Studia Waweliana (1.1992)

Studia Waweliana
Tom I, 1992

JOANNA RENNER

PÓŹNORENESANSOWE KAFLE WAWELSKIE
Z MOTYWEM ROZETY W KWADRACIE*

W chłodnym klimacie środkowej i północnej
Europy piece od dawna odgrywały we wnętrzach
mieszkalnych wielką rolę. Będąc źródłem ciepła
i światła skupiały ludzi, stając się ośrodkiem życia
rodzinnego. Nic więc dziwnego, że dokładano wszel-
kich starań, aby ten ważny element wnętrza był nie
tylko funkcjonalny, ale i estetyczny. Pięknie zaprojek-
towany i wykonany piec był przedmiotem podziwu
i naśladownictwa. Piece dostosowywano do pomiesz-
czeń, w których zamierzano je postawić, a ich budo-
wa oparta była na prawach konstrukcji architek-
tonicznych. Zabytkowe kafle jako elementy konstru-
kcji z pogranicza rzemiosła artystycznego i architek-
tury uzyskiwały niewątpliwy walor dzieła sztuki.
I chociaż nie doceniane dawniej przez wielu badaczy,
zasługują na uwagę i zainteresowanie.

Szczególne miejsce wśród nich zajmują kafle
pochodzące z pieców stojących niegdyś w różnych
pomieszczeniach zabudowań wawelskich. Pierwszą
część opracowania tej najpoważniejszej pod wzglę-
dem bogactwa i różnorodności form, jak i poziomu
artystycznego kolekcji kafli w Polsce podjęła Maria
Piątkiewicz-Dereniowa. W krótkim artykule omówi-
ła chronologicznie najwcześniejsze średniowieczne
obiekty pozyskane w pobliżu fundamentów zburzo-
nego w 1. połowie XIX w. gotyckiego dworu zwanego

* Artykuł ten jest skróconą wersją pracy magisterskiej pisa-
nej pod kierunkiem Prof. dra hab. Adama Małkiewicza. W tym
miejscu pragnęłabym złożyć serdeczne podziękowania dr Marii
Łęskiej (Piątkiewicz-Dereniowej), która wprowadziła mnie w świat
kafli i była przewodniczką po jego tajemnicach. Bardzo dziękuję
również Prof. drowi hab. Adamowi Małkiewiczowi za trud kiero-
wania moich myśli ku jasnym sformułowaniom i naprawiania
niedoskonałej formy tekstu, Prof. drowi hab. Janowi Ostrowskie-
mu za życzliwy stosunek do mojej pracy i cenne uwagi oraz
wszystkim, którzy przyczynili się do powstania tej publikacji.

1 M. Piątkiewicz-Dereniowa, Odkrycie najdawniejszych

Rodzicom poświęcam

Rabsztyn1, natomiast gruntownie opracowała kafle
z okresu wczesnego renesansu2. W tej pionierskiej
pracy autorka przedstawiła szczegółowo historię
zbioru wawelskiego i badań architektoniczno-archeo-
logicznych na terenie zamku do lat pięćdziesiątych
XX w., a także zebrała wszelkie wzmianki o nich
w literaturze przedmiotu. Dzięki monograficznemu
ujęciu tematu stworzyła podstawę do hipotetycznej
rekonstrukcji pieca z wawelskich wnętrz zamko-
wych3, a także wskazała kierunki wpływów w tej
dziedzinie rzemiosła artystycznego na początku wie-
ku XVI.

Do tej pory nie doczekały się opracowania
zespoły kafli z okresu pełnego i późnego renesansu
oraz baroku. Niniejsza praca jest próbą choćby
częściowego uzupełnienia tej luki w poznaniu kaflars-
twa wawelskiego, nierozerwalnie związanego z krako-
wskim ośrodkiem garncarskim. Obejmuje ona pro-
blematykę kafli z późnorenesansowych pieców, sta-
nowiących niemałą część zbioru wawelskiego. Wśród
nich zwraca uwagę zwarty zespół ozdobiony or-
namentem składającym się z motywu rozety wpisanej
w kwadrat. Kafle te zawierają w sobie zagadkę, której
nie udało się rozwiązać do końca. Nie grają one
feerią barw, nie przedstawiają jasno czytelnych sym-
boli, a jednak w pierwszej połowie XVII wieku

kafli wawelskich (Studia do Dziejów Wawelu, II, 1960, s. 490-^92).

2 Tejże, Kafle wawelskie okresu wczesnego renesansu (Studia
do Dziejów Wawelu, II, 1960, s. 303—375).

3 Por. tejże, Der Kónigliche Fruhrenaissance. O jen aus dem
Schlosse Wawel in Krakau (Alte und Modernę Kunst, 7/8, Wien
1959, s. 5—8); tejże, Rekonstrukcja dawnych wawelskich pieców
kaflowych (Biuletyn Historii Sztuki, XXII, 3, 1960, s. 331—332)
oraz tejże, Les poeles d'epoque renaissance au chdteau de Wawel
(Cahiers de la Ceramiąue du verre et des arts du feu, 54, Paris 1974,
s. 8—19).

37