DOI Heft:
Część II / Part II. Neerlandica
DOI Artikel:Janiszewska, Aleksandra: Konstruowanie miejsc pamięci zbiorowej: widoki Amsterdamu i Haarlemu Jana van der Heydena i Gerrita Adriaensza Berckheyde'a
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.45360#0257
256
Neerlandica
il. 71 fig. 7
Gerrit Berckheyde,
Nieuwezijds
Voorburgwal z ratuszem
i rynkiem kwiatowym
w Amsterdamie
I Nieuwezijds
Voorburgwal with the
Stadhuis and Flower
Market, Amsterdam,
ok. I ca. 1670-1675,
Amsterdam Museum,
Amsterdam
z fasadą ujętą w skrócie i w świetle późnego popołudnia, przypo-
mina prace Saenredama (np. Mańaplaats i Mariakerk w Utrechcie,
1662, Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam). Widoki Grote
Markt oferują przy tym historyczną perspektywę dziejów Haarlemu,
gdyż prezentują budynki powstałe w różnych okresach (średnio-
wieczny, „pradawny” - czytaj „starożytny” - kościół, ratusz z epoki
budowania Republiki, dawne i współczesne domy). Berckheyde, tak
jak wcześniej Saenredam, odwoływał się do nostalgicznych nastro-
jów rodaków, wydobywając potencjał znaczeniowy historycznych
komponentów architektury47.
Podobną próbę konstruowania oficjalnego wizerunku miasta
podjął Berckheyde w „portretach” Amsterdamu, a zwłaszcza jego
głównego placu - Dam. Obraz Plac Dam w Amsterdamie w kolekcji
Koninklijk Museum voor Schone Künsten w Antwerpii, sygnowany
i datowany: Gerrit Berek Heijdef Haarlem 166848, jest przypadkiem
szczególnym. Autor uwypuklił fakt wykonania sceny w warsztacie
w Haarlemie, a nie w Amsterdamie; w żadnym innym dziele tak
wyraźnie nie określił miejsca wykonania. Podkreśla to nietypowość
sytuacji, kiedy to rada miejska oficjalnie zleciła uwiecznienie chluby
Amsterdamu u malarza spoza lokalnej gildii49.
Tego rodzaju zlecenie wymagało sformalizowanego ujęcia.
Frontalnie ukazany ratusz jest nieznacznie przesłonięty przez
budynek Wagi, z prawej strony ciąg kamienic odsłania dominu-
jący nad nimi Nieuwe Kerk. Z lewej plac ograniczają zacienione
fasady domów, z jaśniejącym u wylotu Kalverstraat domem De
Verguide Ploeg. Przestrzeń wypełniają grupy przechodniów za-
jętych rozmową lub zakupami przy straganach rozstawionych
wokół Wagi. Podwyższona perspektywa sugeruje oglądanie sceny
z pokładu jednego ze statków, zacumowanych przy niewidocznej
tu przystani portu. Berckheyde wydobywa w ten sposób symbo-
liczne i rzeczywiste centra: polityczne, religijne i handlowe mia-
sta, gwarantujące jego sprawne funkcjonowanie. Przechadzający
się patrycjusze i mieszczanie, sprzedawcy i ich klienci stanowią
reprezentację społeczeństwa Amsterdamu50. Tym samym obraz
jest pochwałą sprawnej organizacji ekonomiczno-społecznej me-
tropolii, będącej odzwierciedleniem porządku w całej Republice.
Oficjalny charakter przedstawienia podkreślony jest frontalnym
widokiem ratusza - stanowiącym sygnał władzy regentów - miasta,
a także przyjęciem perspektywy, w której możliwe jest zestawienie
47 Ibidem, s. 30.
48 Ibidem, s. 55.
49 Maarten Jan Bok, Gary Schwartz, Pieter Saenredam: The Painter and
His Time, Thames and Hudson, New York 1990, s. 242.
50 Zdaniem Lawrence sztafaż został wykonany przez współpracownika
Berckheydea, gdyż, inaczej niż w pozostałych jego pracach, pełni autonomiczną
rolę, niezależną od kompozycji architektonicznej; C. Lawrence, op. cit., s. 56.
Neerlandica
il. 71 fig. 7
Gerrit Berckheyde,
Nieuwezijds
Voorburgwal z ratuszem
i rynkiem kwiatowym
w Amsterdamie
I Nieuwezijds
Voorburgwal with the
Stadhuis and Flower
Market, Amsterdam,
ok. I ca. 1670-1675,
Amsterdam Museum,
Amsterdam
z fasadą ujętą w skrócie i w świetle późnego popołudnia, przypo-
mina prace Saenredama (np. Mańaplaats i Mariakerk w Utrechcie,
1662, Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam). Widoki Grote
Markt oferują przy tym historyczną perspektywę dziejów Haarlemu,
gdyż prezentują budynki powstałe w różnych okresach (średnio-
wieczny, „pradawny” - czytaj „starożytny” - kościół, ratusz z epoki
budowania Republiki, dawne i współczesne domy). Berckheyde, tak
jak wcześniej Saenredam, odwoływał się do nostalgicznych nastro-
jów rodaków, wydobywając potencjał znaczeniowy historycznych
komponentów architektury47.
Podobną próbę konstruowania oficjalnego wizerunku miasta
podjął Berckheyde w „portretach” Amsterdamu, a zwłaszcza jego
głównego placu - Dam. Obraz Plac Dam w Amsterdamie w kolekcji
Koninklijk Museum voor Schone Künsten w Antwerpii, sygnowany
i datowany: Gerrit Berek Heijdef Haarlem 166848, jest przypadkiem
szczególnym. Autor uwypuklił fakt wykonania sceny w warsztacie
w Haarlemie, a nie w Amsterdamie; w żadnym innym dziele tak
wyraźnie nie określił miejsca wykonania. Podkreśla to nietypowość
sytuacji, kiedy to rada miejska oficjalnie zleciła uwiecznienie chluby
Amsterdamu u malarza spoza lokalnej gildii49.
Tego rodzaju zlecenie wymagało sformalizowanego ujęcia.
Frontalnie ukazany ratusz jest nieznacznie przesłonięty przez
budynek Wagi, z prawej strony ciąg kamienic odsłania dominu-
jący nad nimi Nieuwe Kerk. Z lewej plac ograniczają zacienione
fasady domów, z jaśniejącym u wylotu Kalverstraat domem De
Verguide Ploeg. Przestrzeń wypełniają grupy przechodniów za-
jętych rozmową lub zakupami przy straganach rozstawionych
wokół Wagi. Podwyższona perspektywa sugeruje oglądanie sceny
z pokładu jednego ze statków, zacumowanych przy niewidocznej
tu przystani portu. Berckheyde wydobywa w ten sposób symbo-
liczne i rzeczywiste centra: polityczne, religijne i handlowe mia-
sta, gwarantujące jego sprawne funkcjonowanie. Przechadzający
się patrycjusze i mieszczanie, sprzedawcy i ich klienci stanowią
reprezentację społeczeństwa Amsterdamu50. Tym samym obraz
jest pochwałą sprawnej organizacji ekonomiczno-społecznej me-
tropolii, będącej odzwierciedleniem porządku w całej Republice.
Oficjalny charakter przedstawienia podkreślony jest frontalnym
widokiem ratusza - stanowiącym sygnał władzy regentów - miasta,
a także przyjęciem perspektywy, w której możliwe jest zestawienie
47 Ibidem, s. 30.
48 Ibidem, s. 55.
49 Maarten Jan Bok, Gary Schwartz, Pieter Saenredam: The Painter and
His Time, Thames and Hudson, New York 1990, s. 242.
50 Zdaniem Lawrence sztafaż został wykonany przez współpracownika
Berckheydea, gdyż, inaczej niż w pozostałych jego pracach, pełni autonomiczną
rolę, niezależną od kompozycji architektonicznej; C. Lawrence, op. cit., s. 56.