DOI Heft:
Sztuka XX wieku
DOI Artikel:Jakimowicz, Irena; Witkiewicz, Stanisław Ignacy [Ill.]: Witkacy w Rosji
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19631#0177
Irena Jakimowicz
WITKACY W ROSJI*
c
V-^óż o tym wiemy? Pewnych danych dotyczących pobytu Stanisława Ignacego Witkiewi-
cza w tym kraju czasu wojny jest właściwie zbyt mało, by jakiś większy tekst o tym zagadnieniu
napisać, a jednak kusi ono nieodparcie. Pierwsza wojna światowa była wstrząsem na nieznaną
dotąd skalę, a wstrząsem tym głębszym i dotkliwszym, że następował po długim okresie pokoju,
jakkolwiek wiele o pozorności tego pokoju dałoby się powiedzieć. Wojna zmieniła nie tylko
mapę polityczną Europy, ale—jak wiadomo — przyspieszyła przemiany społeczne i obycza-
jowe; obok zagłady i zniszczenia niosła ziarna nowych idei. Niejednemu, rokującemu wielkie
nadzieje artyście przyniosła niepotrzebną, przedwczesną śmierć, innym dała przeżycia egzy-
stencjalne tej miary, że zaważyły one decydująco na ukształtowaniu ich światopoglądu i twór-
czości.
Leon Chwistek w okopach wołyńskich doznał bezpośredniego poczucia przejścia pod wpły-
wem warunków wojennych do zupełnie odmiennej rzeczywistości, intelektualnego olśnienia, które
pozwoliło mu na sformułowanie myśli dawniej tylko niejasno przeczuwanych. Już w jesieni
1916 roku powstała pierwsza redakcja „Wielości rzeczywistości"; tekst tej pracy fundamental-
nej dla dalszej twórczości Chwistka i dla kształtowania się awangardowej teorii sztuki w pol-
skim środowisku ukazał się drukiem w zmienionej nieco formie w 1917 roku jako „Pojęcie rze-
czywistości". Według profesora Leszczyńskiego i dla Witkiewicza okopy wojenne były miejscem
* Artykuł ten, jak i następny — ,,0 poszerzenie przestrzeni wewnętrznej. Z eksperymentów narkotycznych
S. I. Witkiewicza", jakkolwiek w niewielkim stopniu opierają się na zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie
powstały w oparciu po części o materiały założonego przed kilku laty przez autorkę przy Gabinecie Grafiki
i Rysunków Współczesnych ośrodka dokumentacji twórczości malarskiej S. I. Witkiewicza. Pierwszy zyskał wiele
dzięki pobytowi autorki w Leningradzie w 1980 roku w ramach wymiany z muzeum Ermitażu. Oba są poszerzo-
nymi fragmentami opracowywanej dla Wydawnictw Artystycznych i Filmowych książki o twórczości malarskiej
Witkacego, a jednocześnie współdziałają w przygotowaniach planowanej na 1985 rok w Muzeum Narodowym
wystawy monograficznej artysty w stulecie jego urodzin.
173
WITKACY W ROSJI*
c
V-^óż o tym wiemy? Pewnych danych dotyczących pobytu Stanisława Ignacego Witkiewi-
cza w tym kraju czasu wojny jest właściwie zbyt mało, by jakiś większy tekst o tym zagadnieniu
napisać, a jednak kusi ono nieodparcie. Pierwsza wojna światowa była wstrząsem na nieznaną
dotąd skalę, a wstrząsem tym głębszym i dotkliwszym, że następował po długim okresie pokoju,
jakkolwiek wiele o pozorności tego pokoju dałoby się powiedzieć. Wojna zmieniła nie tylko
mapę polityczną Europy, ale—jak wiadomo — przyspieszyła przemiany społeczne i obycza-
jowe; obok zagłady i zniszczenia niosła ziarna nowych idei. Niejednemu, rokującemu wielkie
nadzieje artyście przyniosła niepotrzebną, przedwczesną śmierć, innym dała przeżycia egzy-
stencjalne tej miary, że zaważyły one decydująco na ukształtowaniu ich światopoglądu i twór-
czości.
Leon Chwistek w okopach wołyńskich doznał bezpośredniego poczucia przejścia pod wpły-
wem warunków wojennych do zupełnie odmiennej rzeczywistości, intelektualnego olśnienia, które
pozwoliło mu na sformułowanie myśli dawniej tylko niejasno przeczuwanych. Już w jesieni
1916 roku powstała pierwsza redakcja „Wielości rzeczywistości"; tekst tej pracy fundamental-
nej dla dalszej twórczości Chwistka i dla kształtowania się awangardowej teorii sztuki w pol-
skim środowisku ukazał się drukiem w zmienionej nieco formie w 1917 roku jako „Pojęcie rze-
czywistości". Według profesora Leszczyńskiego i dla Witkiewicza okopy wojenne były miejscem
* Artykuł ten, jak i następny — ,,0 poszerzenie przestrzeni wewnętrznej. Z eksperymentów narkotycznych
S. I. Witkiewicza", jakkolwiek w niewielkim stopniu opierają się na zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie
powstały w oparciu po części o materiały założonego przed kilku laty przez autorkę przy Gabinecie Grafiki
i Rysunków Współczesnych ośrodka dokumentacji twórczości malarskiej S. I. Witkiewicza. Pierwszy zyskał wiele
dzięki pobytowi autorki w Leningradzie w 1980 roku w ramach wymiany z muzeum Ermitażu. Oba są poszerzo-
nymi fragmentami opracowywanej dla Wydawnictw Artystycznych i Filmowych książki o twórczości malarskiej
Witkacego, a jednocześnie współdziałają w przygotowaniach planowanej na 1985 rok w Muzeum Narodowym
wystawy monograficznej artysty w stulecie jego urodzin.
173