakowską siedzibę kolekcji
muzealnej, bibliotecznej i archiwalnej Czartoryskich2. W takiej formie, dzięki powstałej
w roku 1897 Ordynacji Sieniawskiej, która zabezpieczyła materialny byt zabytkom kultury
i dziedzictwa narodowego, Muzeum i Biblioteka Czartoryskich przetrwały do roku 1945.
W roku 1945, po objęciu władzy przez komunistów, wprowadzeniu reformy rolnej
(6 IX 1944) i nacjonalizacji przemysłu (3 I 1946), Muzeum Czartoryskich w dotychcza-
sowej formie zostało pozbawione materialnych podstaw funkcjonowania, a jego finan-
sowanie - wiosną roku 1945 - zostało przejęte przez państwo3. Lata 1945-1949 były dla
1 BCzart., rkps 7101, t. 2; J. Nowak, Udział Akademii Umiejętności w sprowadzeniu Zbiorów Czarto-
ryskich do Krakowa (1873-1876), „Rocznik Polskiej Akademii Nauk w Krakowie”, 23, 1977, s. 153-159.
2 J. Lepiarczyk, Dzieje budowy Muzeum Czartoryskich w Krakowie, „Rozprawy i Sprawozdania Mu-
zeum Narodowego w Krakowie za rok 1953”, t. III, 1957, s. 179-183, 186-189, 194, 199-200; J. Nowak,
Władze gminy miasta Krakowa wobec Muzeum Czartoryskich (1874-1939), „Krakowski Rocznik Archi-
walny”, 7, 2001, s. 94-115.
3 Od 23 II 1945 r. Muzeum Czartoryskich otrzymywało dotacje celowe z budżetu centralnego poprzez
Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego w Krakowie. Następnie, po reorganizacji Ministerstwa
Kultury i Sztuki - z Naczelnej Dyrekcji Muzeów i Ochrony Zabytków tegoż ministerstwa, decyzją dyrek-
Dzieje budowy i modernizacji gmachu
Biblioteki Książąt Czartoryskich
przy ul. św. Marka 17 w Krakowie (1956-2010)
Dnia 12 maja 1874 roku zakończył się ponad czterdziestoletni popowstaniowy exodus
zbiorów pierwszego polskiego muzeum założonego przez Czartoryskich w Puławach,
mieszczącego się w historycznych budynkach Świątyni Sybilli (1801) i Domu Gotyckiego
(1809). Tego właśnie dnia gmina miasta Krakowa, na prośbę grona uczonych skupionych
wokół Uniwersytetu Jagiellońskiego i Akademii Umiejętności, przekazała na siedzibę „Pa-
miątkom Ojczystym” przeniesionym z paryskiego Hotelu Lambert gmach Arsenału Miej-
skiego i fragmenty murów obronnych z dwiema basztami przy ul. Pijarskiej1.
W nowej siedzibie w Krakowie znalazła odtąd swoje miejsce kolekcja gromadzona
wcześniej w Warszawie, Puławach i Paryżu. W jej skład wchodziło muzeum, zbiór rękopi-
sów i archiwa Czartoryskich oraz rodzin z nimi spokrewnionych, a także biblioteka utwo-
rzona po roku 1831 w pałacu w Sieniawie koło Jarosławia. Władysław Czartoryski - wnuk
księżnej Izabeli - planując udostępnienie swej kolekcji społeczeństwu polskiemu, zaku-
pił w roku 1876 tzw. klasztorek, czyli dawne budynki popijarskie. W latach następnych
(1886-1901) książę Czartoryski nabył trzy kamienice przy ul. św. Jana 17-19-21 i poprzez
ich połączenie i adaptację stworzył podwaliny pod nową, krakowską siedzibę kolekcji
muzealnej, bibliotecznej i archiwalnej Czartoryskich2. W takiej formie, dzięki powstałej
w roku 1897 Ordynacji Sieniawskiej, która zabezpieczyła materialny byt zabytkom kultury
i dziedzictwa narodowego, Muzeum i Biblioteka Czartoryskich przetrwały do roku 1945.
W roku 1945, po objęciu władzy przez komunistów, wprowadzeniu reformy rolnej
(6 IX 1944) i nacjonalizacji przemysłu (3 I 1946), Muzeum Czartoryskich w dotychcza-
sowej formie zostało pozbawione materialnych podstaw funkcjonowania, a jego finan-
sowanie - wiosną roku 1945 - zostało przejęte przez państwo3. Lata 1945-1949 były dla
1 BCzart., rkps 7101, t. 2; J. Nowak, Udział Akademii Umiejętności w sprowadzeniu Zbiorów Czarto-
ryskich do Krakowa (1873-1876), „Rocznik Polskiej Akademii Nauk w Krakowie”, 23, 1977, s. 153-159.
2 J. Lepiarczyk, Dzieje budowy Muzeum Czartoryskich w Krakowie, „Rozprawy i Sprawozdania Mu-
zeum Narodowego w Krakowie za rok 1953”, t. III, 1957, s. 179-183, 186-189, 194, 199-200; J. Nowak,
Władze gminy miasta Krakowa wobec Muzeum Czartoryskich (1874-1939), „Krakowski Rocznik Archi-
walny”, 7, 2001, s. 94-115.
3 Od 23 II 1945 r. Muzeum Czartoryskich otrzymywało dotacje celowe z budżetu centralnego poprzez
Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego w Krakowie. Następnie, po reorganizacji Ministerstwa
Kultury i Sztuki - z Naczelnej Dyrekcji Muzeów i Ochrony Zabytków tegoż ministerstwa, decyzją dyrek-