Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (1(37).2012/2013)

104

Neerlandica

stawiająca św. Antoniego Eremitę (L. 53), wykonaną przypuszczalnie dla konwentu antonitów
w Isenheim13. Taka hipoteza nadaje oczywiście Rodzime świń nowy, „nierodzajowy” sens -
nie negując jej nowatorstwa jako pierwszego w grafice „autonomicznego” opracowania tego
tematu, podnosi związki tej pracy z nieodległym od Kolmaru Isenheim z jego klasztorem,
szpitalem i hodowlą świń, która z jednej strony nasuwa myśl o wykonaniu tej ryciny na pod-
stawie obserwacji z natury, z drugiej zaś niejako usprawiedliwia pewną „idealizację” widoczną
w tym przedstawieniu zwierząt14.
Pomimo - albo może właśnie z powodu - ikonograficznego nowatorstwa tej ryciny, jej
oddźwięk w twórczości współczesnych i potomnych był niewielki: w literaturze odnotowano
tylko dwie jej kopie miedziorytnicze, będące właściwie swobodnymi transpozycjami15. W tym
kontekście Siennikowa ilustracja wydaje się tym bardziej interesującym wkładem w recepcję
sztuki „pięknego Marcina”. Co więcej, posłużenie się Schongauerowskim wzorem przy two-
rzeniu ilustracji do dzieła o aspiracjach naukowych antycypuje podobny zabieg znany z dzieła
Conrada Gessnera Historia animalium (wyd. Konrad Froschauer, Zurych 1583, fol. 144 r.),
w którym z ryciny Schongauera zaczerpnięto wizerunki pary dorosłych świń16.
Dalsza analiza ilustracji w dziele Siennika pokazuje, że nie tylko miedzioryt Schongauera
stanowił inspirację do powstania tej kompozycji. Kolejna jej partia, mężczyzna przygotowu-
jący się do zabicia przytrzymywanej świni, jest także lustrzanym „cytatem” zaczerpniętym
z konkretnego źródła graficznego. Wzorem w tym przypadku był jeden z drzeworytów z se-
rii siedmiu planet, przedstawiający Saturna i jego „dzieci” (il. 3). Autorstwo tej pracy nadal
budzi kontrowersje wśród badaczy: była ona przypisywana albo Sebaldowi Behamowi, albo
Georgowi Penczowi17. Z tej ryciny twórca krakowskiego drzeworytu zaczerpnął jeszcze dwa
motywy: wiszącą zaszlachtowaną świnię (widoczną tylko fragmentarycznie) oraz czarny
rondel.
Dopełnienie Schongauerowskiego „cytatu” i sceny świniobicia motywem paleniska
z garnkiem zawieszonym nad ogniem oraz bezlistnym drzewem nasuwa pytanie, czy nie
oddziałał tutaj jeszcze jeden wzór. Ikonograficznie cała ta kompozycja wiąże się bowiem
z pracami miesiąca grudnia - to spostrzeżenie uprawomocnia następujące pytanie: czy in-
spiracją przy tworzeniu tej pracy musiały być oryginały Schongauera i Pencza (lub Behama),
czy też twórcy krakowskiego drzeworytu mogła być znana jedynie ich transpozycja, powstała
w związku z rozwijają się wówczas intensywnie w Krakowie grafiką kalendarzową. Takie
przypuszczenie nie jest bezzasadne - wiadomo bowiem, że tego rodzaju grafika była wielo-
krotnie wykorzystywana przy tworzeniu ilustracji do wszystkich trzech polskich herbariów.
Przewrotnie, hipotezę o istnieniu jakiejś kalendarzowej inspiracji dla omawianego drzeworytu

13 Zob. Thomas Hirthe, Zur Ikonographie im graphischen WerkMartin Schongauers [w:] Martin Schongauer.
Das Kupferstichwerk, Ausstellung zum 500. Todesjahr, Hrsg. Tilman Falk und Thomas Hirthe, kat. wyst., Staatliche
Graphische Sammlung München, u września - 10 listopada 1991, Staatliche Graphische Sammlung München,
München 1991, s. 20-21; The Illustrated Bartsch: Sixteenth Century German Artists, vol. 8, Commentary Part i (Le Peintre-
-Graveur 6 [Part ij), ed. Jane Campbell Hutchison, Abaris Books, Norwalk 1996, s. 250, nr 91.
14 The Illustrated Bartsch..., op. cit., nr 91.
15 Zob. Max Lehrs, Geschichte und kritischer Katalog des deutschen, niederländischen und französischen
Kupferstichs im XV. Jahrhundert, Bd. 4, Gesellschaft für vervielfältigende Kunst, Wien 1921, s. 284, nr 93; Hollstein’s
German..., op. cit., vol. 49, nr 91; The Illustrated Bartsch..., op. cit., nr 91.
16 Zob. The Illustrated Bartsch..., op. cit., nr 91.
17 Zob. Hollstein’s German Engravings, Etchings and Woodcuts 14.00-1700, vol. 31, ed. Tilman Falk, compiled
by Robert Zijlma, Koninklijke van Poll, Amsterdam 1991, s. 186-187, nr 89.