Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (1(37).2012/2013)

il. 21 fig. 2
Galeria Dawnego
Malarstwa
Europejskiego, „Ciało:
akt w malarstwie włoskim
i północnoeuropejskim”
I Gallery of European
Old Masters, “The body.
The nude in Italian and
Northern European
painting”
fot. 1 photo © Zbigniew Doliński /
Muzeum Narodowe
w Warszawie

w ich społecznym kontekście. Ma stawiać przed widzem pytania: po co i dla kogo two-
rzono obrazy, z jakim przesłaniem ideowym i społecznym, czyje aspiracje i intencje mia-
ły wyrażać, jakie obyczaje i rytuały stanowiły ich funkcję. Naszym celem jest powiązanie
wielu narracji cząstkowych w uniwersalną panoramę dawnego malarstwa europejskiego.
Nie chodzi o to, by zatrzeć różnice epok i regionów (zachowujemy zresztą niektóre trady-
cyjne podziały chronologiczno-geograficzne), lecz by wydobyć różnorodność we wspólno-
cie. Chcemy konfrontować dokonania środowisk artystycznych Południa i Północy - ma-
larstwa włoskiego i francuskiego oraz niderlandzkiego, flamandzkiego, holenderskiego
i niemieckiego. Galerie w obecnym kształcie przedstawiają zespoły dzieł według hierarchii
gatunków, stworzonej przez renesansową teorię sztuki. Stąd - kolejne galerie. Na drugim
piętrze jest to galeria najwyżej cenionych wielkich i małych „historii”, czyli wysokich te-
matów biblijnych, mitologicznych, alegorycznych, literackich. Na pierwszym piętrze (poza
galerią portretu), w ryzalicie, znajduje się galeria pejzażu w jego licznych odmianach - he-
roicznym, malowniczym, realistyczno-topograficznym. W dolnym ryzalicie prezentowane
są obrazy gabinetowe i salonowe o „niskich” tematach: sceny rodzajowe, przedstawienia
zwierząt i martwe natury. W ten sposób topografia poszczególnych galerii od ich górnych
poziomów do parteru odzwierciedla hierarchiczną piramidę gatunków malarskich - od
najwyższych „historii” do zajmujących najniższe miejsce martwych natur. Zwiedzanie


można rozpocząć od dolnych szczebli drabiny, by wspiąć się na wyżyny wielkich i małych
„historii” lub odwrotnie.
Dawna teoria sztuki uznawała za najbardziej szlachetne i „wysokie” tematy religijne, mito-
logiczne, alegoryczne - zwane „historiami” (storie). Te wielofigurowe kompozycje i pojedyncze
figury mają swe źródło w literaturze starożytnej, biblijnej i chrześcijańskiej. Jest to katego-
ria malarstwa najbardziej ambitna, wymagająca wiedzy teologicznej lub humanistycznej.
„Historie” pełniły funkcję liturgiczną w ołtarzach kościołów, kommemoratywną jako epitafia,
dewocyjną jako prywatne obrazy modlitewne w domu lub kaplicy, dekoracyjną i polityczno-
-gloryfikacyjną w rezydencjach i gmachach publicznych, wreszcie funkcję delektowania oka
i umysłu jako okazy do podziwiania w kolekcjach koneserów sztuki. Obrazy kultowe w na-
stawach ołtarzowych pouczały o prawdach wiary i unaoczniały obiekt religijnej czci; obrazy
dewocyjne skłaniały do modlitwy i medytacji nad Wcieleniem, Pasją i Zbawieniem oraz ży-
wotami świętych. Zawieszane we wnętrzach świeckich, dostarczały zmysłowej przyjemności
i umysłowej rozrywki, zawierały też przesłania moralne, ukazując ideały i cnoty, takie jak
męstwo, stałość, posłuszeństwo, rozsądek - wzorce do naśladowania. Prezentowały erudycyjne
treści filozoficzne i polityczne oraz programy gloryfikacji panujących osób i elit.
Zgodnie z tymi założeniami eksponowane są kolejne zespoły obrazów. Pierwszy stano-
wią „Wczesne «historie»: włoskie mitologie - niderlandzkie żywoty świętych - niemieckie

il. 31 fig. 3
Galeria Dawnego
Malarstwa
Europejskiego,
„Sacrum: obrazy
do modlitwy prywatnej
i obrazy ołtarzowe”
I Gallery of European
Old Masters, “Sacrum:
paintings for private
devotion and
altarpieces”
fot. I photo © Zbigniew
Doliński / Muzeum Narodowe
w Warszawie