Studia Waweliana (1.1992)

SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI PAŃSTWOWYCH ZBIORÓW SZTUKI

NA WAWELU W LATACH 1990—1991

1. Uwagi ogólne

Lata 1990—1991 były dla Państwowych Zbiorów Sztuki na
Wawelu okresem przejściowym, obfitującym tak w momenty
trudne, jak i zjawiska otwierające interesujące perspektywy na
przyszłość. Na ten stan rzeczy złożyły się: śmierć Prof. Jerzego
Szabłowskiego we wrześniu r. 1989, która zamknęła całą epokę
w życiu Muzeum, konieczność budowy nowego zespołu dyrekcyj-
nego, kulminacja prac instalacyjnych i remontowych, wreszcie
zmiany użytkowników budowli na wzgórzu wawelskim. Procesy
te następowały na tle zupełnie nowej sytuacji kraju, która
oglądana z wąskiej perspektywy działania Muzeum przyniosła
przede wszystkim restrykcje budżetowe oraz ogromny wzrost
kosztów wszelkich robót.

Utrzymanie właściwego rytmu działalności naukowo-badaw-
czej, wystawienniczej, konserwatorskiej i oświatowej wymagało
w tych warunkach wielkiego wysiłku, a niekiedy było niemożliwe.
Problemem angażującym większość sił i środków finansowych
instytucji były prowadzone na szeroką skalę prace budowla-
no-remontowe i instalacyjne, wymagające daleko idącej staranno-
ści konserwatorskiej oraz ścisłego nadzoru archeologicznego. Pra-
ce te obejmowały ropoczętą w poprzednich latach wymianę
i rozbudowę instalacji wodnej, kanalizacyjnej, ciepłowniczej, elekt-
rycznej i teletechnicznej na terenie całego wzgórza. W decydującą
fazę weszło też wykonanie systemu przeciwwłamaniowego i prze-
ciwpożarowego na zamku i w budynku nr 5. Te ostatnie prace
spowodowały długotrwałe perturbacje w funkcjonowaniu działów
naukowych i biblioteki, a także doprowadziły do ograniczenia,
a nawet przejściowej likwidacji ekspozycji. Prowadzenie tych robót
wymagało wielokrotnego przenoszenia pracowni i zbiorów do
prowizorycznych pomieszczeń, których przygotowanie pochłonęło
znaczne nakłady pracy i kosztów. Powrót na swe właściwe miejsce
danego zespołu magazynowego (w tym też biblioteki) każdorazo-
wo wymagał przeprowadzenia inwentaryzacji.

Zupełnie nowym elementem w działalności Państwowych
Zbiorów Sztuki na Wawelu, mającym przełomowe znaczenie dla
przyszłości instytucji było uzyskanie w lutym 1991 części budynku
nr 9, z której użytkowania zrezygnowała Kancelaria Prezydencka
oraz stopniowe przejmowanie w ciągu tegoż roku pomieszczeń
w budynku nr 8 od ulegającego likwidacji oddziału Pracowni
Konserwacji Zabytków. Uzyskana w ten sposób kubatura pozwoli
w niedalekiej przyszłości na radykalną poprawę warunków działa-
nia Muzeum oraz otworzy możliwości stworzenia racjonalnego
programu konserwatorskiego całego wzgórza.

Trudna sytuacja finansowa stała się bodźcem do reorganiza-
cji punktów usługowych i handlowych na wzgórzu wawelskim.
W ten sposób przyjęto nowy system sprzedaży biletów grupowych
oraz organizacji usług przewodnickich, otwarto księgarnię wyspec-
jalizowaną w wydawnictwach z dziedziny sztuki oraz nowy sklep
z pamiątkami. Wydano zezwolenia na sprzedaż rysunków i ak-
warel o tematyce wawelskiej, napojów chłodzących oraz na prowa-
dzenie działalności fotograficznej. Przedsięwzięcia te, powierzone

osobom i firmom prywatnym, przynoszą Państwowym Zbiorom
Sztuki dochód, który w następnych latach powinien zostać znacz-
nie powiększony.

Na zakończenie tych wstępnych uwag należy podkreślić, że
w czerwcu r. 1991 Wawel odegrał istotną rolę jako miejsce dwóch
spotkań uczestników Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy
Europejskiej. 6 października tegoż roku był natomiast miejscem
obrad szczytu tzw. trójkąta wyszehradzkiego, z udziałem Prezyde-
nta Rzeczypospolitej Polskiej Lecha Wałęsy, Prezydenta Cze-
cho-Słowacji Vaclava Havla i Premiera Węgier Józsefa Antalla.

2. Działalność naukowo-badawczą
2.1. Muzeum

Tok pracy działów naukowych Państwowych Zbiorów Sztu-
ki był w latach 1990—1991 poważnie zakłócony przez wymienione
wyżej czynniki. Trudności lokalowe, zaangażowanie całego per-
sonelu przy przenoszeniu zbiorów, długotrwały brak dostępu do
biblioteki uniemożliwiły utrzymanie normalnego tempa pracy,
w tym też sporządzania kart naukowych. Należy jednak zwrócić
uwagę na pełne opracowanie, na wysokim poziomie naukowym,
katalogów wystaw tkanin artystycznych (dr Maria Barnasikowa
i dr Magdalena Piwocka) oraz portretów z w. XVI—XVIII (mgr
Jerzy Petrus przy współpracy Taisy Karpowicz z Mińska).

W r. 1991 Państwowe Zbiory Sztuki były organizatorem
dwóch sesji naukowych (21 III — „Tkaniny artystyczne z w. XVIII
i XIX" oraz 16 XII — „Malarstwo portretowe w dawnej Rzeczypo-
spolitej"), a współorganizatorem jednej (9 XI — „Kielich i pate-
na biskupa Maurusa — problematyka historyczna i konserwa-
torska").

2.2 Badania archeologiczne

Znaczna część badań archeologicznych na Wawelu w oma-
wianym okresie miała charakter badań ratunkowych, zabezpiecza-
jących i dokumentujących materiał odsłonięty w ramach prac
instalacyjno-budowlanych. Prowadzono również badania progra-
mowe (dr Zbigniew Pianowski, mrg Janusz Firlet) obejmujące
rejon XI (rezerwat kościoła Św. Gereona i kaplicy Św. Marii
Egipcjanki) i rejonu XII (dziedziniec Batorego). Miały one na celu
określenie zasięgu autentycznych murów romańskich i uzupeł-
nienie wyników badań z lat 1914—1921. Weryfikacji uległy nie-
które stwierdzenia A. Szyszko-Bohusza odnośnie do formy wscho-
dniej części kościoła Św. Gereona, gdzie ustalono prawidłowy
moduł podziałów przestrzennych oraz natrafiono na fragmentary-
cznie zachowaną niszę w północnej ścianie krypty. W północnym
ramieniu transeptu odkryto wczesnośredniowieczny grób nakryty
płytą kamienną. Ponadto ujawniono fragmenty przedromańskiego
obiektu, starszego od romańskiego kościoła Św. Gereona.

Ukończono' badania archeologiczne w pn.-wsch. narożniku
romańskiego palatium (sali o 24 słupach). Stwierdzono także
istnienie wału obronnego wcześniejszego od tzw. wiślańskiego

119