DOI article:
Walczak, Marek: Przemiany architektoniczne katedry krakowskiej w pierwszej połowie XV wieku i ich związek z działalnością fundacyjną kardynała Zbigniewa Oleśnickiego
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.19899#0027
uwagę na kościół Mariacki w Norymberdze. Nie-
zwykle ważne funkcje spełniane przez tę budowlę
i bogate treści, jakie dla ideologii cesarskiej niosło ze
sobą pokazywanie relikwii z ozdobionej herbami
galerii, każą przyjrzeć się formie obyczaju krakow-
skiego i spróbować odszukać znaczenia, jakie w sobie
zawierał.
Obyczaj wystawiania relikwii głowy św. Stani-
sława przy kaplicy Św. Mikołaja, w której była
przechowywana, sięga przynajmniej połowy XIV wie-
ku60. Dokładnych okoliczności prezentacji nie zna-
my, choć wiadomo, że odbywała się w najważniejsze
święta ku czci św. Stanisława, a więc zapewne 8 V
i 27IX61. Odpowiedzi na pytanie o oprawę tych
uroczystości zmuszeni jesteśmy szukać ponownie po-
za granicami diecezji. Pomocą służyć mogą nieliczne
miniatury i odbitki graficzne, obrazujące pokazywa-
nie słynnych relikwii62. Szczególnie ciekawa wydaje
się miniatura ze wspaniałego rękopisu, wykonanego
w latach 1424—1432 dla księcia Bedford, przed-
stawiająca wystawienie relikwii na galerii wewnątrz
górnej części St Chapelle63 (fig. 21). Dekoracja ar-
kady była wystarczająco bogata, nie trzeba więc było
przykrywać jej bogatymi tkaninami, tak jak w przy-
padku norymberskiego „Heiltumsstuhl"64 (fig. 23),
czy balkonu relikwijnego w głównej świątyni Bre-
my65. Uroczystości towarzyszyła zapewne bogata
procesja, a katedrę wypełniał dźwięk odpowiednich
modlitw66.
W XV wieku ludowy kult św. Stanisława skupiał
się w kościele na Skałce. W katedrze natomiast
oddawano mu cześć oficjalnie, tak iż można powie-
Cała kompozycja znana jest z kopii przechowywanej w Bibiiotheca
Ambrosiana w Mediolanie, sygn. Cod. J. inf. 227, fol. 8v. 9r., por.
fig. 24; Ch. Mitchell, The Lateran Fresco of Boniface VIII
(Journal of the Warburg and Courtauld Institute, 14, 1951,
s. 1 i nn.); G. B. Ladner, Die Papstbildnisse des Altertums und des
Mittelalters, II (Monumenti di Antichita Cristiana, Pubblicati dal
PonhTicio Istituto di Archeologia Cristiana, II serie, IV, Citta del
Vaticano 1970, s. 288—296, taf. LXVI, LXVIIa,b, fig. 147—150;
tamże, Ul, Citta del Vaticano 1984, s. 67—68). Autorstwo cyklu
malowideł z kościoła Św. Jana na Lateranie przypisywane jest
Giotto; por. np.: C. Brandi, Giotto recuperato a S. Giovanni in
Laterano [w:] Scritti di storia deli' arte in onore di Lionello Venturi,
Roma 1956, s. 55 i nn.
60 W r. 1328 biskup Jan Grot wydał statut nakazujący, aby
ofiary składane, przez wiernych przy głowie św. Stanisława od-
pływały na rzecz wikarych; Wojciechowski, o.c, s. 94 i nn.;
Crossley, o.c, s. 31. i nn.
61 Główne święto obowiązujące na terenie całej diecezji jako
„festum fori" wiązało się bardziej z kościołem na Skałce: A.
Witkowska, Kulty pątnicze piętnastowiecznego Krakowa. Z ba-
dań nad miejską kulturą religijną, Lublin 1984, s. 83 i nn. zwłaszcza
s. 87. Bogatsze uroczystości w katedrze mogły mieć miejsce
w czasie obchodów „festum translationis", w dniu czczonym na
Wawelu co najmniej od r. 1256; Kodeks dyplomatyczny katedry
krakowskiej, 1, Kraków 1874, nr 51.
62 Por. przyp. 44, 46.
23. Ukazywanie relikwii z drewnianej konstrukcji zwanej Heil-
tumsstuhl stojącej w XV w. przed kościołem NPMarii w No-
rymberdze. Drzeworyt z wydanego w r. 1487 druku Nurnberger
Heiltumsstuhl (wg: Karolus Quartus..., repr. A. Rzepecki)
63 Miniatura z nie istniejącego Pontyfikatu i Mszału z St
Chapelle w Paryżu (fol. 81 v.) znana jest z XLX-wiecznej kopii
w Musee de Cluny; A. Erlande Brandenburg, Le Tombeau de
Saint Louis, (Bulletin Monumental, 1968, s. 27 i nn); Ch. Sterling,
La peinture medievale a Paris 1300-1500,1, Paris 1987, s. 451^52,
fig. 323; Gauthier, o.c, s. 164.
64 Por. drzeworyt w druku wydanym w r. 1487: Nurnberger
Heiltumsstuhl; zob. Karolus Quartus, Piae Memoriae Fundatońs Sui
Universitas Carolina D.D.D., Praha 1984, fig. 102; A. Wende-
horst Die Reichsstadt Nurnberg von den Anfangen bis zum Ende
ihrer grofien Zeit [w:] Nurnberg 1300-1550. Kunst der Gotik und
Renaissance, Munchen 1986, s. 15, Abb. 11.
65 Według opisu Johanna Hemelinga w Bremie ukazywano
wiernym relikwie z altany ozdobionej tkanymi złotem zasłonami;
Alltag..., s. 98.
66 Ibidem. We Wrocławiu, mającym silne związki z Krako-
wem w zakresie liturgii, w czasie obchodów święta 8 V odbywała
się procesja w szczególnie uroczystych złotych ornatach, a później
w czerwonych kapach nieszpornych. Przed nabożeństwem wyno-
szono relikwiarz świętego, a potem podawano do ucałowania.
Podobnie postępowano w dniu „translationis". Dokładne instruk-
cje podają: Modus agendi in ecclesia vratislaviensi et ąuod est de
officio sacristianorum (rękopis w bibliotece kapitulnej we Wroc-
ławiu, sygn. Ilia 13a); zob. Ex modo agendi in ecclesia !Vratislavie-
nsi, wyd. F. Schubert, Monasterii 1936. W tym tekście zwraca
uwagę sformułowanie "ipso die hora consueta reliąuias expone-
25
zwykle ważne funkcje spełniane przez tę budowlę
i bogate treści, jakie dla ideologii cesarskiej niosło ze
sobą pokazywanie relikwii z ozdobionej herbami
galerii, każą przyjrzeć się formie obyczaju krakow-
skiego i spróbować odszukać znaczenia, jakie w sobie
zawierał.
Obyczaj wystawiania relikwii głowy św. Stani-
sława przy kaplicy Św. Mikołaja, w której była
przechowywana, sięga przynajmniej połowy XIV wie-
ku60. Dokładnych okoliczności prezentacji nie zna-
my, choć wiadomo, że odbywała się w najważniejsze
święta ku czci św. Stanisława, a więc zapewne 8 V
i 27IX61. Odpowiedzi na pytanie o oprawę tych
uroczystości zmuszeni jesteśmy szukać ponownie po-
za granicami diecezji. Pomocą służyć mogą nieliczne
miniatury i odbitki graficzne, obrazujące pokazywa-
nie słynnych relikwii62. Szczególnie ciekawa wydaje
się miniatura ze wspaniałego rękopisu, wykonanego
w latach 1424—1432 dla księcia Bedford, przed-
stawiająca wystawienie relikwii na galerii wewnątrz
górnej części St Chapelle63 (fig. 21). Dekoracja ar-
kady była wystarczająco bogata, nie trzeba więc było
przykrywać jej bogatymi tkaninami, tak jak w przy-
padku norymberskiego „Heiltumsstuhl"64 (fig. 23),
czy balkonu relikwijnego w głównej świątyni Bre-
my65. Uroczystości towarzyszyła zapewne bogata
procesja, a katedrę wypełniał dźwięk odpowiednich
modlitw66.
W XV wieku ludowy kult św. Stanisława skupiał
się w kościele na Skałce. W katedrze natomiast
oddawano mu cześć oficjalnie, tak iż można powie-
Cała kompozycja znana jest z kopii przechowywanej w Bibiiotheca
Ambrosiana w Mediolanie, sygn. Cod. J. inf. 227, fol. 8v. 9r., por.
fig. 24; Ch. Mitchell, The Lateran Fresco of Boniface VIII
(Journal of the Warburg and Courtauld Institute, 14, 1951,
s. 1 i nn.); G. B. Ladner, Die Papstbildnisse des Altertums und des
Mittelalters, II (Monumenti di Antichita Cristiana, Pubblicati dal
PonhTicio Istituto di Archeologia Cristiana, II serie, IV, Citta del
Vaticano 1970, s. 288—296, taf. LXVI, LXVIIa,b, fig. 147—150;
tamże, Ul, Citta del Vaticano 1984, s. 67—68). Autorstwo cyklu
malowideł z kościoła Św. Jana na Lateranie przypisywane jest
Giotto; por. np.: C. Brandi, Giotto recuperato a S. Giovanni in
Laterano [w:] Scritti di storia deli' arte in onore di Lionello Venturi,
Roma 1956, s. 55 i nn.
60 W r. 1328 biskup Jan Grot wydał statut nakazujący, aby
ofiary składane, przez wiernych przy głowie św. Stanisława od-
pływały na rzecz wikarych; Wojciechowski, o.c, s. 94 i nn.;
Crossley, o.c, s. 31. i nn.
61 Główne święto obowiązujące na terenie całej diecezji jako
„festum fori" wiązało się bardziej z kościołem na Skałce: A.
Witkowska, Kulty pątnicze piętnastowiecznego Krakowa. Z ba-
dań nad miejską kulturą religijną, Lublin 1984, s. 83 i nn. zwłaszcza
s. 87. Bogatsze uroczystości w katedrze mogły mieć miejsce
w czasie obchodów „festum translationis", w dniu czczonym na
Wawelu co najmniej od r. 1256; Kodeks dyplomatyczny katedry
krakowskiej, 1, Kraków 1874, nr 51.
62 Por. przyp. 44, 46.
23. Ukazywanie relikwii z drewnianej konstrukcji zwanej Heil-
tumsstuhl stojącej w XV w. przed kościołem NPMarii w No-
rymberdze. Drzeworyt z wydanego w r. 1487 druku Nurnberger
Heiltumsstuhl (wg: Karolus Quartus..., repr. A. Rzepecki)
63 Miniatura z nie istniejącego Pontyfikatu i Mszału z St
Chapelle w Paryżu (fol. 81 v.) znana jest z XLX-wiecznej kopii
w Musee de Cluny; A. Erlande Brandenburg, Le Tombeau de
Saint Louis, (Bulletin Monumental, 1968, s. 27 i nn); Ch. Sterling,
La peinture medievale a Paris 1300-1500,1, Paris 1987, s. 451^52,
fig. 323; Gauthier, o.c, s. 164.
64 Por. drzeworyt w druku wydanym w r. 1487: Nurnberger
Heiltumsstuhl; zob. Karolus Quartus, Piae Memoriae Fundatońs Sui
Universitas Carolina D.D.D., Praha 1984, fig. 102; A. Wende-
horst Die Reichsstadt Nurnberg von den Anfangen bis zum Ende
ihrer grofien Zeit [w:] Nurnberg 1300-1550. Kunst der Gotik und
Renaissance, Munchen 1986, s. 15, Abb. 11.
65 Według opisu Johanna Hemelinga w Bremie ukazywano
wiernym relikwie z altany ozdobionej tkanymi złotem zasłonami;
Alltag..., s. 98.
66 Ibidem. We Wrocławiu, mającym silne związki z Krako-
wem w zakresie liturgii, w czasie obchodów święta 8 V odbywała
się procesja w szczególnie uroczystych złotych ornatach, a później
w czerwonych kapach nieszpornych. Przed nabożeństwem wyno-
szono relikwiarz świętego, a potem podawano do ucałowania.
Podobnie postępowano w dniu „translationis". Dokładne instruk-
cje podają: Modus agendi in ecclesia vratislaviensi et ąuod est de
officio sacristianorum (rękopis w bibliotece kapitulnej we Wroc-
ławiu, sygn. Ilia 13a); zob. Ex modo agendi in ecclesia !Vratislavie-
nsi, wyd. F. Schubert, Monasterii 1936. W tym tekście zwraca
uwagę sformułowanie "ipso die hora consueta reliąuias expone-
25