DOI Heft:
Część II / Part II. Neerlandica
DOI Artikel:Ziemba, Antoni: Modus rusticus portretu holenderskiego jako model tożsamościowy obywateli Republiki Niderlandzkiej: obraz Govaerta Flincka w Muzeum Narodowym w Warszawie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.45360#0206
Antoni Ziemba Modus rusticus portretu holenderskiego...
205
z rodu książąt orańskich, forsujące politykę zaczepno-wojenną, zdo-
bywczą, militarystyczną, a także ekspansywną dyplomację na arenie
międzynarodowej, mającą w ten sposób ustanowić Republikę pełno-
prawnym państwem i mocarstwem oraz przeciwstawić się zakusom
podboju ze strony Hiszpanii. Z tą partią współpracowali na ogół (nie
zawsze) predykanci (predikanten) - szeroka grupa kaznodziejów, zago-
rzałych kalwinów, tygorystycznych moralnie, liczących na wzmożenie
swych wpływów społecznych dzięki umacnianiu przez oranżystów
retoryki „obrony wiary” jako narzędzia ich ekspansywnej polityki.
Po drugiej stronie stali regenci - patrycjuszowscy i wielkomieszczań-
scy zarządcy miast oraz instytucji prowincjonalnych i komunalnych.
Ci prowadzili politykę pacyfistycznego izolacjonizmu, dążąc do
utrwalenia gospodarczego dobrobytu i politycznej stabilności pań-
stwa i oligarchii mieszczańskiej, a przede wszystkim, po prostu, do
umocnienia własnego dobrobytu i władzy. Oranżyści, nie bez racji
podejrzewani o kiyptomonarchiczne tendencje, pielęgnowali - co
naturalne - model dworzanina, kosmopolity, gentiluomo albo militar-
nego wodza. Regenci zaś zasadniczo propagowali model obywatela
Republiki jako lokalnego patrioty, rozwijającego „przyrodzone” cnoty
nacji niderlandzkiej: umiłowanie rodziny i rodzimej ziemi, „własnego”
niderlandzkiego pejzażu, gospodarności i aktywności w „swoim
kraju”, powściągliwości i skromności, kryjącej zamożność. Czasem
wszakże, gdy chcieli podkreślić swe aspiracje do oligarchicznej wła-
dzy w Republice, do wyższego statusu paraaiystokratycznego, quasi-
-senioralnego, sięgali po model dworskiego gentiluomo. Pomiędzy
tymi politycznie uwarunkowanymi modelami społecznymi funkcjo-
nowały modele portretu holenderskiego, przez regentów wykorzy-
stywane manipulacyjnie i wedle aktualnych potrzeb: raz zamawiali
oni wizerunki w konwencji realistycznej, pozbawionej splendoru
i reprezentacji, kiedy indziej - jak to widzieliśmy - sięgali do mię-
dzynarodowej, italianizowanej bądź flamizowanej konwencji pasto-
ralnej, „ogrodowo-parkowej” albo paradno-dworskiej. Warszawski
portret Flincka niewątpliwie ma jednak wyrażać tę pieiwszą strate-
gię propagandową: ukazuje postać w bardzo powściągliwym stroju,
w rodzimym krajobrazie wiejskim, akcentując cnoty obywatelskie
i lokalno-patriotyczne wedle opisanej na początku kliszy. Stanowi
akces po stronie lokalno-patriotycznej ideologii regenckiej.
Oba modele życia - dworskiego i obywatelskiego - oraz dwie
fascynacje - pejzażem Włoch (italianistycznym) oraz rodzimym ho-
lenderskim (realistyczno-topograficznym, rustykalno-wiejskim) -
znajdują ucieleśnienie w osobie Constantijna Huygensa (1596-
1697)38. Ten niezwykły reprezentant najwyższej elity społeczeństwa
38 Hendrik A. Hofman, Constantijn Huygens (1596-1687). Een christelijk-
-humanistisch bourgeois-gentilhomme in dienst van het Óranjehuis / A christian-
-humanist bourgeois-gentilhomme in service of the House of Orange, Rijksuniversiteit
te Utrecht, Utrecht 1983; Constanter, leven en werk van Constantijn Huygens,
il. 18 I fig. 18
Jacob A. Backer, Portret
nieznanego mężczyzny
I Portrait of an Unknown
Man, ok. I ca. 1647,
Museumslandschaft
Hessen-Kassel,
Schloß Wilhelmshöhe,
Gemäldegalerie Alte
Meister
il. 19 I fig. 19
Jacob A. Backer, Portret
nieznanej kobiety
I Portrait of an Unknown
Woman, ok. I ca. 1647;
Colección Torelló,
Lienzo-Barcelona
fot arch wum autora I photo
author's archive
fot. archiwum autora I photo
author's archive
205
z rodu książąt orańskich, forsujące politykę zaczepno-wojenną, zdo-
bywczą, militarystyczną, a także ekspansywną dyplomację na arenie
międzynarodowej, mającą w ten sposób ustanowić Republikę pełno-
prawnym państwem i mocarstwem oraz przeciwstawić się zakusom
podboju ze strony Hiszpanii. Z tą partią współpracowali na ogół (nie
zawsze) predykanci (predikanten) - szeroka grupa kaznodziejów, zago-
rzałych kalwinów, tygorystycznych moralnie, liczących na wzmożenie
swych wpływów społecznych dzięki umacnianiu przez oranżystów
retoryki „obrony wiary” jako narzędzia ich ekspansywnej polityki.
Po drugiej stronie stali regenci - patrycjuszowscy i wielkomieszczań-
scy zarządcy miast oraz instytucji prowincjonalnych i komunalnych.
Ci prowadzili politykę pacyfistycznego izolacjonizmu, dążąc do
utrwalenia gospodarczego dobrobytu i politycznej stabilności pań-
stwa i oligarchii mieszczańskiej, a przede wszystkim, po prostu, do
umocnienia własnego dobrobytu i władzy. Oranżyści, nie bez racji
podejrzewani o kiyptomonarchiczne tendencje, pielęgnowali - co
naturalne - model dworzanina, kosmopolity, gentiluomo albo militar-
nego wodza. Regenci zaś zasadniczo propagowali model obywatela
Republiki jako lokalnego patrioty, rozwijającego „przyrodzone” cnoty
nacji niderlandzkiej: umiłowanie rodziny i rodzimej ziemi, „własnego”
niderlandzkiego pejzażu, gospodarności i aktywności w „swoim
kraju”, powściągliwości i skromności, kryjącej zamożność. Czasem
wszakże, gdy chcieli podkreślić swe aspiracje do oligarchicznej wła-
dzy w Republice, do wyższego statusu paraaiystokratycznego, quasi-
-senioralnego, sięgali po model dworskiego gentiluomo. Pomiędzy
tymi politycznie uwarunkowanymi modelami społecznymi funkcjo-
nowały modele portretu holenderskiego, przez regentów wykorzy-
stywane manipulacyjnie i wedle aktualnych potrzeb: raz zamawiali
oni wizerunki w konwencji realistycznej, pozbawionej splendoru
i reprezentacji, kiedy indziej - jak to widzieliśmy - sięgali do mię-
dzynarodowej, italianizowanej bądź flamizowanej konwencji pasto-
ralnej, „ogrodowo-parkowej” albo paradno-dworskiej. Warszawski
portret Flincka niewątpliwie ma jednak wyrażać tę pieiwszą strate-
gię propagandową: ukazuje postać w bardzo powściągliwym stroju,
w rodzimym krajobrazie wiejskim, akcentując cnoty obywatelskie
i lokalno-patriotyczne wedle opisanej na początku kliszy. Stanowi
akces po stronie lokalno-patriotycznej ideologii regenckiej.
Oba modele życia - dworskiego i obywatelskiego - oraz dwie
fascynacje - pejzażem Włoch (italianistycznym) oraz rodzimym ho-
lenderskim (realistyczno-topograficznym, rustykalno-wiejskim) -
znajdują ucieleśnienie w osobie Constantijna Huygensa (1596-
1697)38. Ten niezwykły reprezentant najwyższej elity społeczeństwa
38 Hendrik A. Hofman, Constantijn Huygens (1596-1687). Een christelijk-
-humanistisch bourgeois-gentilhomme in dienst van het Óranjehuis / A christian-
-humanist bourgeois-gentilhomme in service of the House of Orange, Rijksuniversiteit
te Utrecht, Utrecht 1983; Constanter, leven en werk van Constantijn Huygens,
il. 18 I fig. 18
Jacob A. Backer, Portret
nieznanego mężczyzny
I Portrait of an Unknown
Man, ok. I ca. 1647,
Museumslandschaft
Hessen-Kassel,
Schloß Wilhelmshöhe,
Gemäldegalerie Alte
Meister
il. 19 I fig. 19
Jacob A. Backer, Portret
nieznanej kobiety
I Portrait of an Unknown
Woman, ok. I ca. 1647;
Colección Torelló,
Lienzo-Barcelona
fot arch wum autora I photo
author's archive
fot. archiwum autora I photo
author's archive