DOI article:
Przała, Jan: Sarkofagi Piastów w Brzegu i Legnicy
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.13798#0094
64
Jan Przała
z erablematyką duchowieństwa i dworu legnicko-brze-
skiego, daje się zauważyć w malowidłach zdobiących
drewniane empory w protestanckich kościołach na
obszarze byłego księstwa legnicko-brzeskiego, zali-
czonych przez J. M. Zeisnera do sztuki ludowej 224.
Piastowie legnicko-brzescy przez wiele wieków wy-
kazywali dużą troskę o rozwój kulturalny swych
księstw, a dzieje ich mecenatu artystycznego zamykają
się ufundowaniem omawianych sarkofagów i legnic-
kiego Monumentum Piasteum. O ile tylko pozwalały
na to środki pieniężne, wymagania fundatorów stale
wzrastały: w okresie wojny trzydziestoletniej powstały
skromne sarkofagi (np. Jana Chrystiana i Doroty
Sybilli), w pierwszych latach po jej zakończeniu —
sarkofagi nr II i III już bogatsze, a w r. 1664 pyszne
sarkofagi nr V i VI. Z czasem i te ostatnie nie zado-
walały już wymagań i smaku artystycznego fundato-
rów. Księżna Ludwika zrezygnowała z usług (będą-
cego na miejscu) Jeremiasza Weske, zwracając się do
innych artystów, a z zamówieniem swojego sarkofagu
nawet do odległego Augsburga, co świadczy zresztą
224 J. M. Zeisner, Beispiele volkstiimlicher Sinnbild-Mu-
lereien in Schlesien, [w:] Kunst und Denkmalpflege in SóMesien,
Breslau-Lissa 1939, s. 158 nn.
pochlebnie o jej orientacji w rozwoju tej sztuki 2. po-
łowy XVII w. Sarkofagi ostatnich Piastów są dziełami
sztuki, mającymi znaczenie nie tylko dla konwisar-
stwa i złotnictwa śląskiego w. XVII, lecz również
z ogólniejszego punktu widzenia. Sarkofagi brzeskie,
wykonane przez Jeremiasza Weske, należą chyba —
jak się wydaje w zestawieniu z dostępnym materiałem
porównawczym — do najcenniejszych pod względem
artystycznym sarkofagów cynowych z 3. ćwierci
w. XVII, a sarkofagi miedziane z Mauzoleum Piastów
w Legnicy reprezentują wybitne wartości artystyczne,
odpowiadające europejskiemu poziomowi rzemiosła
złotniczego tego czasu. Stąd też wydaje się uzasadnione
wprowadzenie tych zabytków w sposób bardziej wy-
czerpujący i wszechstronniejszy do historii sztuki
w ogóle, a dziejów sztuki śląskiej w szczególności.
Wskazują one, iż kultura artystyczna na tym tery-
torium wielokrotnie nie ustępowała inicjatywie kul-
turalnej rozwijającej się na innych obszarach, bliż-
szych ówczesnym głównym ośrodkom twórczości w za-
kresie sztuk plastycznych, a także że Śląsk dysponowa-
wał — przynajmniej w pewnych okresach — dobrymi
artystami i rękodzielnikami, którzy byli w stanie za-
spokoić bardziej wybredne wymagania dworu ksią-
żęcego.
ZESTAWIENIE PUBLIKACJI EMBLEMATÓW ZAWIERAJĄCYCH IKONY KORESPONDUJĄCE Z EMBLEMATAMI NA SARKOFAGACH
(cyfry odnoszą się do przypisów)
A. Alciati, Emblematu, Antverpiae 1662: 85
A. Alciati, Emblematum liber [b. m.] 1531: 37, 67
J. Bornitius, Emblematum sucrorum et cMlium miscellu-
neorum, Heidelbergae 1659: 38, 61, 63, 73, 76, 90
J. Camerarius, Symbolorum et emblematum centuria tres,
[Norymberga] 1605: 37, 78
J. Camerarius, Symbolorum et emblematum ex re herbaria
desumptorum centuria [Norymberga] 1590: 35, 76
J. Camerarius, Symbolorum et emblematum ex volatilibus et
insectis..., [b. m.] 1596: 66
Electorum symbolorum heroicorum: 24, 64, 65, 66
G. Florentini, Symbolu heroicu, Antverpiae 1563: 57, 76
B. Haeftenus, Schola cordis, Antyerpiae 1629: 62
H. Junius, Emblematu, Antyerpiae 1569: 50
La fleur des sentences certuines..., Lyon 1549: 60, 85
G. Montaneus, Emblematum christianorum centuria, Tiguri
1584: 63
C. Paradin, Symbolu heroicu, Antyerpiae 1563: 25, 35, 38, 50,
57, 61, 74, 76, 90
S. Petrasancta, De symbolicis heroicis libri IX, Antyerpiae
1634: 59, 64, 65, 74, 76
F. Picinelli, Mundus symbolicus, Coloniae 1687: 67
N. Reusner, Emblematu, Frankfurt 1581: 24, 25, 37, 85
H. Ruscelli, Le imprese illustri, Venetia 1580: 57, 58, 59, 65,
67, 76
J. Sambucus, Emblematu, Antyerpiae 1585: 50, 37, 57.
LES SARCOPHAGES DES PIAST DE BRZEG ET DE LEGNICA
Resume
Les sarcophages metalliąues de Brzeg et de Legnica datant
des XVI0—XVIIe siecles furent executes pour les Piast qui re-
gnaient dans les duches de Legnica, de Brzeg et d'01awa jusąifa
1675. Certains se trouvent dans le Mausolee de Piast pres de
1'eglise Saint-Jean Baptiste a Legnica, d'autres au Musee des
Piast de Silesie a Brzeg et dans la crypte tombale sous le choeur
de 1'ancienne eglise du chateau de Brzeg. Parmi les 26 sarcopha-
ges conseryes beaucoup n'ont aucun ou presąue aucun decor et
pour cette raison, comme peu interessants du point de vue
artistique et iconographique, ne sont pas pris en consideration
dans le present ouyrage. II y est ąuestion des sarcophages sui-
vants: I. de Sophie Elisabeth (1589 — 1622), epouse du prince
Georges Rodolphe, II. de Sophie Catherine(1601—1659), premie-
rę epouse de Georges III, III. de Sophie Madeleine (1624—
1660), filie du prince de Brzeg Jean Christian, IV. de Louis IV
(1616- 1663), V. d'Elisabeth Marie Caroline (1638-1664), deu-
xieme epouse de Georges III, VI. de Georges III (1611 — 1664),
VII. de Christian II (1618-1672), VIII. de Georges Guillaume
(1660—1675), dernier Piast, et IX. de sa mere, la princesse
Louise (1631 — 1680). Tous ces sarcophages sont pareils a des
Jan Przała
z erablematyką duchowieństwa i dworu legnicko-brze-
skiego, daje się zauważyć w malowidłach zdobiących
drewniane empory w protestanckich kościołach na
obszarze byłego księstwa legnicko-brzeskiego, zali-
czonych przez J. M. Zeisnera do sztuki ludowej 224.
Piastowie legnicko-brzescy przez wiele wieków wy-
kazywali dużą troskę o rozwój kulturalny swych
księstw, a dzieje ich mecenatu artystycznego zamykają
się ufundowaniem omawianych sarkofagów i legnic-
kiego Monumentum Piasteum. O ile tylko pozwalały
na to środki pieniężne, wymagania fundatorów stale
wzrastały: w okresie wojny trzydziestoletniej powstały
skromne sarkofagi (np. Jana Chrystiana i Doroty
Sybilli), w pierwszych latach po jej zakończeniu —
sarkofagi nr II i III już bogatsze, a w r. 1664 pyszne
sarkofagi nr V i VI. Z czasem i te ostatnie nie zado-
walały już wymagań i smaku artystycznego fundato-
rów. Księżna Ludwika zrezygnowała z usług (będą-
cego na miejscu) Jeremiasza Weske, zwracając się do
innych artystów, a z zamówieniem swojego sarkofagu
nawet do odległego Augsburga, co świadczy zresztą
224 J. M. Zeisner, Beispiele volkstiimlicher Sinnbild-Mu-
lereien in Schlesien, [w:] Kunst und Denkmalpflege in SóMesien,
Breslau-Lissa 1939, s. 158 nn.
pochlebnie o jej orientacji w rozwoju tej sztuki 2. po-
łowy XVII w. Sarkofagi ostatnich Piastów są dziełami
sztuki, mającymi znaczenie nie tylko dla konwisar-
stwa i złotnictwa śląskiego w. XVII, lecz również
z ogólniejszego punktu widzenia. Sarkofagi brzeskie,
wykonane przez Jeremiasza Weske, należą chyba —
jak się wydaje w zestawieniu z dostępnym materiałem
porównawczym — do najcenniejszych pod względem
artystycznym sarkofagów cynowych z 3. ćwierci
w. XVII, a sarkofagi miedziane z Mauzoleum Piastów
w Legnicy reprezentują wybitne wartości artystyczne,
odpowiadające europejskiemu poziomowi rzemiosła
złotniczego tego czasu. Stąd też wydaje się uzasadnione
wprowadzenie tych zabytków w sposób bardziej wy-
czerpujący i wszechstronniejszy do historii sztuki
w ogóle, a dziejów sztuki śląskiej w szczególności.
Wskazują one, iż kultura artystyczna na tym tery-
torium wielokrotnie nie ustępowała inicjatywie kul-
turalnej rozwijającej się na innych obszarach, bliż-
szych ówczesnym głównym ośrodkom twórczości w za-
kresie sztuk plastycznych, a także że Śląsk dysponowa-
wał — przynajmniej w pewnych okresach — dobrymi
artystami i rękodzielnikami, którzy byli w stanie za-
spokoić bardziej wybredne wymagania dworu ksią-
żęcego.
ZESTAWIENIE PUBLIKACJI EMBLEMATÓW ZAWIERAJĄCYCH IKONY KORESPONDUJĄCE Z EMBLEMATAMI NA SARKOFAGACH
(cyfry odnoszą się do przypisów)
A. Alciati, Emblematu, Antverpiae 1662: 85
A. Alciati, Emblematum liber [b. m.] 1531: 37, 67
J. Bornitius, Emblematum sucrorum et cMlium miscellu-
neorum, Heidelbergae 1659: 38, 61, 63, 73, 76, 90
J. Camerarius, Symbolorum et emblematum centuria tres,
[Norymberga] 1605: 37, 78
J. Camerarius, Symbolorum et emblematum ex re herbaria
desumptorum centuria [Norymberga] 1590: 35, 76
J. Camerarius, Symbolorum et emblematum ex volatilibus et
insectis..., [b. m.] 1596: 66
Electorum symbolorum heroicorum: 24, 64, 65, 66
G. Florentini, Symbolu heroicu, Antverpiae 1563: 57, 76
B. Haeftenus, Schola cordis, Antyerpiae 1629: 62
H. Junius, Emblematu, Antyerpiae 1569: 50
La fleur des sentences certuines..., Lyon 1549: 60, 85
G. Montaneus, Emblematum christianorum centuria, Tiguri
1584: 63
C. Paradin, Symbolu heroicu, Antyerpiae 1563: 25, 35, 38, 50,
57, 61, 74, 76, 90
S. Petrasancta, De symbolicis heroicis libri IX, Antyerpiae
1634: 59, 64, 65, 74, 76
F. Picinelli, Mundus symbolicus, Coloniae 1687: 67
N. Reusner, Emblematu, Frankfurt 1581: 24, 25, 37, 85
H. Ruscelli, Le imprese illustri, Venetia 1580: 57, 58, 59, 65,
67, 76
J. Sambucus, Emblematu, Antyerpiae 1585: 50, 37, 57.
LES SARCOPHAGES DES PIAST DE BRZEG ET DE LEGNICA
Resume
Les sarcophages metalliąues de Brzeg et de Legnica datant
des XVI0—XVIIe siecles furent executes pour les Piast qui re-
gnaient dans les duches de Legnica, de Brzeg et d'01awa jusąifa
1675. Certains se trouvent dans le Mausolee de Piast pres de
1'eglise Saint-Jean Baptiste a Legnica, d'autres au Musee des
Piast de Silesie a Brzeg et dans la crypte tombale sous le choeur
de 1'ancienne eglise du chateau de Brzeg. Parmi les 26 sarcopha-
ges conseryes beaucoup n'ont aucun ou presąue aucun decor et
pour cette raison, comme peu interessants du point de vue
artistique et iconographique, ne sont pas pris en consideration
dans le present ouyrage. II y est ąuestion des sarcophages sui-
vants: I. de Sophie Elisabeth (1589 — 1622), epouse du prince
Georges Rodolphe, II. de Sophie Catherine(1601—1659), premie-
rę epouse de Georges III, III. de Sophie Madeleine (1624—
1660), filie du prince de Brzeg Jean Christian, IV. de Louis IV
(1616- 1663), V. d'Elisabeth Marie Caroline (1638-1664), deu-
xieme epouse de Georges III, VI. de Georges III (1611 — 1664),
VII. de Christian II (1618-1672), VIII. de Georges Guillaume
(1660—1675), dernier Piast, et IX. de sa mere, la princesse
Louise (1631 — 1680). Tous ces sarcophages sont pareils a des