DOI article:
Renner, Joanna: Późnorenesansowe kafle wawelskie z motywem rozety w kwadracie
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.19899#0048
obu rodzajów odnaleziono fragmenty dużego, wielo-
barwnego kafla ściennego w kształcie prostokąta,
którego dekoracja nawiązuje w sposób wyraźny do
omawianego zespołu (fig. 10). W lico tego kafla
wpisano kwadrat, którego dwa wierzchołki stykają
się z dłuższymi bokami prostokąta w ich połowie.
Pole centralnie umieszczonego kwadratu wypełnia
rozeta z liści akantu na gładkim tle — taka jak na
kaflach ściennych typu I. Dekorację pozostałej płasz-
czyzny lica, pokrytej drobną granulacją, dostosowa-
no do prostokątnego kształtu. Na osi pionowej pro-
ste łodyżki z symetrycznie rozmieszczonymi po obu
stronach sercowatymi listkami i krótkimi odroślami
u nasady są analogiczne do zastosowanych na kaflu
gzymsowym. Podobne łodyżki, lecz o asymetrycznym
układzie listków, łączą środki boków kwadratu z dłuż-
szymi krawędziami prostokąta. Mamy więc tutaj do
czynienia tylko z dwiema osiami symetrii — pionową
i poziomą. Brzegi kafla ograniczone są profilowaną
listwą. Jego wymiary wynoszą: wys. 30, 0 cm, szer.
19,5 cm, gł. 10,0 cm. Pokryty jest szkliwem o bar-
wach: niebieskiej, białej i żółtej.
Jak wynika z opisu, prostokątny kafel ścienny
ozdobiony jest takimi samymi motywami ornamen-
talnymi jak kwadratowe kafle ścienne I typu i kafle
łączące. Jego cechy stylowe i kolorystyka odpowiada-
ją kaflom późnorenesansowym.
Wśród zinwentaryzowanych wawelskich frag-
mentów kafli piecowych nie występuje rodzaj prosto-
kątnego kafla ściennego o takiej dekoracji Nie wy-
klucza się jednak możliwości istnienia takich kafli19,
gdyż — jak już wspomniano — część zbioru zaginęła,
a stale prowadzone prace archeologiczne ujawniają
nowy materiał zabytkowy. Wobec dużego rozprosze-
nia pozostałości po piecach wawelskich po całym
wzgórzu — większe skupiska gruzu kaflowego, od-
najdywane w krakowskich kamienicach mieszczańs-
kich, uzupełniają wiedzę o kaflach i piecach z Wawe-
lu, ponieważ na potrzeby miasta i zamku pracowały
te same warsztaty garncarskie, używające tych sa-
mych form do produkcji kafli dla różnych zlecenioda-
wców. Dzięki temu kafle znajdowane na terenie
miasta niejednokrotnie pomagały w odtworzeniu de-
koracji kafli wawelskich20, a także mogą się stać
materiałem pomocniczym przy rekonstrukcji wyglą-
du pieców wawelskich. Z powodu wyżej przytoczo-
19 Potwierdzenie przypuszczalnego występowania na Wawe-
lu kafli prostokątnych o takiej dekoracji znajdujemy w pracy S.
Ambrosianiego, Zur Typologie der dlteren Kacheln, Stockholm
1910, gdzie przy okazji publikowania kafla prostokątnego z cztero-
listną rozetą wpisaną w romb autor mówi, że widział takie kafle
w Krakowie. Możliwe, że kafel taki wchodził w skład zbioru
znalezionego w 1880 r. przez Prylińskiego podczas prac badaw-
czych prowadzonych przed zewnętrzną fasadą zamku, od wschod-
niej i północnej strony. Było to „parę tysięcy kawałków kafli
10. Prostokątny kafel z motywem rozety w kwadracie, szkliwo
wielobarwne, po 1600, 30,0x19,5 cm, PZS na Wawelu (depozyt
bez nru inw.) (fot. T. Kalarus i R. Kisiel)
nych argumentów typ prostokątnego kafla ściennego
włączony został do zespołu opracowywanych późno-
renesansowych kafli wawelskich.
Poza Krakowem znaleziono niewiele przykła-
dów analogicznych do wawelskich. Jedynie kilka
fragmentów kwadratowych kafli ściennych I typu
dekoracji odkryto na zamku w Pieskowej Skale i na
terenie dworu w Spytkowicach. Nasuwa się więc
wniosek, że kafle ozdobione omówioną dekoracją
występują w Polsce wyłącznie w zasięgu wpływów
krakowskiego ośrodka garncarskiego.
Spośród kilku typów dekoracji z motywem roze-
ty w kwadracie na odnajdywanych kaflach ściennych
najczęściej spotykany jest typ I, co wskazywałoby na
z pieców pochodzących z różnych epok od XIV do końca XVIII
wieku" (zob. sprawozdanie T. Prylińskiego z r. 1882, Archiwum
Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu, nr 1/4). Niestety zbiór
ten w nie wyjaśniony sposób zaginął po 1882 r. (S. Tomkowicz,
Wawel, I: Zabudowania Wawelu i ich dzieje. Teka Grona Konser-
watorów Galicji Zachodniej, IV, Kraków 1907, s. 410).
20 Np. w przypadku V typu dekoracji z omawianego zespołu
kwadratowych kafli ściennych.
46
barwnego kafla ściennego w kształcie prostokąta,
którego dekoracja nawiązuje w sposób wyraźny do
omawianego zespołu (fig. 10). W lico tego kafla
wpisano kwadrat, którego dwa wierzchołki stykają
się z dłuższymi bokami prostokąta w ich połowie.
Pole centralnie umieszczonego kwadratu wypełnia
rozeta z liści akantu na gładkim tle — taka jak na
kaflach ściennych typu I. Dekorację pozostałej płasz-
czyzny lica, pokrytej drobną granulacją, dostosowa-
no do prostokątnego kształtu. Na osi pionowej pro-
ste łodyżki z symetrycznie rozmieszczonymi po obu
stronach sercowatymi listkami i krótkimi odroślami
u nasady są analogiczne do zastosowanych na kaflu
gzymsowym. Podobne łodyżki, lecz o asymetrycznym
układzie listków, łączą środki boków kwadratu z dłuż-
szymi krawędziami prostokąta. Mamy więc tutaj do
czynienia tylko z dwiema osiami symetrii — pionową
i poziomą. Brzegi kafla ograniczone są profilowaną
listwą. Jego wymiary wynoszą: wys. 30, 0 cm, szer.
19,5 cm, gł. 10,0 cm. Pokryty jest szkliwem o bar-
wach: niebieskiej, białej i żółtej.
Jak wynika z opisu, prostokątny kafel ścienny
ozdobiony jest takimi samymi motywami ornamen-
talnymi jak kwadratowe kafle ścienne I typu i kafle
łączące. Jego cechy stylowe i kolorystyka odpowiada-
ją kaflom późnorenesansowym.
Wśród zinwentaryzowanych wawelskich frag-
mentów kafli piecowych nie występuje rodzaj prosto-
kątnego kafla ściennego o takiej dekoracji Nie wy-
klucza się jednak możliwości istnienia takich kafli19,
gdyż — jak już wspomniano — część zbioru zaginęła,
a stale prowadzone prace archeologiczne ujawniają
nowy materiał zabytkowy. Wobec dużego rozprosze-
nia pozostałości po piecach wawelskich po całym
wzgórzu — większe skupiska gruzu kaflowego, od-
najdywane w krakowskich kamienicach mieszczańs-
kich, uzupełniają wiedzę o kaflach i piecach z Wawe-
lu, ponieważ na potrzeby miasta i zamku pracowały
te same warsztaty garncarskie, używające tych sa-
mych form do produkcji kafli dla różnych zlecenioda-
wców. Dzięki temu kafle znajdowane na terenie
miasta niejednokrotnie pomagały w odtworzeniu de-
koracji kafli wawelskich20, a także mogą się stać
materiałem pomocniczym przy rekonstrukcji wyglą-
du pieców wawelskich. Z powodu wyżej przytoczo-
19 Potwierdzenie przypuszczalnego występowania na Wawe-
lu kafli prostokątnych o takiej dekoracji znajdujemy w pracy S.
Ambrosianiego, Zur Typologie der dlteren Kacheln, Stockholm
1910, gdzie przy okazji publikowania kafla prostokątnego z cztero-
listną rozetą wpisaną w romb autor mówi, że widział takie kafle
w Krakowie. Możliwe, że kafel taki wchodził w skład zbioru
znalezionego w 1880 r. przez Prylińskiego podczas prac badaw-
czych prowadzonych przed zewnętrzną fasadą zamku, od wschod-
niej i północnej strony. Było to „parę tysięcy kawałków kafli
10. Prostokątny kafel z motywem rozety w kwadracie, szkliwo
wielobarwne, po 1600, 30,0x19,5 cm, PZS na Wawelu (depozyt
bez nru inw.) (fot. T. Kalarus i R. Kisiel)
nych argumentów typ prostokątnego kafla ściennego
włączony został do zespołu opracowywanych późno-
renesansowych kafli wawelskich.
Poza Krakowem znaleziono niewiele przykła-
dów analogicznych do wawelskich. Jedynie kilka
fragmentów kwadratowych kafli ściennych I typu
dekoracji odkryto na zamku w Pieskowej Skale i na
terenie dworu w Spytkowicach. Nasuwa się więc
wniosek, że kafle ozdobione omówioną dekoracją
występują w Polsce wyłącznie w zasięgu wpływów
krakowskiego ośrodka garncarskiego.
Spośród kilku typów dekoracji z motywem roze-
ty w kwadracie na odnajdywanych kaflach ściennych
najczęściej spotykany jest typ I, co wskazywałoby na
z pieców pochodzących z różnych epok od XIV do końca XVIII
wieku" (zob. sprawozdanie T. Prylińskiego z r. 1882, Archiwum
Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu, nr 1/4). Niestety zbiór
ten w nie wyjaśniony sposób zaginął po 1882 r. (S. Tomkowicz,
Wawel, I: Zabudowania Wawelu i ich dzieje. Teka Grona Konser-
watorów Galicji Zachodniej, IV, Kraków 1907, s. 410).
20 Np. w przypadku V typu dekoracji z omawianego zespołu
kwadratowych kafli ściennych.
46