DOI Heft:
Część II / Part II. Neerlandica
DOI Artikel:Ziemba, Antoni: Modus rusticus portretu holenderskiego jako model tożsamościowy obywateli Republiki Niderlandzkiej: obraz Govaerta Flincka w Muzeum Narodowym w Warszawie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.45360#0190
Antoni Ziemba
Modus rusticus portretu holenderskiego jako
model tożsamościowy obywateli Republiki
Niderlandzkiej: obraz Govaerta Flincka
w Muzeum Narodowym w Warszawie
W swych Adagiach Erazm z Rotterdamu dał taki oto idealizowany wizerunek mieszkań-
ców Niderlandów: „Jeśli brać pod uwagę obyczaje życia codziennego, nie ma ludu bardziej
skłonnego do człowieczeństwa i dobroci, a zarazem bardziej dalekiego od niepohamowania
i okrucieństwa. Lud ten obdarzony jest charakterem prostym i uczciwym, bez jakiejkolwiek
nikczemności lub fałszu, i nie jest podatny na istotne występki, może tylko na pewne umiło-
wanie przyjemności, zwłaszcza w świętowaniu”1.
W całej literaturze holenderskiej XVII i XVIII wieku powtarza się charakterystyczna klisza
ówczesnego mieszkańca Republiki: człowieka rzetelnego, uczciwego, rozważnego, odpowie-
dzialnego, surowego w obyczajach, skromnie odzianego, pobożnego, pracowitego, kochającego
porządek, otwartego i gościnnego2. Klisza ta często łączy się z inną - walecznego patrioty i żar-
liwego kalwina: odważnego w walce, bezkompromisowego w umiłowaniu wolności, gorliwego
w wierze, aktywnego w obowiązkach obywatelskich, energicznego w swej profesji, dumnego
i zadowolonego z siebie. Oba te wzorce moralnych zalet - „człeka poczciwego”, spokojnego
obywatela-mieszczanina oraz aktywnego obywatela-patrioty - odczytujemy z kart dzieł histo-
riograficznych, takich jak: Emanuela van de Meterena, Belgische ofte Nederlantsche Historien,
van onse tijden (Delft 1595,1605, wyd. uzup.: Historie der nederlandscher ende haerder na-buren
oorlogen endegeschiedenissen, Den Haag 1614), Hugona Grotiusa, Tractaetvande Outheytvande
Batavische nu Hollandsche Republique (Den Haag 1610) oraz Nederlandtsche Jaerboecken en histo-
rien, sederthet jaerMDLVtothetjaerMDCIX (Amsterdam 1681), Pietera Hoofta, Nederlandsche
Historien (Amsterdam 1642), Casparusa Wachtendorpa, Oude Hollandsche Geschiedenissen
(Amsterdam 1645) czy też Petrusa Christiaensza Bora, Oorspronck, begin en vervolgh der
Nederlandsche Oorlogen, bewerten, en borgelyke oneenigheden, beginnende met d’opdracht der
selve Landen, gedaen by Keyser Karel den Vijfden (Amsterdam 1679-1684). Znajdujemy te mo-
dele także w opisach społeczeństwa i kraju: u Romeyna de Hooghe’a w Spiegel van Staat der
Vereenigde Nederlanden (Amsterdam 1706) czy Johannesa le Francqa van Berkhey’aw Na tu rlyke
Historie van Holland (Amsterdam 1769-1779), w opisach i kronikach miast (Melchior Fokkens,
Amsterdam 1664; Olfert Dappert, 1665: Tobias van Domselaer, Amsterdam 1665; Dirck van
1 Cyt. za: Simon Schama, Überfluss und schöner Schein. Zur Kultur der Niederlande im Goldenen Zeitalter,
Kindler, München 1988, s. 19 [tłum, cytatu na język polski A. Ziemba]. Zob. The ‘Adages’ of Erasmus, ed. and trans,
by Margaret Mann Philips, Cambridge University Press, Cambridge 1964, s. 211.
2 Antoni Ziemba, Etos narodowy w Niderlandach XVI-XVIII wieku [w:] idem, Nowe dzieci Izraela. Stary
Testament w kulturze holenderskiejXVII wieku, Neriton, Warszawa 2000, s. 75-124.
Modus rusticus portretu holenderskiego jako
model tożsamościowy obywateli Republiki
Niderlandzkiej: obraz Govaerta Flincka
w Muzeum Narodowym w Warszawie
W swych Adagiach Erazm z Rotterdamu dał taki oto idealizowany wizerunek mieszkań-
ców Niderlandów: „Jeśli brać pod uwagę obyczaje życia codziennego, nie ma ludu bardziej
skłonnego do człowieczeństwa i dobroci, a zarazem bardziej dalekiego od niepohamowania
i okrucieństwa. Lud ten obdarzony jest charakterem prostym i uczciwym, bez jakiejkolwiek
nikczemności lub fałszu, i nie jest podatny na istotne występki, może tylko na pewne umiło-
wanie przyjemności, zwłaszcza w świętowaniu”1.
W całej literaturze holenderskiej XVII i XVIII wieku powtarza się charakterystyczna klisza
ówczesnego mieszkańca Republiki: człowieka rzetelnego, uczciwego, rozważnego, odpowie-
dzialnego, surowego w obyczajach, skromnie odzianego, pobożnego, pracowitego, kochającego
porządek, otwartego i gościnnego2. Klisza ta często łączy się z inną - walecznego patrioty i żar-
liwego kalwina: odważnego w walce, bezkompromisowego w umiłowaniu wolności, gorliwego
w wierze, aktywnego w obowiązkach obywatelskich, energicznego w swej profesji, dumnego
i zadowolonego z siebie. Oba te wzorce moralnych zalet - „człeka poczciwego”, spokojnego
obywatela-mieszczanina oraz aktywnego obywatela-patrioty - odczytujemy z kart dzieł histo-
riograficznych, takich jak: Emanuela van de Meterena, Belgische ofte Nederlantsche Historien,
van onse tijden (Delft 1595,1605, wyd. uzup.: Historie der nederlandscher ende haerder na-buren
oorlogen endegeschiedenissen, Den Haag 1614), Hugona Grotiusa, Tractaetvande Outheytvande
Batavische nu Hollandsche Republique (Den Haag 1610) oraz Nederlandtsche Jaerboecken en histo-
rien, sederthet jaerMDLVtothetjaerMDCIX (Amsterdam 1681), Pietera Hoofta, Nederlandsche
Historien (Amsterdam 1642), Casparusa Wachtendorpa, Oude Hollandsche Geschiedenissen
(Amsterdam 1645) czy też Petrusa Christiaensza Bora, Oorspronck, begin en vervolgh der
Nederlandsche Oorlogen, bewerten, en borgelyke oneenigheden, beginnende met d’opdracht der
selve Landen, gedaen by Keyser Karel den Vijfden (Amsterdam 1679-1684). Znajdujemy te mo-
dele także w opisach społeczeństwa i kraju: u Romeyna de Hooghe’a w Spiegel van Staat der
Vereenigde Nederlanden (Amsterdam 1706) czy Johannesa le Francqa van Berkhey’aw Na tu rlyke
Historie van Holland (Amsterdam 1769-1779), w opisach i kronikach miast (Melchior Fokkens,
Amsterdam 1664; Olfert Dappert, 1665: Tobias van Domselaer, Amsterdam 1665; Dirck van
1 Cyt. za: Simon Schama, Überfluss und schöner Schein. Zur Kultur der Niederlande im Goldenen Zeitalter,
Kindler, München 1988, s. 19 [tłum, cytatu na język polski A. Ziemba]. Zob. The ‘Adages’ of Erasmus, ed. and trans,
by Margaret Mann Philips, Cambridge University Press, Cambridge 1964, s. 211.
2 Antoni Ziemba, Etos narodowy w Niderlandach XVI-XVIII wieku [w:] idem, Nowe dzieci Izraela. Stary
Testament w kulturze holenderskiejXVII wieku, Neriton, Warszawa 2000, s. 75-124.