DOI Artikel:
Renner, Joanna: Późnorenesansowe kafle wawelskie z motywem rozety w kwadracie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19899#0054
15. Fragment kafla z motywem rozety w kwadracie z Estonii,
w. XVII (wg: K. Strauss, Die Geschichte der Topferzunft vom
Mittelalter bis zur Neuzeit und die Kunsttópfereien in Alt-Iivland
(Estland und Lettland), tabl. 66)
ską znany jest tylko jeden przypadek występowania
kafli gzymsowych. Tworzą one wielobarwny gzyms
wieńczący górną skrzynię pieca z Waidhofen26.
26 Wymiary tych kafli wynoszą w przybliżeniu 24,5 x 18,0 cm.
27 Uwaga ta dotyczy szczególnie kafli kwadratowych,
których wymiary mieszczą się w granicach 21,0x21,0 cm —
27,0x27,0 cm.
28 Sygnowanie kafli, choć dość rzadkie, nie jest przypadkiem
odosobnionym. W kolekcji wawelskiej znane są egzemplarze z uwi-
docznionym nazwiskiem kaflarza Bartosa z Kazimierza, o czym
pisała już Piątkiewicz-Dereniowa w swej monografii dotyczącej
wczesnorenesansowych kafli wawelskich (o.c, s. 330—332). Na
temat działalności kaflarza Michała z Miszkolca pisała E. Bard os,
16—17. szdzadi figurdlis kalyhacsempek a Diosgyóri varbói
(A. Herman Ottó Muzeum Evkónyve, XV, Annales Musei Miskol-
ciensis de Herman Ottó nominati, Miskolc 1976, s. 51—63).
29 Fragment kafla estońskiego z XVII w., pokryty zielonym
szkliwem, o wymiarach pierwotnych 18,0 x 18,0 cm (miejsce znale-
zienia nieznane), jest przechowywany w Dorpacie z numerem
D 19506. Kafle z zamku w Mirze na Białorusi, o kolorystyce
charakterystycznej już dla obiektów wczesnobarokowych (biały
ornament na niebieskim tle z żółtymi i zielonymi akcentami),
rozproszone po wielu magazynach archeologicznych, datowane są
na koniec XVI—pierwszą połowę XVII wieku.
30 W literaturze tematu piec ten jest tylko wzmiankowany,
Oprócz dekoracji takiej, jak na kaflach z oma-
wianego zespołu na terenie Europy odnajdujemy
szereg jej wariantów, których nie spotykamy w Pols-
ce. Zdobią one kafle z 2. połowy XVI wieku po-
chodzące z Salzburga (fig. 12), z terenu Styrii (fig. 13)
oraz z zamku Susedgrad w Jugosławii (fig. 14). Kafle
te, pokryte zielonym szkliwem, różnią się niekiedy
dość znacznie swymi wymiarami od krakowskich27.
Dekoracja z rozetą w kwadracie znana też jest z kilku
wariantów na Węgrzech, jak np. na kaflach z 2.
połowy XVI wieku z warsztatu Michała z Miszkolca,
na których w ornament wpleciono sygnaturę kaf-
larza28. Motyw taki odnaleziony został także wśród
dekoracji kwadratowych kafli ściennych z Estonii
i Białorusi (fig. 15—16)29.
Znane przykłady pieców XVH-wiecznych, zbu-
dowanych z kafli zdobionych według omówionego
schematu, to: wielki piec Philippa Gandtnera z roku
1627 w domku myśliwskim Kuhtai koło Innsbrucku
(fig. 26)30 oraz piec z zamku Reichersbeuern koło
Bad Tólz w rejonie Alp Bawarskich (fig. 24)31.
Rozeta wpisana w kwadrat stosowana była
w kaflarstwie europejskim już od polowy XVI wieku
nie tylko do dekoracji całego lica, ale także jako
element towarzyszący innym motywom32. Stosowa-
no ją również jako element, który bywał wplatany
w dekorację o charakterze kontynuacyjnym, jak np.
na kaflach salzburskich z 2. połowy XVI wieku, czy
alzackich z rejonu Colmaru. Spotykamy się często
z praktyką dzielenia tego motywu na ćwierć- i pół-
rozety, które dopiero po połączeniu kafli w piecu
tworzyły cały wzór, jak np. na kaflach z ornamentem
„waflowym" z salzburskiego warsztatu Strobla
(fig. 17)33.
bez uwzględnienia jego wielkości i kolorystyki. Jego fotografię
zamieszcza m. in. J. Ringler, Tiroler Hafnerkunst, Innsbruck 1965,
Tafel XXXIV, Abb. 71
31 Znany jest jedynie z rysunku wykonanego w 1912 r. przez
S. Egenbergera, opublikowanego przez T. Gebharda w pracy:
Kacheiofen. Mittelpunkt hduslichen Lebens. Entwicklung Form.
Technik, Munchen 1980, s. 17. Z podanej informacji wynika, że jest
on najprawdopodobniej dziełem Wolfratshauera; nie wiadomo
natomiast nic o jego kolorystyce czy wielkości.
32 Odnajdujemy go np. na półokrągłym narożniku pieca
z około połowy XVI wieku z Luneburga (północne Niemcy), na
czworobocznym cokole nóżki pieca z lat 1555—1560 z Weit-
moser-Schlossls koło Bad Hofgastein (Górna Austria), na fryzie
w dolnej części pieca z ok. 1580 r. z warsztatu Paula Zilpolza
w Linzu, gdzie obok motywu 8-listnej rozety występuje motyw
lwiej głowy oraz (również w towarzystwie lwich głów) na matrycy
kafla łączącego z Alzey (Palatynat).
33 Związek stylistyczny tego ornamentu z omawianą dekora-
cją zespołu wawelskiego jest niewątpliwy i być może uściślenie
chronologii powstawania tych wzorów rzuciłoby nowe światło na
kwestie przemian zachodzących w zdobnictwie pieców. Por. Svo-
boda, o.c, s. 15—16.
52
w. XVII (wg: K. Strauss, Die Geschichte der Topferzunft vom
Mittelalter bis zur Neuzeit und die Kunsttópfereien in Alt-Iivland
(Estland und Lettland), tabl. 66)
ską znany jest tylko jeden przypadek występowania
kafli gzymsowych. Tworzą one wielobarwny gzyms
wieńczący górną skrzynię pieca z Waidhofen26.
26 Wymiary tych kafli wynoszą w przybliżeniu 24,5 x 18,0 cm.
27 Uwaga ta dotyczy szczególnie kafli kwadratowych,
których wymiary mieszczą się w granicach 21,0x21,0 cm —
27,0x27,0 cm.
28 Sygnowanie kafli, choć dość rzadkie, nie jest przypadkiem
odosobnionym. W kolekcji wawelskiej znane są egzemplarze z uwi-
docznionym nazwiskiem kaflarza Bartosa z Kazimierza, o czym
pisała już Piątkiewicz-Dereniowa w swej monografii dotyczącej
wczesnorenesansowych kafli wawelskich (o.c, s. 330—332). Na
temat działalności kaflarza Michała z Miszkolca pisała E. Bard os,
16—17. szdzadi figurdlis kalyhacsempek a Diosgyóri varbói
(A. Herman Ottó Muzeum Evkónyve, XV, Annales Musei Miskol-
ciensis de Herman Ottó nominati, Miskolc 1976, s. 51—63).
29 Fragment kafla estońskiego z XVII w., pokryty zielonym
szkliwem, o wymiarach pierwotnych 18,0 x 18,0 cm (miejsce znale-
zienia nieznane), jest przechowywany w Dorpacie z numerem
D 19506. Kafle z zamku w Mirze na Białorusi, o kolorystyce
charakterystycznej już dla obiektów wczesnobarokowych (biały
ornament na niebieskim tle z żółtymi i zielonymi akcentami),
rozproszone po wielu magazynach archeologicznych, datowane są
na koniec XVI—pierwszą połowę XVII wieku.
30 W literaturze tematu piec ten jest tylko wzmiankowany,
Oprócz dekoracji takiej, jak na kaflach z oma-
wianego zespołu na terenie Europy odnajdujemy
szereg jej wariantów, których nie spotykamy w Pols-
ce. Zdobią one kafle z 2. połowy XVI wieku po-
chodzące z Salzburga (fig. 12), z terenu Styrii (fig. 13)
oraz z zamku Susedgrad w Jugosławii (fig. 14). Kafle
te, pokryte zielonym szkliwem, różnią się niekiedy
dość znacznie swymi wymiarami od krakowskich27.
Dekoracja z rozetą w kwadracie znana też jest z kilku
wariantów na Węgrzech, jak np. na kaflach z 2.
połowy XVI wieku z warsztatu Michała z Miszkolca,
na których w ornament wpleciono sygnaturę kaf-
larza28. Motyw taki odnaleziony został także wśród
dekoracji kwadratowych kafli ściennych z Estonii
i Białorusi (fig. 15—16)29.
Znane przykłady pieców XVH-wiecznych, zbu-
dowanych z kafli zdobionych według omówionego
schematu, to: wielki piec Philippa Gandtnera z roku
1627 w domku myśliwskim Kuhtai koło Innsbrucku
(fig. 26)30 oraz piec z zamku Reichersbeuern koło
Bad Tólz w rejonie Alp Bawarskich (fig. 24)31.
Rozeta wpisana w kwadrat stosowana była
w kaflarstwie europejskim już od polowy XVI wieku
nie tylko do dekoracji całego lica, ale także jako
element towarzyszący innym motywom32. Stosowa-
no ją również jako element, który bywał wplatany
w dekorację o charakterze kontynuacyjnym, jak np.
na kaflach salzburskich z 2. połowy XVI wieku, czy
alzackich z rejonu Colmaru. Spotykamy się często
z praktyką dzielenia tego motywu na ćwierć- i pół-
rozety, które dopiero po połączeniu kafli w piecu
tworzyły cały wzór, jak np. na kaflach z ornamentem
„waflowym" z salzburskiego warsztatu Strobla
(fig. 17)33.
bez uwzględnienia jego wielkości i kolorystyki. Jego fotografię
zamieszcza m. in. J. Ringler, Tiroler Hafnerkunst, Innsbruck 1965,
Tafel XXXIV, Abb. 71
31 Znany jest jedynie z rysunku wykonanego w 1912 r. przez
S. Egenbergera, opublikowanego przez T. Gebharda w pracy:
Kacheiofen. Mittelpunkt hduslichen Lebens. Entwicklung Form.
Technik, Munchen 1980, s. 17. Z podanej informacji wynika, że jest
on najprawdopodobniej dziełem Wolfratshauera; nie wiadomo
natomiast nic o jego kolorystyce czy wielkości.
32 Odnajdujemy go np. na półokrągłym narożniku pieca
z około połowy XVI wieku z Luneburga (północne Niemcy), na
czworobocznym cokole nóżki pieca z lat 1555—1560 z Weit-
moser-Schlossls koło Bad Hofgastein (Górna Austria), na fryzie
w dolnej części pieca z ok. 1580 r. z warsztatu Paula Zilpolza
w Linzu, gdzie obok motywu 8-listnej rozety występuje motyw
lwiej głowy oraz (również w towarzystwie lwich głów) na matrycy
kafla łączącego z Alzey (Palatynat).
33 Związek stylistyczny tego ornamentu z omawianą dekora-
cją zespołu wawelskiego jest niewątpliwy i być może uściślenie
chronologii powstawania tych wzorów rzuciłoby nowe światło na
kwestie przemian zachodzących w zdobnictwie pieców. Por. Svo-
boda, o.c, s. 15—16.
52