Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (1(37).2012/2013)

Piotr Borusowski

Podglądając przez dziurkę od klucza:
perspectyfkas Leonaerta Bramera
Leonaert Bramer (1596-1674) to jeden z najciekawszych artystów holenderskiego Złotego
Wieku1. Choć w rodzinnym Delft działał równolegle do tak wybitnych twórców jak
Johannes Vermeer, Pieter de Hooch, Emanuel de Witte czy Carei Fabritius, nie można
go zakwalifikować do grona współtwórców tzw. szkoły z Delft. Zamiłowanie do ukazują-
cych nocne sceny kompozycji, nietypowe, często dziwaczne tematy oraz impastowy spo-
sób malowania zdecydowanie odróżniały go od współczesnych mu malarzy delfckich.
Przechowywany w Muzeum Narodowym w Warszawie obraz Obrzezanie Chrystusa jest
najlepszym przykładem typu dzieł, którymi Bramer znakomicie trafiał w gusta kolekcjone-
rów (il. i)2. Najważniejszą rolę artysta przyznał tu zgromadzonej wokół kamiennego ołtarza
Świętej Rodzinie i grupie kapłanów. Ich pierwszorzędne znaczenie podkreślone jest jedno-
litym neutralnym tłem, ożywionym jedynie snopem płynącego z góry światła. Jednocześnie
uwagę przyciąga pejzaż widoczny w prześwicie arkady po prawej stronie kompozycji, gdzie
na tle błękitnego nieba, wśród drzew, widać fragment świątyni zwieńczonej rzeźbami.
Dzieło to pokazuje, w jak subtelny sposób Bramer posługiwał się motywami italianizują-
cymi w obrazach z okresu, kiedy w środowisku artystycznym Delft miał już mocną pozycję.
Zachowane inwentarze dowodzą, że w latach trzydziestych i czterdziestych XVII wieku stał
się najpopularniejszym rodzimym malarzem. Co jednak ciekawe, œuvre Bramera zawiera

1 Najważniejsze publikacje dotyczące malarza: Heinrich Wichmann, Leonaert Bramer. Sein Leben, und
seine Kunst. Ein Betrag zur Geschichte der holländischen Malerei zur Zeit Rembrandts, K. W. Hiersemann, Leipzig 1923;
Leonaert Bramer, 1596-1674.. A Painter of the Night, ed. Frima Fox Hofrichter, with essays by Walter Liedtke, Leonard
J. Slatkes, Arthur K. Wheelock, Jr., kat. wyst., The Patrick and Beatrice Haggerty Museum of Art, Milwaukee, 4 grud-
nia 1992 - 28 lutego 1993, The Patrick and Beatrice Haggerty Museum of Art, Marquette University, Milwaukee
(Wise.) 1992; Jane ten Brink Goldsmith et al., Leonaert Bramer, 1596-1674.. Ingenious Painter and Draughtsman in
Rome and Delft, kat. wyst., Stedelijk Museum Het Prinsenhof, Delft, 9 września - 13 listopada 1994, Waanders
Uitgevers; Stedelijk Museum Het Prinsenhof, Zwolle-Delft 1994; Walter Liedtke, A View of Delft. Vermeer and his
Contemporaries, Waanders Publishers, Zwolle 2000; Walter Liedtke, Michi el C. Plomp, Axel Rüger, Vermeer and the
Delft School, contrib. by Reinier Baarsen et al., kat. wyst., The Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork, 8 marca -
27 maja 2001; The National Gallery, Londyn, 20 czerwca -16 września 2001, The Metropolitan Museum of Art, Yale
University Press, New York-New Haven and London 2001.
2 1640-1650, Muzeum Narodowe w Warszawie. Na temat obrazu zob. m.in.: H. Wichmann, op. cit., s. no;
Rembrandt i jego krąg, red. Jan Białostocki et al., kat. wyst., Muzeum Narodowe w Warszawie, 15 marca - 30 kwietnia
1956, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 1956, s. 29-32, kat. nr 1; Arcydzieła malarstwa holenderskiegoXVII
wieku ze zbiorów polskich, kat. wyst., Muzeum Sztuki w Łodzi, listopad-grudzień 1967, Muzeum Sztuki w Łodzi,
Łódź 1967, s. nlb., kat. nr 8; Jane ten Brink Goldsmith et al., Leonaert Bramer, 1596-1674.. Ingenious Painter...,
op. cit., s. 170-171, kat. nr 47. Na temat innych dzieł Bramera w dawnych kolekcjach polskich zob. Michał Walicki,
Nieznane dzieło Leonaerta Bramera, „Rocznik Muzeum Narodowego” 1957, t. 2, s. 707-718. W Muzeum Narodowym
w Warszawie przechowywane są jeszcze dwa obrazy wiązane dawniej z Bramerem (Wskrzeszenie Łazarza oraz Jezus
uzdrawiający opętanego z Gadary), jednak jego autorstwo zostało słusznie zakwestionowane. Zob. Maria Kluk,
Wojciech Kolasiński (1852-1916). Painter, Conservator and Collector, „Bulletin du Musée National de Varsovie” 1998,
XXXIX, n° 1-4, s. 109-111.