Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (1(37).2012/2013)

Maria Skubiszewska (31 marca 1930 - 13 kwietnia 2011)

305

magistra uzyskała obroniwszy pracę zatytułowaną Człowiek w malarstwie weneckim XV wieku,

Praca
Bezpośrednio przed ukończeniem studiów, w latach 1951-1952, Maria pracowała w Kiero-
wnictwie Badań nad Początkami Państwa Polskiego, w Stacji Wykopaliskowej na Wawelu,
gdzie m.in. brała udział w badaniach archeologicznych mających na celu odsłonięcie frag-
mentów katedry romańskiej z czasów Władysława Hermana. W okresie od 1 września 1952
do 31 grudnia i960 roku była zatrudniona w Państwowych Zbiorach Sztuki na Wawelu.
Najpierw - w Dziale Oświatowym jako instruktor, a następnie, od 14 stycznia 1956 - w Dziale
Malarstwa i Rzeźby, jako asystent muzealny i od 1 października 1958, jako adiunkt; po prze-
niesieniu do pracy muzealnej, dyrektor Państwowych Zbiorów Sztuki, prof. Jerzy Szabłowski
i kurator działu, dr Anna Bocheńska, powierzyli jej przygotowanie katalogu przechowywa-
nych na Zamku Królewskim zbiorów malarstwa włoskiego, co w sposób zasadniczy wpłynę-
ło na dalszy kierunek jej głównych zainteresowań naukowych.
W okresie pracy w Państwowych Zbiorach Sztuki na Wawelu, w roku 195 6 została przez pro-
fesora Szabłowskiego przyjęta do zespołu, który pod jego kierunkiem przygotowywał tom w serii
Katalog Zabytków Sztuki w Polsce poświęcony zabytkom wzgórza wawelskiego2. W ramach pracy
tego zespołu otrzymała zadanie zinwentaryzowania gotyckich kaplic i rzeźby oraz grobów królew-
skich w katedrze. Zaowocowało to jej zainteresowaniem rzeźbą nagrobną i rozpoczęciem badań
nad nagrobkiem króla Kazimierza Jagiellończyka, którego ikonografia stała się później przedmio-
tem pracy doktorskiej, napisanej pod kierunkiem profesora Lecha Kalinowskiego i obronionej
na Uniwersytecie Jagiellońskim 30 stycznia 1969 roku. Wychodząc od najnowszych wówczas
tendencji badań ikonograficznych Erwina Panofskiego - oraz od zaproponowanego przez niego
w książce o rzeźbie nagrobnej podziału ikonografii sepulkralnej na odnoszącą się do przeszłości
(retrospective) i przyszłości (prospective) - Autorka wprowadziła trzeci element, czyli samej śmierci
jako najważniejszego momentu przejścia z życia doczesnego do wiecznego. Odkiywcza interpre-
tacja całkowicie odosobnionego w sztuce nagrobnej przedstawienia w medalionie na piersiach
króla rodzącej Matki Ziemi jako symbolu została najpierw opublikowana w języku angielskim3,
zanim wydano po polsku całą dysertację4. Obraz ziemi jako matki umierających, a idei śmierci
jako narodzin do nowego - wiecznego - życia, poparte argumentami z pism autorów antycznych
i wczesnochrześcijańskich, stały się punktem kulminacyjnym niezwykle spójnego i czytelnego,
a przy tym fascynującego, dyskursu o ikonografii późnośredniowiecznego arcydzieła Wita Stwosza
(Veita Stossa). Ikonografii, która z jednej strony odzwierciedla idee humanistyczne o widocznej
inspiracji Filipa Kallimacha, z drugiej zaś przesycona jest głęboko teologiczną myślą szerzoną
ówcześnie w licznych wydaniach moralizatorskich tekstów na temat ars moriendi. Praca ta, bę-
dąca wybitnym dziełem naukowym, stanowi równocześnie autentyczny wyraz humanistycznego
i chrześcijańskiego światopoglądu, któremu Autorka była wierna przez całe życie.

2 Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. 4, Miasto Kraków, cz. 1, Wawel, praca zbiorowa pod kierunkiem
i redakcją Jerzego Szabłowskiego, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu,
Warszawa 1965.
3 Maria Skubiszewska, Death as Birth. The Symbol on the Tomb of a King of Poland, „Journal of the British
Archaeological Association” 1973, third series, vol. 36, s. 43-51.
4 Eadem, Program ikonograficzny nagrobka Kazimierza Jagiellończyka w katedrze wawelskiej, „Studia do
Dziejów Wawelu” 1978, t. 4, s. 117-214.