DOI Heft:
Prace konserwatorskie
DOI Artikel:Chmielewska, Małgorzata; Grochowska-Angelus, Anna; Novljaković, Katarzyna: O jedynym w Polsce obrazie Leonarda da Vinci: Uwagi konserwatorów
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.21226#0204
202 Małgorzata Chmielewska, Anna Grochowska-Angełus, Katarzyna Novljaković
na rewersie numery inwentarzowe (il. 5)24. Wprowadzenie do tekstu litery „W”, wskazuje
na polskie pochodzenie napisu. Księżna Izabela umieściła obraz w galerii sztuki, zwanej Do-
mem Gotyckim. Po klęsce powstania listopadowego Portret Cecylii przewieziono do Sienia-
wy i zamurowano go na 8 lat w jednej z pałacowych alków, aby udaremnić konfiskatę przez
zaborców25. W roku 1840 obraz Leonarda został przewieziony do Paryża, do Hotel Lambert,
gdzie Czartoryscy na emigracji mieli swoją siedzibę. Pozostał on w Paryżu przez trzy dekady,
nieudostępniany publiczności. W katalogu dzieł Leonarda Arsenea Houssayea z roku 1869,
portret określono jako zaginiony26. W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XIX wie-
ku rodzina Czartoryskich przeniosła swoje zbiory do znajdującego się wówczas pod zabo-
rem austriackim Krakowa. W roku 1876 zostało otwarte Muzeum Czartoryskich, w którym
Dama z gronostajem została po raz pierwszy wystawiona na widok publiczny.
Na czas I wojny światowej Damę, na prośbę Marii Ludwiki z Krasińskich Czartoryskiej
przyjęto na przechowanie do drezdeńskiej Gemaldegalerie2'. Wielu niemieckich i wło-
skich historyków sztuki miało okazję oglądać obraz, znany im dotychczas tylko z fotogra-
fii. Uznano go wówczas za autentyczne dzieło Leonarda i zidentyfikowano jako - opisany
przez Belłincioniego - wizerunek Cecylii Gallerani. Do muzeum w Krakowie portret Cecy-
lii wrócił w roku 1920. Przed II wojną światową obraz, wraz z innymi skarbami z Muzeum
Czartoryskich, ponownie ukryto w Sieniawie, ale tym razem kryjówka została odnalezio-
na przez okupantów i portret zagrabiono. Dama z gronostajem była przez krótki czas wy-
stawiana w Kaiser-Friedrich-Museum w Berlinie (obraz był przeznaczony do prywatnego
muzeum Hitlera w Linzu), a następnie trafiła do kolekcji gubernatora Hansa Franka na Wa-
wel28 i stamtąd, pod koniec wojny do jego willi w Schliersee w Bawarii. W roku 1945, kiedy
wkroczyły tam wojska amerykańskie Damę z gronostajem przekazano do składnicy dziel
sztuki w Monachium. W następnym roku władze wojskowe wyraziły zgodę na powrót dzie-
ła Leonarda do Polski. Dama z gronostajem wraz z innymi zagrabionymi przez hitlerowców
skarbami przyjechała do Krakowa i została umieszczona w Muzeum Czartoryskich.
24 Na odwrocie obrazu Leonarda widnieje napis: „C.EC.DG.418.”, co znaczy: Collection Elżbieta Czar-
toryska Dom Gotycki 418, por. I. Czartoryska, Poczet pamiątek zachowanych w Domu Gotyckim w Pu-
ławach, Warszawa 1828, s. 40.
25 Rostworowski, o.c, s. 47-48. Wówczas za najcenniejszy uważano Portret młodzieńca Rafaela, ale
jest oczywiste, że razem z nim znajdowały się obrazy Leonarda i Rembrandta oraz dokumenty dotyczące
historii Polski.
26 Rzepińska, o. c., s. 31; D. Buli, Two Portraits by Leonardo: Ginevra de Benci and the Lady with an Er-
mine, „Artibus et Historiae” 25, 1992, s. 78-79.
2' Na rewersie obrazu widnieje tuszowa pieczątka „Furstlich. Czartoryskischen, Majorat Gołuchów”.
Niewykluczone, że było to posunięcie taktyczne księżnej, która kazała oznaczyć obraz pieczęcią zbiorów
Zamku Gołuchowskiego, aby depozyt nie pochodził z zagranicy, czyli z Cesarstwa Austriackiego, lecz
z terenów Cesarstwa Niemieckiego. Zabieg ten miał gwarantować bezpieczny odbiór po wojnie. Taką
sugestię wysunął Janusz Nowak, kierownik Działu Rękopisów Biblioteki Książąt Czartoryskich, na temat
analogicznej pieczęci widocznej na obrazie Rembrandta Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem.
28 Z tego czasu pochodzi napis na rewersie obrazu „BURG 1227” oraz pieczątka i naklejka.
na rewersie numery inwentarzowe (il. 5)24. Wprowadzenie do tekstu litery „W”, wskazuje
na polskie pochodzenie napisu. Księżna Izabela umieściła obraz w galerii sztuki, zwanej Do-
mem Gotyckim. Po klęsce powstania listopadowego Portret Cecylii przewieziono do Sienia-
wy i zamurowano go na 8 lat w jednej z pałacowych alków, aby udaremnić konfiskatę przez
zaborców25. W roku 1840 obraz Leonarda został przewieziony do Paryża, do Hotel Lambert,
gdzie Czartoryscy na emigracji mieli swoją siedzibę. Pozostał on w Paryżu przez trzy dekady,
nieudostępniany publiczności. W katalogu dzieł Leonarda Arsenea Houssayea z roku 1869,
portret określono jako zaginiony26. W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XIX wie-
ku rodzina Czartoryskich przeniosła swoje zbiory do znajdującego się wówczas pod zabo-
rem austriackim Krakowa. W roku 1876 zostało otwarte Muzeum Czartoryskich, w którym
Dama z gronostajem została po raz pierwszy wystawiona na widok publiczny.
Na czas I wojny światowej Damę, na prośbę Marii Ludwiki z Krasińskich Czartoryskiej
przyjęto na przechowanie do drezdeńskiej Gemaldegalerie2'. Wielu niemieckich i wło-
skich historyków sztuki miało okazję oglądać obraz, znany im dotychczas tylko z fotogra-
fii. Uznano go wówczas za autentyczne dzieło Leonarda i zidentyfikowano jako - opisany
przez Belłincioniego - wizerunek Cecylii Gallerani. Do muzeum w Krakowie portret Cecy-
lii wrócił w roku 1920. Przed II wojną światową obraz, wraz z innymi skarbami z Muzeum
Czartoryskich, ponownie ukryto w Sieniawie, ale tym razem kryjówka została odnalezio-
na przez okupantów i portret zagrabiono. Dama z gronostajem była przez krótki czas wy-
stawiana w Kaiser-Friedrich-Museum w Berlinie (obraz był przeznaczony do prywatnego
muzeum Hitlera w Linzu), a następnie trafiła do kolekcji gubernatora Hansa Franka na Wa-
wel28 i stamtąd, pod koniec wojny do jego willi w Schliersee w Bawarii. W roku 1945, kiedy
wkroczyły tam wojska amerykańskie Damę z gronostajem przekazano do składnicy dziel
sztuki w Monachium. W następnym roku władze wojskowe wyraziły zgodę na powrót dzie-
ła Leonarda do Polski. Dama z gronostajem wraz z innymi zagrabionymi przez hitlerowców
skarbami przyjechała do Krakowa i została umieszczona w Muzeum Czartoryskich.
24 Na odwrocie obrazu Leonarda widnieje napis: „C.EC.DG.418.”, co znaczy: Collection Elżbieta Czar-
toryska Dom Gotycki 418, por. I. Czartoryska, Poczet pamiątek zachowanych w Domu Gotyckim w Pu-
ławach, Warszawa 1828, s. 40.
25 Rostworowski, o.c, s. 47-48. Wówczas za najcenniejszy uważano Portret młodzieńca Rafaela, ale
jest oczywiste, że razem z nim znajdowały się obrazy Leonarda i Rembrandta oraz dokumenty dotyczące
historii Polski.
26 Rzepińska, o. c., s. 31; D. Buli, Two Portraits by Leonardo: Ginevra de Benci and the Lady with an Er-
mine, „Artibus et Historiae” 25, 1992, s. 78-79.
2' Na rewersie obrazu widnieje tuszowa pieczątka „Furstlich. Czartoryskischen, Majorat Gołuchów”.
Niewykluczone, że było to posunięcie taktyczne księżnej, która kazała oznaczyć obraz pieczęcią zbiorów
Zamku Gołuchowskiego, aby depozyt nie pochodził z zagranicy, czyli z Cesarstwa Austriackiego, lecz
z terenów Cesarstwa Niemieckiego. Zabieg ten miał gwarantować bezpieczny odbiór po wojnie. Taką
sugestię wysunął Janusz Nowak, kierownik Działu Rękopisów Biblioteki Książąt Czartoryskich, na temat
analogicznej pieczęci widocznej na obrazie Rembrandta Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem.
28 Z tego czasu pochodzi napis na rewersie obrazu „BURG 1227” oraz pieczątka i naklejka.