DOI Heft:
Część II / Part II. Neerlandica
DOI Artikel:Benesz, Hanna: Kuszenie świętego Antoniego z Muzeum Narodowego w Warszawie i Pejzaż z legendą świętego Krzysztofa z Państwowego Muzeum Ermitażu w Petersburgu - próba interpretacji i atrybucji
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.45360#0124
Hanna Benesz Kuszenie świętego Antoniego z Muzeum Narodowego w Warszawie...
123
OS I-543) oraz przypisywanym mu obrazem w Alte Pinakothek w Monachium (nr inw. 960).
Unverfehrt, który cytuje jeszcze dwie podobne kompozycje ze świętym Krzysztofem w półpo-
staci, łączone z nazwiskiem Mandijna: z dawnej kolekcji Birtschanskiego w Paryżu (obecnie
w Los Angeles County Museum, nr inw. 59.48) oraz w zbiorach uniwersyteckich w Liège
(nr inw. 12006), słusznie odrzuca tę atrybucję. Poza repertuarem diabelskich motywów, styli-
stycznie obrazy te - każdy co prawda w odmienny sposób - różnią się od sygnowanego dzieła
Mandijna. W stosunku zaś do obrazu petersburskiego kompozycje z Los Angeles i z Liège
są bardzo uproszczone. Co wszak ciekawe dla naszych rozważań, Unverfehrt zwraca uwagę
na pewne podobieństwa wersji z Liège do Kuszenia świętego Antoniego z San Francisco33.
Podobieństwa te jednakże ograniczają się wyłącznie do form niektórych demonicznych stwo-
rów oraz takich elementów pejzażu, jak skały à la Patinir czy kształt kopulastych koron drzew.
Obraz z Liège jest nie tylko uproszczony, ale wręcz prymitywny w stosunku do niezwykle
spójnych kompozycji z San Francisco i przede wszystkim z Petersburga, należy go zatem uznać
za dużo późniejsze naśladownictwo pochodzące z kręgu artystycznego, któremu Unverfehrt
nadał miano grupy Mandijna / Huysa34.
il. 6 I fig. 6
Fragmenty il. 1
i il. 4 ukazujące
demony o owadzich
formach w dymie
pożogi w obrazach
w Warszawie (po lewej
stronie od drzewa)
i w Petersburgu
(w prawym górnym
narożniku) I Details of
fig. 1 and fig. 4 showing
clouds of smoke with
evil spirits in the Warsaw
(to the left from the tree)
and of St Petersburg
paintings (in the right
upper corner)
fot. I photo © Piotr Ligier /
Muzeum Narodowe
w Warszawie
Jak widać, i Fechner i Unverfehrt w kontekście petersburskiego Pejzażu z legendą świę-
tego Krzysztofa wzmiankują obrazy łączone z de Cockiem, nie podejmując jednak konkret-
nych kroków atrybucyjnych. A przecież poza twórczością tego artysty, czy też jego warsztatu,
w drugiej ćwierci XVI wieku nie sposób odnaleźć równie wybitnych cech dojrzałego pejzażu
33 G. Unverfehrt, Hieronymus Bosch..., op. cit., s. 199: „Die Bilder in Leningrad und Lüttich sind in den
Sammlungen Jan Mandyn zugeschrieben, doch weder mit dessen Haarlemern Antonius noch mit der Münchener
Christophorusdiablerie deckt die Ausführung sich ganz. Man wird mit einer Zuschreibung an die Mandyn-
-Huys-Gruppe und einer Datierung um 1550 der Wahrheit nahekommen, wobei anzumerken ist, daß die sorgsame
Ausführung vor allem der Lütticher Tafel, deren Ausführung an die Antoniusversuchung in San Francisco erinnert
und die das früheste Beispiel dieser Komposition sein dürfte, den oft groben Antoniusimitationen überlegen ist”.
34 Od obrazu petersburskiego różni się też wieloma motywami. Jest to przede wszystkim monstrualna
głowa, która tu - również z wbitym w czaszkę nożem - stanowi coś w rodzaju wulkanicznego wzgórza z szeroko
otwartymi ustami, w których też roją się demoniczne stwory, podczas gdy z czubka głowy unosi się słup ognia.
Zob. opracowanie wersji w Liège: Dominique Allait, La peinture du XVe et du début du XVIe siècle dans les collections
publiques de Liège, vol. 6, Université de Liège, Bruxelles 2008, s. 243-244, kat. nr 44. Collection Répertoires. Autor
przywołuje jeszcze jedną, nieznaną Unverfehrtowi wersję w Museo Civico w Treviso. Obraz w Liège można oglą-
dać w dokumentacji KIK /1RPA [online], [dostęp: 1 czerwca 2011], dostępny w Internecie: <http://www.kikirpa.be/
www2/cgi-bin/wwwopac.exe?DATABASE=obj2&LANGUAGE=2&OPAC_URL=&%250=iooÓ4977&LIMIT=50>.
123
OS I-543) oraz przypisywanym mu obrazem w Alte Pinakothek w Monachium (nr inw. 960).
Unverfehrt, który cytuje jeszcze dwie podobne kompozycje ze świętym Krzysztofem w półpo-
staci, łączone z nazwiskiem Mandijna: z dawnej kolekcji Birtschanskiego w Paryżu (obecnie
w Los Angeles County Museum, nr inw. 59.48) oraz w zbiorach uniwersyteckich w Liège
(nr inw. 12006), słusznie odrzuca tę atrybucję. Poza repertuarem diabelskich motywów, styli-
stycznie obrazy te - każdy co prawda w odmienny sposób - różnią się od sygnowanego dzieła
Mandijna. W stosunku zaś do obrazu petersburskiego kompozycje z Los Angeles i z Liège
są bardzo uproszczone. Co wszak ciekawe dla naszych rozważań, Unverfehrt zwraca uwagę
na pewne podobieństwa wersji z Liège do Kuszenia świętego Antoniego z San Francisco33.
Podobieństwa te jednakże ograniczają się wyłącznie do form niektórych demonicznych stwo-
rów oraz takich elementów pejzażu, jak skały à la Patinir czy kształt kopulastych koron drzew.
Obraz z Liège jest nie tylko uproszczony, ale wręcz prymitywny w stosunku do niezwykle
spójnych kompozycji z San Francisco i przede wszystkim z Petersburga, należy go zatem uznać
za dużo późniejsze naśladownictwo pochodzące z kręgu artystycznego, któremu Unverfehrt
nadał miano grupy Mandijna / Huysa34.
il. 6 I fig. 6
Fragmenty il. 1
i il. 4 ukazujące
demony o owadzich
formach w dymie
pożogi w obrazach
w Warszawie (po lewej
stronie od drzewa)
i w Petersburgu
(w prawym górnym
narożniku) I Details of
fig. 1 and fig. 4 showing
clouds of smoke with
evil spirits in the Warsaw
(to the left from the tree)
and of St Petersburg
paintings (in the right
upper corner)
fot. I photo © Piotr Ligier /
Muzeum Narodowe
w Warszawie
Jak widać, i Fechner i Unverfehrt w kontekście petersburskiego Pejzażu z legendą świę-
tego Krzysztofa wzmiankują obrazy łączone z de Cockiem, nie podejmując jednak konkret-
nych kroków atrybucyjnych. A przecież poza twórczością tego artysty, czy też jego warsztatu,
w drugiej ćwierci XVI wieku nie sposób odnaleźć równie wybitnych cech dojrzałego pejzażu
33 G. Unverfehrt, Hieronymus Bosch..., op. cit., s. 199: „Die Bilder in Leningrad und Lüttich sind in den
Sammlungen Jan Mandyn zugeschrieben, doch weder mit dessen Haarlemern Antonius noch mit der Münchener
Christophorusdiablerie deckt die Ausführung sich ganz. Man wird mit einer Zuschreibung an die Mandyn-
-Huys-Gruppe und einer Datierung um 1550 der Wahrheit nahekommen, wobei anzumerken ist, daß die sorgsame
Ausführung vor allem der Lütticher Tafel, deren Ausführung an die Antoniusversuchung in San Francisco erinnert
und die das früheste Beispiel dieser Komposition sein dürfte, den oft groben Antoniusimitationen überlegen ist”.
34 Od obrazu petersburskiego różni się też wieloma motywami. Jest to przede wszystkim monstrualna
głowa, która tu - również z wbitym w czaszkę nożem - stanowi coś w rodzaju wulkanicznego wzgórza z szeroko
otwartymi ustami, w których też roją się demoniczne stwory, podczas gdy z czubka głowy unosi się słup ognia.
Zob. opracowanie wersji w Liège: Dominique Allait, La peinture du XVe et du début du XVIe siècle dans les collections
publiques de Liège, vol. 6, Université de Liège, Bruxelles 2008, s. 243-244, kat. nr 44. Collection Répertoires. Autor
przywołuje jeszcze jedną, nieznaną Unverfehrtowi wersję w Museo Civico w Treviso. Obraz w Liège można oglą-
dać w dokumentacji KIK /1RPA [online], [dostęp: 1 czerwca 2011], dostępny w Internecie: <http://www.kikirpa.be/
www2/cgi-bin/wwwopac.exe?DATABASE=obj2&LANGUAGE=2&OPAC_URL=&%250=iooÓ4977&LIMIT=50>.