DOI issue:
Rozprawy
DOI article:Chojecka, Ewa: Drzeworyty Kroniki Joachima Bielskiego i zaginione gobeliny Anny Jagiellonki: Ze studiów nad związkami artystycznymi Krakowa i Brzegu w XVI wieku
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.13796#0088
68
Ewa Chojecka
na karcie tytułowej wizerunku Św. Stanisława
według wzoru Miechowity.
Dedykując swą Kronikę Zygmuntowi III
Bielski odwoływał się bez wątpienia także do
zainteresowań króla dziełem sztuki, między
innymi jako narzędziem oddziaływania poli-
tycznego. Drzeworyty Bielskiego jednakże
w swym na wskroś renesansowym kształcie
były w końcowych latach dziewięćdziesiątych,
w latach napływającego baroku, już przesta-
rzałe. Były wytworem smaku człowieka, wy-
chowanego w młodości na formach sztuki
Odrodzenia i trudno przypuścić, aby znalazły
rezonans u Zygmunta III, ciążącego wyraźnie
ku barokowym rozwiązaniom artystycznym.
Jedno wszakże jest pewne: o ile dotych-
czas uważaliśmy Zygmunta III za pierwszego
monarchę używającego programowo sztuki do
celów propagandy politycznej212, to w świetle
poczynań Anny Jagiellonki okazuje się, że
miał on w tej dziedzinie wytrawną poprzed-
niczkę.
Także gdy idzie o genezę form artystycz-
nych, które zwykliśmy określać mianem ro-
dzimych, owej sztuki „sarmackiej", rozpo-
wszechnionej szeroko w w. XVII, a której za-
lążki tkwią w zjawiskach artystycznych koń-
cowych lat XVI wieku, rola ostatniej Jagiel-
lonki była zapewne większa, niż zwykliśmy to
dotąd przyjmować. Jej eksperyment z histo-
rycznymi gobelinami padł na grunt bardzo
podatny. Podobnie jak kaplica Zygmuntowska
znajdowała licznych naśladowców w drugiej
połowie w. XVI i w w. XVII, podobnie i kon-
cepcja galerii rodowych, jakie poczynają się
mnożyć od początków w. XVII (Myszkowskich
w Krakowie213, Ossolińskich w Krzyżtopo-
212 W. Tomkiewicz, Aktualizm i aktualizacja
w malarstwie polskim XVII wieku, cz. I, „Biuletyn
Historii Sztuki", XIII, 1951, nr 1, s. 63 n.
213 A. F i s c h i n g e r, Kaplica Myszkowskich
rze 214, Ligęzów w Rzeszowie 215 czy Lasockich
w Brzezinach216), razem z całą plejadą ilustra-
cji graficznych tego rodzaju wywodziła się
najprawdopodobniej również z dzieł tworzo-
nych na dworze ostatnich Jagiellonów, dzieł
związanych z królewskim mecenatem arty-
stycznym, których ślady odnajdujemy między
innymi w opisach Joachima Bielskiego i Rojz-
jusza.
Gobeliny i drzeworyty Kroniki polskiej sta-
nowią zatem rodzaj pomostu między histo-
ryzmem renesansu a podobnymi rozwiązania-
mi barokowymi, zawierając zalążki tej histo-
ryzującej apoteozy, jaką w bardziej rozwinię-
tej postaci i w zgoła odmiennej formie styli-
stycznej odnajdziemy wkrótce potem w sztuce
polskiego baroku 217.
w Krakowie, „Biuletyn Historii Sztuki", XXVII, 1955,
nr 3, s. 372 n.; tenże, Kaplica Myszkowskich w Kra-
kowie, „Rocznik Krakowski", XXXIII, 1956, z. 3,
s. 83—113. Kaplica rodowa Myszkowskich, wzniesiona
w latach 1603—1614, mieści u podstawy kopuły gale-
rię 15 płasko rzeźbionych półfigur antenatów i współ-
czesnych członków rodu Myszkowskich.
214 F i s c h i n g e r, Kaplica Myszkowskich.,, „Roczn.
Krak.", s. 104; S. Tomkowie z, Krzyżtopór. Twier-
dza magnacka Krzyżtopór i jej architekt Wawrzyniec
Senes, „Sprawozdania Komisji Historii Sztuki", V,
1896, s. 213. Chodzi w tym wypadku o malowidła
fasad dziedzińca wewnętrznego zamku w Ujeździe,
z portretami rodu Ossolińskich.
215 F i s c h i n g e r, Kaplica Myszkowskich..., „Roczn.
Krak.", s. 104; galeria ośmiu figur rodziny Ligęzów
znajduje się w prezbiterium kościoła bernardynów
w Rzeszowie.
216 F i s c h i n g e r, Kaplica Myszkowskich..., „Roczn.
Krak.", s. 104.
217 Przykładowo przytoczyć można na tym miejscu
barokową dekorację na wjazd królowej Marii Ludwi-
ki do Gdańska w r. 1646 z bramą triumfalną zdobną
postaciami historycznymi królów — por. J. U. Niem-
cewicz, Zbiór pamiętników historycznych, IV, War-
szawa 1822, s. 177n. Opisu tej dekoracji dostarcza
pamiętnik pani de Guebriant, posłowej francuskiej,
która towarzyszyła królowej Marii Ludwice.
Ewa Chojecka
na karcie tytułowej wizerunku Św. Stanisława
według wzoru Miechowity.
Dedykując swą Kronikę Zygmuntowi III
Bielski odwoływał się bez wątpienia także do
zainteresowań króla dziełem sztuki, między
innymi jako narzędziem oddziaływania poli-
tycznego. Drzeworyty Bielskiego jednakże
w swym na wskroś renesansowym kształcie
były w końcowych latach dziewięćdziesiątych,
w latach napływającego baroku, już przesta-
rzałe. Były wytworem smaku człowieka, wy-
chowanego w młodości na formach sztuki
Odrodzenia i trudno przypuścić, aby znalazły
rezonans u Zygmunta III, ciążącego wyraźnie
ku barokowym rozwiązaniom artystycznym.
Jedno wszakże jest pewne: o ile dotych-
czas uważaliśmy Zygmunta III za pierwszego
monarchę używającego programowo sztuki do
celów propagandy politycznej212, to w świetle
poczynań Anny Jagiellonki okazuje się, że
miał on w tej dziedzinie wytrawną poprzed-
niczkę.
Także gdy idzie o genezę form artystycz-
nych, które zwykliśmy określać mianem ro-
dzimych, owej sztuki „sarmackiej", rozpo-
wszechnionej szeroko w w. XVII, a której za-
lążki tkwią w zjawiskach artystycznych koń-
cowych lat XVI wieku, rola ostatniej Jagiel-
lonki była zapewne większa, niż zwykliśmy to
dotąd przyjmować. Jej eksperyment z histo-
rycznymi gobelinami padł na grunt bardzo
podatny. Podobnie jak kaplica Zygmuntowska
znajdowała licznych naśladowców w drugiej
połowie w. XVI i w w. XVII, podobnie i kon-
cepcja galerii rodowych, jakie poczynają się
mnożyć od początków w. XVII (Myszkowskich
w Krakowie213, Ossolińskich w Krzyżtopo-
212 W. Tomkiewicz, Aktualizm i aktualizacja
w malarstwie polskim XVII wieku, cz. I, „Biuletyn
Historii Sztuki", XIII, 1951, nr 1, s. 63 n.
213 A. F i s c h i n g e r, Kaplica Myszkowskich
rze 214, Ligęzów w Rzeszowie 215 czy Lasockich
w Brzezinach216), razem z całą plejadą ilustra-
cji graficznych tego rodzaju wywodziła się
najprawdopodobniej również z dzieł tworzo-
nych na dworze ostatnich Jagiellonów, dzieł
związanych z królewskim mecenatem arty-
stycznym, których ślady odnajdujemy między
innymi w opisach Joachima Bielskiego i Rojz-
jusza.
Gobeliny i drzeworyty Kroniki polskiej sta-
nowią zatem rodzaj pomostu między histo-
ryzmem renesansu a podobnymi rozwiązania-
mi barokowymi, zawierając zalążki tej histo-
ryzującej apoteozy, jaką w bardziej rozwinię-
tej postaci i w zgoła odmiennej formie styli-
stycznej odnajdziemy wkrótce potem w sztuce
polskiego baroku 217.
w Krakowie, „Biuletyn Historii Sztuki", XXVII, 1955,
nr 3, s. 372 n.; tenże, Kaplica Myszkowskich w Kra-
kowie, „Rocznik Krakowski", XXXIII, 1956, z. 3,
s. 83—113. Kaplica rodowa Myszkowskich, wzniesiona
w latach 1603—1614, mieści u podstawy kopuły gale-
rię 15 płasko rzeźbionych półfigur antenatów i współ-
czesnych członków rodu Myszkowskich.
214 F i s c h i n g e r, Kaplica Myszkowskich.,, „Roczn.
Krak.", s. 104; S. Tomkowie z, Krzyżtopór. Twier-
dza magnacka Krzyżtopór i jej architekt Wawrzyniec
Senes, „Sprawozdania Komisji Historii Sztuki", V,
1896, s. 213. Chodzi w tym wypadku o malowidła
fasad dziedzińca wewnętrznego zamku w Ujeździe,
z portretami rodu Ossolińskich.
215 F i s c h i n g e r, Kaplica Myszkowskich..., „Roczn.
Krak.", s. 104; galeria ośmiu figur rodziny Ligęzów
znajduje się w prezbiterium kościoła bernardynów
w Rzeszowie.
216 F i s c h i n g e r, Kaplica Myszkowskich..., „Roczn.
Krak.", s. 104.
217 Przykładowo przytoczyć można na tym miejscu
barokową dekorację na wjazd królowej Marii Ludwi-
ki do Gdańska w r. 1646 z bramą triumfalną zdobną
postaciami historycznymi królów — por. J. U. Niem-
cewicz, Zbiór pamiętników historycznych, IV, War-
szawa 1822, s. 177n. Opisu tej dekoracji dostarcza
pamiętnik pani de Guebriant, posłowej francuskiej,
która towarzyszyła królowej Marii Ludwice.