Studia Waweliana (1.1992)

27. Piec z zamku Wurthing (Austria), ok. 1565 (wg: Bliimel,
Deutsche Ófen..., s. 219)

tu pieca akantowego (A), który uważamy za do-
mniemany pierwowzór ornamentalny pozostałych
przykładów. Zapewne garncarze krakowscy, inspiro-
wani dekoracją pieca akantowego (A), nie powtarzali
stale jego tradycyjnej formy architektonicznej56. Zna-

56 Tym można tłumaczyć brak w materiale zabytkowym
jakichkolwiek śladów kafli prostokątnych odpowiadających zróż-
nicowanym typom dekoracji kafli kwadratowych.

57 Uzasadnienie włączenia kafli prostokątnych do omawia-
nego zespołu kafli póżnorenesansowych podano na s. 46 niniejszej
pracy, O jego przypuszczalnym występowaniu na Wawelu mówi
zamieszczony tam przypis 19.

58 Piątkiewicz-Dereniowa, Kafle wawelskie..., s. 353.

59 Plan oktogonu dla nastawy przyjęto opierając się na
przykładach takich rozwiązań z terenu Europy, jak np. pieca
z Waidhofen czy Aicholding.

czna liczba odnalezionych kafli kwadratowych po-
zwala przypuszczać, że stawiali oni piece wyłącznie
z takich właśnie kafli ściennych, stosując konstrukcje
charakterystyczne dla czasu późnego renesansu. Ko-
lejne dwie propozycje (II—III) zrekonstruowane wy-
łącznie z kafli kwadratowych mogły być ozdobione
różnymi typami dekoracji. Nie są one odtworzeniem
konkretnych pieców wawelskich, lecz propozycją roz-
wiązań architektonicznych, które oparto na syntezie
kształtów nadawanych piecom w okresie późnego
renesansu. Te dwa rozwiązania prawdopodobnie były
równolegle stosowane przez garncarzy na wzgórzu
wawelskim, jak również na terenie całego Krakowa
przez całą pierwszą połowę XVII stulecia.

Piec I — rekonstrukcja pieca akantowego (A)
o formie tradycyjnej (fig. 28)

W rekonstrukcji wykorzystano dwa rodzaje kafli
ściennych z wzorem akantowym: kwadratowe (typ I)
i prostokątne57 oraz bazowe i gzymsowe. Odnalezio-
ne ułamki sugerują, iż piec ten mógł być zbudowany
z kafli pokrytych wielobarwnym szkliwem. Na pod-
stawie rachunków możemy przypuszczać, że mógł
powstać około r. 1600 w którejś z izb królewskich
w północnym skrzydle zamku. Jego wykonawcą mógł
być Matys lub Jędrzej Dzwonik — garncarze kra-
kowscy.

Piec taki zapewne dotarł do Krakowa w formie
tradycyjnej, tj. jako konstrukcja dwukondygnacyjna
z prostopadłościenną skrzynią dolną i wielościenną
nastawą stojąca na murowanym cokole. Zgodnie
z tradycją skrzynię dolną (czyli ogniową), oddzieloną
od cokołu profilowaną bazą, tworzyły kafle kwad-
ratowe. Zastosowanie kafli połówkowych na naroż-
nikach pieca umożliwiało wprowadzenie systemu
„mijanego" łączenia kafli. Dolna skrzynia krótszym
bokiem przylegała zapewne do ściany izby, gdyż piece
wawelskie były opalane z sąsiedniego pomieszczenia,
przeważnie od strony sieni58. Nastawę zbudowano
z kafli prostokątnych na planie oktogonu59, w pew-
nym oddaleniu od ściany, tworząc charakterystyczny
„przypiecek". Obie kondygnacje zamknięto od góry
wydatnym gzymsem60. Ponieważ z zachowanych fra-
gmentów kafli nie można wnioskować czy piec

60 Do takiej rekonstrukcji upoważnia fakt, że wśród za-
chowanych fragmentów kafli gzymsowych odnajdujemy egzemp-
larze o zróżnicowanych kolorystycznie listwach brzegowych, tzn.
o zielonych lub żółtych brzegach, co wskazuje na ich pochodzenie
z dwóch różnych gzymsów. Poza tym w zespole istnieje jeden
w pełni zrekonstruowany egzemplarz kafla gzymsowego, którego
szerokość przekracza szerokość poszczególnych kafli ściennych, co
dowodzi, że musiał on wieńczyć skrzynię prostopadłościenną
— a więc rozwiązanie odmienne niż w piecach z Waidhofen czy
Aicholding. Zwieńczenie nastawy gzymsem zdaje się nie ulegać
wątpliwości.

63