DOI issue:
Prace konserwatorskie
DOI article:Chmielewska, Małgorzata; Grochowska-Angelus, Anna; Novljaković, Katarzyna: O jedynym w Polsce obrazie Leonarda da Vinci: Uwagi konserwatorów
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.21226#0202
200 Małgorzata Chmielewska, Anna Grochowska-Angelus, Katarzyna Novljaković
sołością, choć usta się nie uśmiechają” (il. 3)8. Suknię Damy z gronostajem zdobią motywy ple-
cionych lini haftowanych złotą nicią. Węzły, pętle i plecionki to rodzaj swoistej kryptograficznej
sygnatury mistrza, tzw. nodi di Leonardo, fantasia dei Vinci9. W nich tkwił ukryty symbolizm,
który odzwierciedlał „ezoteryczne warstwy jego [Leonarda] osobowości”10 11. „Nazwisko Vinci
pochodzi od vinchi, trzcin uplatanych na wsiach toskańskich, rosnących na brzegach strumie-
nia Vincio. Nazwisko przypominające jego ziemię rodzinną i jednocześnie jego imię rodowe
stało się godłem Leonarda: utożsamiał się ze splotami vinchi, które przedstawiał w kodeksach
i na obrazach [.. .]”n; sploty te pojawiają się też w godle tzw. Academia Vinciana. Trzy motywy
występujące w dekoracji sukni Damy z gronostajem12 wywodzą się z węzła Czang (il. 4). Ten za-
mknięty „węzeł [...] został przyjęty jako jeden z ośmiu buddyjskich znaków szczęścia, symbol
długowieczności”13. Leonardo mógł spotkać jego przykłady na współczesnych mu oprawach
ksiąg, na tkaninach i przedmiotach z metalu w dekoracjach ornamentalnych.
Czas powstania Damy z gronostajem pokrywa się z okresem eksperymentów Leonarda
z zakresu optyki. Rezultaty tych dociekań i doświadczeń opisał około roku 1490 jako: „eks-
peryment pokazujący, jak przedmioty lub obrazy przenoszą swój rzut bez udziału oka z wiel-
ką dokładnością. Pokazuje on, jak widok oświetlonych przedmiotów przenika do ciemnego
pokoju przez mały okrągły otwór. Wtedy otrzymacie te widoki na białym papierze umiesz-
czone w tym ciemnym pomieszczeniu raczej blisko otworu; i zobaczycie przedmioty w całej
okazałości na papierze w dosłownym odwzorowaniu form i kolorów, ale znacznie zmniej-
szone; rzut ich będzie odwrócony. Widoki te, przeniesione z oświetlonego przez słońce miej-
sca, będą wydawały się jakby namalowane na papierze, który musi być wyjątkowo cienki,
gdy się patrzy na niego od tyłu. A otwór zróbcie w bardzo cienkiej płytce żelaznej”14. Można
więc postawić hipotezę, że Leonardo mógł był zastosować w pracy nad portretem Cecylii
nowatorski zabieg optyczny, wykorzystać camera obscnra15, czyli dosłownie „ciemną kom-
natę” (z łaciny). Opis światła w naszym obrazie przywodzi na myśl sztuczne oświetlenie
w studiu fotograficznym: „[...] silne skupione światło pada na modelkę z jednego źródła,
8 Rzepińska, o.c., s. 6.
9 Z. Żygulski (jun.), Ze studiów nad Damą z gronostajem. Styl ubioru i węzły Leonarda, „Biuletyn
Historii Sztuki” 1969, nr 1, s. 3-40.
10 Ibidem, s. 24.
11 Vezzosi, o.c., s. 18.
12 „1. Podwójne pętle w raporcie nieskończonym, których zasadniczym powtarzającym się elementem
jest kształt zbliżony do ósemki (w obramieniu dekoltu i na obu rękawach), 2. Węzły z lini przeplatających
się, nieco zdeformowane, w powtarzających się układach zbliżonych do kwadratu (wzdłuż prawego boku
stanika oraz, w nieznacznych śladach, na górnej krawędzi prawego rękawa tuż przy ramieniu), 3. Węzły
podobne do poprzednich, z dodatkiem pętli w kształcie trój- względnie czwórliści (na lewym rękawie,
pod farbą, widoczne jedynie przy oświetleniu pod odpowiednim kątem)” (Żygulski, o.c., s. 22).
13 Żygulski, o.c., s. 32.
14 Ph. Steadman, Vermeer’s Camera. Uncovering the Truth Behind the Masterpieces, Oxford 2002, s. 6
(tłum. A. Grochowska-Angelus).
15 Za Steadman, o.c. Fragmenty malowidła, które wielu badaczom wydawały się niedokończone, mają
wiele wspólnych cech z techniką malarską innego wielkiego mistrza, Jana Vermeera van Delft, który malo-
wał, wykorzystując camera obscura. Wiadomo, że w roku 1490 Leonardo opisał działanie tego urządzenia;
por. Selectionsfrom the Notebooks of Leonardo da Vinci, ed. by I. A. Richter, Oxford 1977, s. 115-116.
sołością, choć usta się nie uśmiechają” (il. 3)8. Suknię Damy z gronostajem zdobią motywy ple-
cionych lini haftowanych złotą nicią. Węzły, pętle i plecionki to rodzaj swoistej kryptograficznej
sygnatury mistrza, tzw. nodi di Leonardo, fantasia dei Vinci9. W nich tkwił ukryty symbolizm,
który odzwierciedlał „ezoteryczne warstwy jego [Leonarda] osobowości”10 11. „Nazwisko Vinci
pochodzi od vinchi, trzcin uplatanych na wsiach toskańskich, rosnących na brzegach strumie-
nia Vincio. Nazwisko przypominające jego ziemię rodzinną i jednocześnie jego imię rodowe
stało się godłem Leonarda: utożsamiał się ze splotami vinchi, które przedstawiał w kodeksach
i na obrazach [.. .]”n; sploty te pojawiają się też w godle tzw. Academia Vinciana. Trzy motywy
występujące w dekoracji sukni Damy z gronostajem12 wywodzą się z węzła Czang (il. 4). Ten za-
mknięty „węzeł [...] został przyjęty jako jeden z ośmiu buddyjskich znaków szczęścia, symbol
długowieczności”13. Leonardo mógł spotkać jego przykłady na współczesnych mu oprawach
ksiąg, na tkaninach i przedmiotach z metalu w dekoracjach ornamentalnych.
Czas powstania Damy z gronostajem pokrywa się z okresem eksperymentów Leonarda
z zakresu optyki. Rezultaty tych dociekań i doświadczeń opisał około roku 1490 jako: „eks-
peryment pokazujący, jak przedmioty lub obrazy przenoszą swój rzut bez udziału oka z wiel-
ką dokładnością. Pokazuje on, jak widok oświetlonych przedmiotów przenika do ciemnego
pokoju przez mały okrągły otwór. Wtedy otrzymacie te widoki na białym papierze umiesz-
czone w tym ciemnym pomieszczeniu raczej blisko otworu; i zobaczycie przedmioty w całej
okazałości na papierze w dosłownym odwzorowaniu form i kolorów, ale znacznie zmniej-
szone; rzut ich będzie odwrócony. Widoki te, przeniesione z oświetlonego przez słońce miej-
sca, będą wydawały się jakby namalowane na papierze, który musi być wyjątkowo cienki,
gdy się patrzy na niego od tyłu. A otwór zróbcie w bardzo cienkiej płytce żelaznej”14. Można
więc postawić hipotezę, że Leonardo mógł był zastosować w pracy nad portretem Cecylii
nowatorski zabieg optyczny, wykorzystać camera obscnra15, czyli dosłownie „ciemną kom-
natę” (z łaciny). Opis światła w naszym obrazie przywodzi na myśl sztuczne oświetlenie
w studiu fotograficznym: „[...] silne skupione światło pada na modelkę z jednego źródła,
8 Rzepińska, o.c., s. 6.
9 Z. Żygulski (jun.), Ze studiów nad Damą z gronostajem. Styl ubioru i węzły Leonarda, „Biuletyn
Historii Sztuki” 1969, nr 1, s. 3-40.
10 Ibidem, s. 24.
11 Vezzosi, o.c., s. 18.
12 „1. Podwójne pętle w raporcie nieskończonym, których zasadniczym powtarzającym się elementem
jest kształt zbliżony do ósemki (w obramieniu dekoltu i na obu rękawach), 2. Węzły z lini przeplatających
się, nieco zdeformowane, w powtarzających się układach zbliżonych do kwadratu (wzdłuż prawego boku
stanika oraz, w nieznacznych śladach, na górnej krawędzi prawego rękawa tuż przy ramieniu), 3. Węzły
podobne do poprzednich, z dodatkiem pętli w kształcie trój- względnie czwórliści (na lewym rękawie,
pod farbą, widoczne jedynie przy oświetleniu pod odpowiednim kątem)” (Żygulski, o.c., s. 22).
13 Żygulski, o.c., s. 32.
14 Ph. Steadman, Vermeer’s Camera. Uncovering the Truth Behind the Masterpieces, Oxford 2002, s. 6
(tłum. A. Grochowska-Angelus).
15 Za Steadman, o.c. Fragmenty malowidła, które wielu badaczom wydawały się niedokończone, mają
wiele wspólnych cech z techniką malarską innego wielkiego mistrza, Jana Vermeera van Delft, który malo-
wał, wykorzystując camera obscura. Wiadomo, że w roku 1490 Leonardo opisał działanie tego urządzenia;
por. Selectionsfrom the Notebooks of Leonardo da Vinci, ed. by I. A. Richter, Oxford 1977, s. 115-116.