Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (1(37).2012/2013)

Hanna Benesz

Kuszenie świętego Antoniego z Muzeum
Narodowego w Warszawie i Pejzaż z legendą
świętego Krzysztofa z Państwowego Muzeum
Ermitażu w Petersburgu - próba interpretacji
i atrybucji
Odzyskanaprzedparomalaty strata wojenna ze Zbiorów Dawnej Sztuki Europejskiej Muzeum
Narodowego w Warszawie stała się inspiracją nie tylko do obszerniejszego studium przypad-
ku, lecz również do podjęcia zagadnienia atrybucji pokrewnego obrazu z kolekcji Ermitażu1.
Obraz warszawski - namalowany przez szesnastowiecznego mistrza niderlandzkiego i uka-
zujący scenę Kuszenia świętego Antoniego przedwojenny dar Andrzeja i Hanny Grabińskich - od-
nalazł się na Wawelu w 2007 roku. Wywieziony z MNW do Krakowa decyzją władz hitlerowskich
w listopadzie 1939 roku2, został przekazany architektowi Franzowi Koettgenowi, odpowiedzial-
nemu za dekorację rezydencji Hansa Franka, generalnego gubernatora okupowanej Polski3. Nie
wiadomo, czy w latach 1943-1944 obraz wywieziono do Niemiec (jak to się stało z większością
zrabowanych dzieł sztuki), a następnie, po wojnie, rewindykowano ze składnic w Salzburgu
lub Monachium, czy też nigdy nie opuścił Krakowa. Powojenne publikacje zwracające uwagę
na tę stratę wojenną nie przyniosły rezultatu do stycznia 2007 roku4. Po wyjaśnieniu kwestii
1 Opracowanie na temat odzyskanego obrazu warszawskiego zostało opublikowane przez autorkę niniej-
szego artykułu pod tytułem Rzecz o „Kuszeniu św. Antoniego” na Wawelu i problemach z Janem Wellesem de Cockiem,
„Amicissima. Studia Magdalenae Piwocka oblata”, Cracoviae MMX, s. 93-99.
2 Z Archiwum Muzeum Narodowego w Warszawie (t. 674, Das ehemalige polnische Nationalmuseum,
loop Sichergestellte Kunstgegenständen. Verzeichnis der im November und Dezember 1939 nach Krakau überführten
Kisten mit Museumgegenständen, s. 70) wiemy, że zespół hitlerowski kierowany był przez Josepha Mühlmanna,
Specjalnego Pełnomocnika do Spraw Sztuki, Sekcja Północ. Wraz z wieloma innymi dziełami sztuki, które zostały
zakwalifikowane jako „kategoria pierwsza”, pod pozycją nr 2429 na liście dzieł zrabowanych wówczas ze zbiorów
Muzeum Narodowego w Warszawie, przetransportowano go do Krakowa (Dienststelle des Sonderbeauftragten
Süd) w skrzyni oznakowanej symbolem 15.M.O. (malarstwo obce).
3 Instytut Pamięci Narodowej, archiwum narodowe, sygn. GG I/5990, Regierung des Generalgouvernement.
Staatssekretariat. Amt für die Pflege alter Kunst. Krakau. Gruppe Süd, s. 5, nr 6.
4 Muzeum Narodowe w Warszawie zostało wówczas powiadomione przez Zamek Królewski na Wawelu,
że w jego zbiorach znalazł się, dzięki zapisowi testamentalnemu, obraz identyczny z niegdyś należącym do kolekcji
Galerii Malarstwa Obcego MNW. Podczas identyfikacji w pracowni konserwacji malarstwa na Wawelu zaprezento-
wano malowidło pokryte grubą warstwą pożółkłego werniksu, z widocznymi wzdłuż górnej krawędzi kompozycji
ubytkami, które nosiły ślady wstępnych zabiegów konserwatorskich. Na odwrocie drewnianego podłoża widniał,
naniesiony czerwoną farbą, numer inwentarza Zbiorów Państwowych Zamku Królewskiego na Wawelu. Okazało się,
że obraz przebywał na Wawelu od dawna jako dar tej samej osoby, która w 2006-2007 (?) zapisała do tychże zbiorów
resztę swego majątku. Przeprowadzone badanie pozwoliło na jednoznaczne zidentyfikowanie dzieła jako własności
Muzeum Narodowego w Warszawie. Jego dawny numer inwentarza 126215, usunięty chemicznie z drewnianego
podłoża w niewiadomym czasie, został ujawniony dzięki reflektografii w podczerwieni.