Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (1(37).2012/2013)

Iwona Danielewicz

Galeria Sztuki XIX Wieku

Stupięćdziesięciolecie istnienia Muzeum Narodowego w Warszawie stało się okazją do
zaprezentowania nowej koncepcji galerii stałych. Dawna Galeria Malarstwa Polskiego
w gmachu przy Alejach Jerozolimskich kilkakrotnie podlegała przeobrażeniom wynikłym
z przeświadczenia o wyjątkowym charakterze sztuki polskiej, jej misji dziejowej, bogactwa
i przemian.
Przygotowana w związku z jubileuszem nowa ekspozycja w salach pierwszego piętra różni
się od wcześniejszych prezentacji. W jednej przestrzeni zebrano dzieła sztuki polskiej i euro-
pejskiej XIX stulecia ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie. Skonfrontowano - na
zasadzie i podobieństw, i różnic - dokonania artystyczne twórców polskich i europejskich,
francuskich, niemieckich oraz rosyjskich.
Historia muzeum i formowanie się jego kolekcji podporządkowane były kwestii tożsa-
mości narodowej - prezentowanie dzieł wybitnych artystów polskich wyrażało postawę pa-
triotyczną i obywatelską. Koncepcja nowej Galerii Sztuki XIX Wieku wpisuje się w zasady
i założenia leżące u podstaw powołania w 1862 roku Muzeum Sztuk Pięknych wynikające
z powinności prezentowania sztuki narodowej. Zarazem prezentacja wybranych dzieł artystów
z innych krajów europejskich, z innych centrów kulturowych podkreśla wyjątkowość, boga-
ctwo i znaczenie sztuki polskiej w ich kontekście. Ukazuje, że proces kształtowania się sztuki
polskiej w XIX wieku był dynamiczny, a rola sztuki i artysty nieustannie reinterpretowana
i przewartościowywana - nie wskrzeszano stale dawnych form i tematów, ale w tragicznej te-
raźniejszości powoływano do życia nowe znaczenia, przyswajano nowe motywy i wzbogacano
warsztat. Rodzimy tradycjonalizm, silnie eksponowany w krytyce artystycznej XIX stulecia,
funkcjonował w konfrontacji z kształtującym się modernizmem. Za Wiesławem Juszczakiem
można powiedzieć, że niezwykłość polskiego modernizmu miała swe źródła w przywiązaniu
do tradycji1. Eksponowane łącznie w warszawskim Muzeum Narodowym dzieła sztuki euro-
pejskiej i polskiej świadczą o tym, że choć funkcjonowaliśmy na „peryferiach” i bez własnej
państwowości, należeliśmy do narodów historycznych - z własnym państwem, silną tradycją,
rodzimą warstwą wyższą i własną kulturą2. Artyści polscy studiujący w różnych ośrodkach
europejskich odnosili się do nowych idei i kierunków, odrzucali je bądź twórczo przetwarzali,
zaś odmienność ich sztuki nie pochodziła z „zapóźnienia”, lecz ze świadomego wyboru, wyni-
kającego z tragedii narodu zniewolonego, który tradycję uczynił źródłem swojej tożsamości.
Galeria Sztuki XIX Wieku kontynuuje wypracowany dawniej estetyczno-historyczny mo-
del ekspozycji z układem chronologicznym, z podziałem na style, kierunki i kręgi artystyczne
1 Wiesław Juszczak, Malarstwo polskie. Modernizm, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Oficyna
Wydawnicza Auriga, Warszawa 1977, s. 18.
2 Tomasz Kizwalter, Modernizacja z polskiej perspektywy: wiekXIX [w:] Drogi do nowoczesności. Idea moder-
nizacji w polskiej myśli politycznej, red. Jacek Kleczkowski i Michał Sułdrzyński, Ośrodek Myśli Politycznej i Wyższa
Szkoła Europejska im. ks. Józefa Tichnera, Kraków 2006, s. 51.