Studia Waweliana (1.1992)

Studia Waweliana
Tom I, 1992

Ks. ANDRZEJ WITKO

NOWE URZĄDZENIE KRYPT KRÓLEWSKICH NA WAWELU
W LATACH SIEDEMDZIESIĄTYCH XIX WIEKU

Krakowska katedra na Wawelu aż do końca
Rzeczypospolitej szlacheckiej była świątynią funeral-
ną polskich władców. Gdy państwo polskie przestało
istnieć i nie stało monarchów, postanowiono grzebać
w podziemiach katedry ciała najwybitniejszych sy-
nów Ojczyzny, by w ten sposób stworzyć z królews-
kiej świątyni na Wawelu narodowy Panteon. Wkrót-
ce po kongresie wiedeńskim pochowano tu księcia
Józefa Poniatowskiego i Tadeusza Kościuszkę. No-
szono się również z zamiarem sprowadzenia zwłok
Jana Henryka Dąbrowskiego. Po utworzeniu Wol-
nego Miasta Krakowa dawna stolica Polski była
jedynym, w miarę wolnym skrawkiem Rzeczypospo-
litej, dlatego tutaj, do wawelskiego Panteonu przyby-
wali Polacy, by odnaleźć własną tożsamość, wspomi-
nać łata tryumfu i chwały, wreszcie — złożyć hołd
polskim monarchom.

W połowie XIX stulecia groby królewskie w ka-
tedrze na Wawelu były bardzo zaniedbane. Chociaż
sprawiono w tym czasie kilka sarkofagów dla pol-
skich władców, a w 1840 roku dokonano z fundacji
cesarza austriackiego Ferdynanda I restauracji nie-
których trumien królewskich, konieczne było pod-
jęcie kompleksowego odnowienia zarówno zniszczo-
nych krypt grobowych, jak i trumien.

Na podjęcie wielkiej restauracji grobów królews-
kich brakowało funduszy. Wydarzeniem, które umoż-
liwiło rozpoczęcie koniecznych prac, było przypad-
kowe odkrycie w 1869 roku grobu króla Kazimierza
Wielkiego i związana z tym niezwykła ofiarność
całego społeczeństwa polskiego1. Fundusz zgroma-
dzony na renowację grobowca Kazimierza Wielkiego
pozwolił nie tylko ukończyć prace przy odnowieniu
sarkofagu ostatniego Piasta, ale również umożliwił
przystąpienie do restauracji grobów królewskich.

1 E. Śnieżyńska-Stolot, Setna rocznica restauracji na-
grobka Kazimierza Wielkiego w katedrze wawelskiej (Ochrona
Zabytków, XXIII, 1, Warszawa 1970, s. 28—35); J. Buszko,

Pierwszy znaczący program odnowy grobów
monarszych zrodził się na kilka lat przed uroczystoś-
ciami Kazimierzowskimi. 15 sierpnia 1862 roku po-
wstał w Krakowie komitet, który przedstawił Projekt
restauracji grobów królewskich na Wawelu2. Program
prac przewidywał połączenie krypt pod kaplicami
Wazów i Zygmuntowską z kryptą św. Leonarda, by
w ten sposób stworzyć jeden ciąg komunikacyjny,
zaopatrzony w drzwi wejściowe i wyjściowe oraz
okna na zewnątrz. Sarkofagi władców, ich żon i dzieci
zamierzano ustawić wedle chronologii panowania.
Monarchów, których trumny nie zachowały się lub
których pogrzebano poza Wawelem, chciano uczcić
symbolicznymi sarkofagami, popiersiami albo odpo-
wiednimi napisami. Przed wejściem do grobów pla-
nowano umieścić marmurową urnę z opisem re-
stauracji, herbem Rzeczypospolitej oraz inskrypcjami
w języku polskim i łacińskim, natomiast przy wyjściu
miały stanąć sarkofagi Tadeusza Kościuszki i księcia
Józefa Poniatowskiego.

Po zakończeniu restauracji zamierzano powołać
„nieustający komitet", którego zadaniem byłaby tros-
ka i opieka nad grobami monarszymi. W skład tegoż
komitetu mieli wejść: dziekan kapituły krakowskiej,
rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, członek rady
miasta, członek Towarzystwa Naukowego Krakows-
kiego oraz trzech obywateli ziemskich. Odnowione
groby monarsze zamierzano uroczyście udostępnić
publiczności do zwiedzania. Zwrócono się przeto
z płomiennym apelem do całego społeczeństwa
o składanie ofiar na restaurację grobów królewskich,
gdyż brak funduszy uniemożliwiał podjęcie jakichkol-
wiek prac w bardzo zniszczonych i zaniedbanych
kryptach grobowych. Odezwę podpisali: Józef Dietl,
Włodzimierz Dzieduszycki, Wincenty Kirchmayer,

Uroczystości Kazimierzowskie na Wawelu w roku 1869, Kraków
1970, s. 1—107.

2 „Czas", R. XXII, 1869, nr 180.

97