DOI Heft:
Część II / Part II. Neerlandica
DOI Artikel:Borusowski, Piotr: Podglądając przez dziurkę od klucza: perspectyfkas Leonaerta Bramera
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.45360#0154
Piotr Borusowski Podglądając przez dziurkę od klucza: perspectyfkas Leonaerta Bramera
153
Kerk w Delft - znajduje się w National Gallery w Londynie37. To
jednocześnie jedyne zachowane dzieło tego typu, które ukazywało
miejską przestrzeń publiczną. Kasetą perspektywiczną mogło
być również nieznane dziś dzieło Fabritiusa, o którym wspomina
inwentarz majątku Cathariny Tachoen z 1669 roku: „perspek-
tywa z Dworem Holandii [Binnenhof] wykonana przez zmarłego
Fabritiusa”38. Około 1655-1660 roku wykonane zostały wspomniane
już dwa pudełka perspektywiczne, w których wnętrzu wyobrażono
widoki kościołów - katolickiego i protestanckiego39. Pozostałe za-
chowane obiekty bądź ich fragmenty, ukazują wnętrza domostw pa-
trycjuszowskich. Są to kasety van Hoogstratena z National Gallery
w Londynie (il. 13) i przypisywana mu skrzynka z Detroit Institute of
Arts, Elingi z Museum Bredius w Hadze oraz dzieło anonimowego
artysty z Kopenhagi40. Do wyżej wymienionych należy również
dodać Wnętrze z płaszczem na krześle Bisschopa (dawniej przypisy-
wanego Hendrickowi van der Burchowi), uznany ostatnio przez
Ziembę za fragment niezachowanej kasety perspektywicznej41.
Ukazując wnętrze holenderskiej izby, rysunek Bramera wpisuje
się więc w podstawową kategorię tematyczną stosowaną w kasetach.
Widzimy muzyków we wnętrzu, a zatem wydawałoby się - prostą
scenę rodzajową. Ale czy zaglądający przez dziurkę kolekcjoner nie
czułby się zawiedzony, oglądając kolejny obrazek ukazujący muzy-
kujące towarzystwo - scenę tak powszechną w malarstwie tamtego
czasu? A może przedstawienie rodzajowe ma głębsze znaczenie? Nie
byłoby to niczym dziwnym, skoro dwie spośród zachowanych kaset
mają znaczącą wymowę: van Hoogstratena z Londynu - erotyczną42,
a wiązana z nim kaseta z Detroit - wanitatywną43.
Na charakter spotkania pary ukazanej na analizowanym ry-
sunku wskazują przede wszystkim zwierzęta znajdujące się w izbie.
Nad głowami mężczyzny i kobiety, na niewielkiej półce, przysiadła
zakuta w łańcuch małpa, która była odczytywana jako symbol zmy-
słowej miłości i zniewolonego umysłu. Papuga siedząca na oparciu
krzesła, a nie w zamkniętej klatce, powinna być rozumiana jako znak
37 Widok w Delft, 1652. Zob. Walter Liedtke [w:] W. Liedtke, M. C. Plomp,
A. Rüger, Vermeer and the Delft School, op. cit., s. 250-254, kat. nr 18 (tam dawniejsza
literatura).
38 Cyt. za: W. Liedtke, Delft Painting“in Perspective”..., op. cit., s. 118. Jest
to tylko przypuszczenie, bo, jak wskazuje Liedtke, słowem „perspektywa” okre-
ślano również obrazy ukazujące architekturę albo widoki miast.
39 Nationalmuseet, Kopenhaga.
40 S. Koslow, op. cit., s. 48-56.
41 Staatliche Museen, Gemäldegalerie, Berlin; zob. A. Ziemba, op. cit.,
s. 175-176.
42 S. Koslow, op. cit., s. 45-46; A. Ziemba, op. cit., s. 174.
43 O interpretacji tego przedstawienia zob. S. Koslow, op. cit., s. 46-47
Î53-54-
il. 13 I fig. 13
Samuel van Hoogstraten,
Kaseta perspektywiczna
z wnętrzem
holenderskiego domu
IA Peepshow with Views
of the Interior of a Dutch
House, 1655-1660,
©The National Gallery,
Londyn|London
153
Kerk w Delft - znajduje się w National Gallery w Londynie37. To
jednocześnie jedyne zachowane dzieło tego typu, które ukazywało
miejską przestrzeń publiczną. Kasetą perspektywiczną mogło
być również nieznane dziś dzieło Fabritiusa, o którym wspomina
inwentarz majątku Cathariny Tachoen z 1669 roku: „perspek-
tywa z Dworem Holandii [Binnenhof] wykonana przez zmarłego
Fabritiusa”38. Około 1655-1660 roku wykonane zostały wspomniane
już dwa pudełka perspektywiczne, w których wnętrzu wyobrażono
widoki kościołów - katolickiego i protestanckiego39. Pozostałe za-
chowane obiekty bądź ich fragmenty, ukazują wnętrza domostw pa-
trycjuszowskich. Są to kasety van Hoogstratena z National Gallery
w Londynie (il. 13) i przypisywana mu skrzynka z Detroit Institute of
Arts, Elingi z Museum Bredius w Hadze oraz dzieło anonimowego
artysty z Kopenhagi40. Do wyżej wymienionych należy również
dodać Wnętrze z płaszczem na krześle Bisschopa (dawniej przypisy-
wanego Hendrickowi van der Burchowi), uznany ostatnio przez
Ziembę za fragment niezachowanej kasety perspektywicznej41.
Ukazując wnętrze holenderskiej izby, rysunek Bramera wpisuje
się więc w podstawową kategorię tematyczną stosowaną w kasetach.
Widzimy muzyków we wnętrzu, a zatem wydawałoby się - prostą
scenę rodzajową. Ale czy zaglądający przez dziurkę kolekcjoner nie
czułby się zawiedzony, oglądając kolejny obrazek ukazujący muzy-
kujące towarzystwo - scenę tak powszechną w malarstwie tamtego
czasu? A może przedstawienie rodzajowe ma głębsze znaczenie? Nie
byłoby to niczym dziwnym, skoro dwie spośród zachowanych kaset
mają znaczącą wymowę: van Hoogstratena z Londynu - erotyczną42,
a wiązana z nim kaseta z Detroit - wanitatywną43.
Na charakter spotkania pary ukazanej na analizowanym ry-
sunku wskazują przede wszystkim zwierzęta znajdujące się w izbie.
Nad głowami mężczyzny i kobiety, na niewielkiej półce, przysiadła
zakuta w łańcuch małpa, która była odczytywana jako symbol zmy-
słowej miłości i zniewolonego umysłu. Papuga siedząca na oparciu
krzesła, a nie w zamkniętej klatce, powinna być rozumiana jako znak
37 Widok w Delft, 1652. Zob. Walter Liedtke [w:] W. Liedtke, M. C. Plomp,
A. Rüger, Vermeer and the Delft School, op. cit., s. 250-254, kat. nr 18 (tam dawniejsza
literatura).
38 Cyt. za: W. Liedtke, Delft Painting“in Perspective”..., op. cit., s. 118. Jest
to tylko przypuszczenie, bo, jak wskazuje Liedtke, słowem „perspektywa” okre-
ślano również obrazy ukazujące architekturę albo widoki miast.
39 Nationalmuseet, Kopenhaga.
40 S. Koslow, op. cit., s. 48-56.
41 Staatliche Museen, Gemäldegalerie, Berlin; zob. A. Ziemba, op. cit.,
s. 175-176.
42 S. Koslow, op. cit., s. 45-46; A. Ziemba, op. cit., s. 174.
43 O interpretacji tego przedstawienia zob. S. Koslow, op. cit., s. 46-47
Î53-54-
il. 13 I fig. 13
Samuel van Hoogstraten,
Kaseta perspektywiczna
z wnętrzem
holenderskiego domu
IA Peepshow with Views
of the Interior of a Dutch
House, 1655-1660,
©The National Gallery,
Londyn|London