DOI issue:
Zbiory Muzeum Narodowego we Wrocławiu
DOI article:Korżel-Kraśna, Małgorzata: Drewniane obudowy zegarów z XVIII i początku XIX wieku na Śląsku: wybrane przykłady
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.48106#0221
Drewniane obudowy zegarów w XVIII i na początku XIX wieku na Śląsku
217
zarówno w słynnej na cały Śląsk pracowni Heriber-
tusa Potza w Głogowie, jak i u mniej znanych mi-
strzów, np. Forcera z Wrocławia.
Natomiast drewniane obudowy zegarów szafo-
wo-podłogowych na Śląsku wykazują, w przeci-
wieństwie do szafkowych, wielką różnorodność ty-
pów. Zegary szafowe stawiane na podłodze powsta-
ły w Anglii w latach 1660-1670. Od 2. ćwierci XVIII
wieku popularne już były w Niderlandach, w ko-
lejnym dziesięcioleciu w krajach niemieckich, a od
połowy stulecia w Szwajcarii oraz na ziemiach pol-
skich. Obudowa angielska zegara szafowo-podło-
gowego była wysoką wąską szafką (stąd jej angiel-
ska nazwa longcase clock'). Składała się z trzech zasad-
niczych części: podstawy (czasami z mechanizmem
grającym), trzonu (ukrywającego wahadło i obciąż-
niki) oraz z głowicy zwanej też kapturem (zawiera-
jącej mechanizm). Wysmukły kształt obudowy wy-
muszony był napędem zegara oraz koniecznością
zabezpieczenia go przed zakłóceniami pracy waha-
dła i obciążników, które mogłyby wpłynąć na niedo-
kładność wskazań zegara. Na Wyspach Brytyjskich
oprawy te zdobiono okleinami ze szlachetnych ga-
tunków drewna, intarsją, inkrustacją, snycerką i imi-
tacją dalekowschodniej laki. Wszystkie ośrodki ze-
garmistrzowskie, które produkowały zegary szafo-
1. Heribertus Potz, zegar szafkowy, Głogów, 1. ćw. XVIII w. Mu-
zeum Narodowe we Wrocławiu. Fot. Wojciech Rogowicz.
wo-podłogowe, z wyjątkiem Francji (tam popular-
ny był typ hermowy - zegar mocowany na postu-
mencie), zachowywały wzorzec angielski przez cały
XVIII wiek.
Prawdopodobnie pierwsze zegary podłogowe na
Śląsku, podobnie jak i w innych regionach Europy
Środkowej, były importami z Anglii lub Saksonii16.
Z czasem warsztaty miejscowe podjęły się produkcji
zegarów szafowych w ten sposób, że importowane
z Anglii lub Francji mechanizmy zegarowe umiesz-
czały w obudowach wytwarzanych w śląskich pra-
cowniach stolarskich, co zresztą było powszechną
praktyką w środkowej Europie17.
Dokładne poznanie rozwoju tego typu zegara
na Śląsku jest niemożliwe ze względu na małą licz-
bę zachowanych obiektów. Podobnie z tego samego
powodu nie można poznać produkowanych tu mo-
deli opraw drewnianych.
Samodzielną produkcję zegarów szafowo-podło-
gowych podjęły na Śląsku duże warsztaty zegar-
mistrzowskie już bardzo wcześnie, bo w latach
dwudziestych XVIII wieku. Potwierdza to zacho-
wany w zbiorach Muzeum Uniwersytetu Jagiel-
lońskiego zegar szafowo-podłogowy wykonany
około 1720 r. przez zegarmistrza Heribertusa
Potza z Głogowa (il. 3). Jego obudowa powiela
2. Fr. Miel. Stephan, zegar szafkowy Wrocław, ok. 1750. Muzeum
Narodowe we Wrocławiu. Fot. Wojciech Rogowicz.
217
zarówno w słynnej na cały Śląsk pracowni Heriber-
tusa Potza w Głogowie, jak i u mniej znanych mi-
strzów, np. Forcera z Wrocławia.
Natomiast drewniane obudowy zegarów szafo-
wo-podłogowych na Śląsku wykazują, w przeci-
wieństwie do szafkowych, wielką różnorodność ty-
pów. Zegary szafowe stawiane na podłodze powsta-
ły w Anglii w latach 1660-1670. Od 2. ćwierci XVIII
wieku popularne już były w Niderlandach, w ko-
lejnym dziesięcioleciu w krajach niemieckich, a od
połowy stulecia w Szwajcarii oraz na ziemiach pol-
skich. Obudowa angielska zegara szafowo-podło-
gowego była wysoką wąską szafką (stąd jej angiel-
ska nazwa longcase clock'). Składała się z trzech zasad-
niczych części: podstawy (czasami z mechanizmem
grającym), trzonu (ukrywającego wahadło i obciąż-
niki) oraz z głowicy zwanej też kapturem (zawiera-
jącej mechanizm). Wysmukły kształt obudowy wy-
muszony był napędem zegara oraz koniecznością
zabezpieczenia go przed zakłóceniami pracy waha-
dła i obciążników, które mogłyby wpłynąć na niedo-
kładność wskazań zegara. Na Wyspach Brytyjskich
oprawy te zdobiono okleinami ze szlachetnych ga-
tunków drewna, intarsją, inkrustacją, snycerką i imi-
tacją dalekowschodniej laki. Wszystkie ośrodki ze-
garmistrzowskie, które produkowały zegary szafo-
1. Heribertus Potz, zegar szafkowy, Głogów, 1. ćw. XVIII w. Mu-
zeum Narodowe we Wrocławiu. Fot. Wojciech Rogowicz.
wo-podłogowe, z wyjątkiem Francji (tam popular-
ny był typ hermowy - zegar mocowany na postu-
mencie), zachowywały wzorzec angielski przez cały
XVIII wiek.
Prawdopodobnie pierwsze zegary podłogowe na
Śląsku, podobnie jak i w innych regionach Europy
Środkowej, były importami z Anglii lub Saksonii16.
Z czasem warsztaty miejscowe podjęły się produkcji
zegarów szafowych w ten sposób, że importowane
z Anglii lub Francji mechanizmy zegarowe umiesz-
czały w obudowach wytwarzanych w śląskich pra-
cowniach stolarskich, co zresztą było powszechną
praktyką w środkowej Europie17.
Dokładne poznanie rozwoju tego typu zegara
na Śląsku jest niemożliwe ze względu na małą licz-
bę zachowanych obiektów. Podobnie z tego samego
powodu nie można poznać produkowanych tu mo-
deli opraw drewnianych.
Samodzielną produkcję zegarów szafowo-podło-
gowych podjęły na Śląsku duże warsztaty zegar-
mistrzowskie już bardzo wcześnie, bo w latach
dwudziestych XVIII wieku. Potwierdza to zacho-
wany w zbiorach Muzeum Uniwersytetu Jagiel-
lońskiego zegar szafowo-podłogowy wykonany
około 1720 r. przez zegarmistrza Heribertusa
Potza z Głogowa (il. 3). Jego obudowa powiela
2. Fr. Miel. Stephan, zegar szafkowy Wrocław, ok. 1750. Muzeum
Narodowe we Wrocławiu. Fot. Wojciech Rogowicz.