Studia Waweliana (1.1992)

jednolitej płaszczyzny. Również w zakresie kolorys-
tyki widać dążność do stonowania barw posuniętą aż
do całkowitej rezygnacji z wielobarwności na korzyść
działania jednobarwną płaszczyzną. Uogólniając,
możemy stwierdzić, że w okresie późnego renesansu
w kaflarstwie zachodziły przemiany zdążające od
rozczłonkowania do ujednolicenia, od detalu do
syntezy.

W sferze wzajemnych oddziaływań ośrodków
garncarskich w późnym renesansie zachodzą znaczą-
ce zmiany, co odzwierciedla materiał zabytkowy.
Kafle ozdobione motywem rozety w kwadracie na
terenie Europy występują powszechnie w drugiej
połowie XVI i w wieku XVII, w Polsce pojawiły się
około r. 1600 i były chętnie stosowane do około
połowy wieku XVII. Kafle takie, niezwykle popularne
w Krakowie, na terenie Polski występują tylko w za-
sięgu działania krakowskiego ośrodka garncarskiego.
Znaczący jest fakt, że tylko dla dekoracji kafli z pieca
akantowego (A) odnajdujemy bezpośrednie analogie
na terenie Europy, a ściślej — w Austrii i na
Węgrzech. Piec ten jest więc „łącznikiem" między
kaflarstwem europejskim (ściślej mówiąc — austriac-
kim) i polskim w tym czasie. Jego dekoracja stała się
inspiracją do niezależnego tworzenia szeregu jej od-
mian i wariantów w różnych ośrodkach garncarskich
w Europie, w tym także w Krakowie. Jak widać,
w tym czasie Kraków leżał ciągle jeszcze w orbicie
wpływów ośrodków austriackich, ale jego oddziały-
wanie na inne polskie ośrodki garncarskie było już
niewielkie.

Znaczenie pieca akantowego (A) jako „łącznika"
pomiędzy ośrodkami garncarskimi uwidocznia się
przy badaniu problemu przenoszenia wzorów or-
namentalnych. Nie znamy okoliczności importu pieca
akantowego (A) na teren Polski. Nie wiemy też czy
importowi podlegał sam tylko projekt, a wykonaw-
stwo kafli powierzono rzemieślnikom polskim, czy też
gotowe już elementy pieca przywieziono do Krako-
wa. Bardziej prawdopodobne wydaje się pierwsze

rozwiązanie ze względu na zauważalne, wspomniane
wcześniej, różnice w wymiarach kafli austriackich
i polskich. Można więc przyjąć za pewnik, że w okre-
sie późnego renesansu import wzorów przez garn-
carzy dokonywał się za pośrednictwem rysunków,
a nie gotowych wyrobów.

Architektura pieców polskich była wzorowana
na formach stosowanych w krajach niemieckojęzycz-
nych. Opierając się na nich, przedstawiono w niniej-
szej pracy — oprócz projektu rekonstrukcji pieca
o wzorze akantowym (A) — propozycje rekonstruk-
cyjne pieców późnorenesansowych o kształtach typo-
wych dla tej epoki, które zapewne były budowane
w ośrodku krakowskim co najmniej do połowy XVII
wieku. Piece o takich formach mogły być stawiane
zarówno z kafli z omówionego zespołu, jak i z kafli
o innym typie dekoracji.

Wracając do problemów szczegółowych, trzeba
podkreślić, że przedstawione propozycje rekonstruk-
cyjne ograniczone zostały wynikami badań architek-
tonicznych i porównawczych dokonanych na terenie
wzgórza wawelskiego i Krakowa. Brak kafli łączą-
cych i wieńczących, odpowiadających motywami de-
koracyjnymi kaflom ściennym o różnych wariantach
głównego schematu kompozycyjnego, oraz brak ja-
kichkolwiek wskazówek w tym zakresie ujednolicił
z konieczności proponowane projekty, czyniąc z nich
raczej szkice brył architektonicznych. Wyjątek tutaj
stanowi projekt pieca o wzorze akantowym (A),
oparty na bogatszym materiale zabytkowym i porów-
nawczym.

Niejasny pozostał problem wysokości pieców
wawelskich. Niezwykle wysokie pomieszczenia na
zamku wymagały, jak się zdaje, wielkich pieców,
które mogłyby je ogrzać. Jednakże rachunki budowy
zamku nie sugerują istnienia takich pieców. Możliwe
było zastosowanie dwóch pieców w jednym pomiesz-
czeniu, jak to miało miejsce w innych zamkach
nowożytnych. Być może nowe badania rzucą światło
na to zagadnienie.

WAWEL LATE-RENAISSANCE STOVE-TILES WITH A ROSETTE-WITHIN-A-SQUARE MOTIF

Summary

During the conservation work in the royal castle in Cracow
and archaeological investigations in the surroundings of the castle
begun in the 1880s, stove-tiles dating from the 14th to 19th century
were found all over Wawel Hill; most of them came from the
secondary layers of earth brought here from elsewhere and were
preserved either intact or in fragments. From among them a group
of Late-Renaissance tiles was distinguished which bore geomet-
rical-vegetal ornamentation and which had structural features and
a storę of decorative motifs in common. Some of them had
undoubtedly been used for the stoves in the castle, while the
remainder came from other buildings raised on Wawel Hill. The

discussed group consists of tabular stove-tiles made from coarse-
-grained clay which after firing acąuires a brick-red colour. The
front of the body of the tile is decorated with a moulded bas-relief
motif.

The relief decoration of the wali tiles, i.e. those constituting
the heating surfaces of the stove, is based on a sąuare-within-
-sąuare pattern. Each of the two squares is enclosed with a mould-
ed listel. The thus formed five Celds, i.e. the central sąuare and four
triangular corner pieces are covered with vegetal decoration
subordinated to four axes of symmetry. The central sąuares are
filled with variations of a rosette composed of stylized leaves or

66