Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (1(37).2012/2013)

Dorota Ignatowicz-Woźniakowska

Bitwa pod Grunwaldem Jana Matejki1 -
losy obrazu i historia jego konserwacji
do 1999 roku

W1872 roku Matejko wykonuje pierwsze szkice do Bitwy, studiuje materiały historyczne
m.in. zbroje i kostiumy, poświęca wiele czasu na szkice koni w ruchu. Te ostatnie powstają
w majątkach takich jak Krasiczyn, Gumniska, Krzeszowice, gdzie znajdowały się duże stad-
niny, oraz w folwarku artysty Krzesławice pod Krakowem. Jesienią 1877 roku, kiedy obraz
jest już prawie skończony, malarz zwiedza pola Grunwaldu. 7 września 1878 roku Bitwa zo-
staje przeniesiona na drugie piętro krakowskiego ratusza i naciągnięta na właściwe krosna.
17 września 1878 roku artysta podpisuje i datuje dzieło. 28 tegoż miesiąca obraz zostaje udo-
stępniony publiczności. W listopadzie Grunwald rozpoczyna wędrówkę2. W sumie odbył
trzydzieści dwie podróże, w tym siedemnaście za życia Matejki.
W czasie I wojny światowej Bitwa znajdowała się w Moskwie, ewakuowana tam ze wzglę-
dów bezpieczeństwa pod opieką Aleksandra Lednickiego3. Sześć lat później, 17 grudnia
1921 roku, powróciła do Warszawy, do Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych, dzięki staraniom
przedstawicieli Delegacji Polskiej dla Sprawy Rewindykacji, po podpisaniu traktatu ryskiego4.
W wydarzeniach tych brał udział Stanisław Ejsmond. Wtedy też zostały przeprowadzone
pierwsze poważne prace konserwatorskie pod kierunkiem prof. Tadeusza Pruszkowskiego.
Wzmocniono wówczas uszkodzenia płótna wzdłuż pionowych boków (około 10 cm od kra-
wędzi), łatami klejonymi masą klajstrową. Uszkodzenia te powstały od gwoździ, gdyż artysta
wielokrotnie - przy okazji kolejnych wypożyczeń Bitwy na wystawy - nabijał płótno na krosna
(il. 1-2). Wtedy także rozpętała się konserwatorska burza, w związku z wykonaniem bardzo
poważnego zabiegu pokrycia całego odwrocia farbą olejną - bielą ołowianą - dodatkowo

1 Sygnowana pośrodku u dołu Jan Matejko rp.1878, namalowana w technice olejnej na płótnie o wymiarach
426 X 987 cm (ok. 42 m2), nr inw. MP 443 MNW. Pochodzi ze zbiorów Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych. W1940 r.
wpisana do inwentarza muzeum. Zob. Galeria Malarstwa Polskiego. Przewodnik, red. Elżbieta Charazińska, Ewa
Micke-Broniarek przy współpracy Małgorzaty Płomińskiej, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 2003, s. 113
(Ewa Micke-Broniarek). Płótno o odpowiednich wymiarach zostało sprowadzone specjalnie z Paryża. Zob. Bohdan
Marconi, II. Opis techniczny. Stan zachowania wr. 1944-45. Konserwacja, Teki Marconiego, T.M. 80- 6, Narodowy
Instytut Dziedzictwa w Warszawie. Dziękuję pani Marcie Michałowskiej, kierownikowi Zespołu Archiwaliów
Narodowego Instytutu Dziedzictwa, za pomoc przy zbieraniu materiałów do niniejszej publikacji.
2 Bohdan Marconi, Bitwa pod Grunwaldem, „Kamena” 1953, R. XII (XX), nr 4(90), s. 40.
3 Przed wojną poseł do Dumy, później współpracownik Wydziału Opieki nad Zabytkami przy Komitecie
Polskim w Moskwie. Zob. Ewa Micke-Broniarek, Bitwa pod Grunwaldem - historia i mit [w:] Jana Matejki Bitwa pod
Grunwaldem Nowe spojrzenia, red. Katarzyna Murawska-Muthesius, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa
2010, s.47.
4 Ibidem, s. 47. Zob. też: Bohdan Marconi, O sztuce konserwacji, Arkady, Warszawa 1982, s. 148.